الوقت- روز گذشته پانزدهیمن اجلاس سران بریکس در آفریقای جنوبی به پایان رسید و طی آن جمهوری اسلامی ایران در کنار چهار کشور دیگر شامل عربستان سعودی، امارات، مصر و آرژانتین، به صورت رسمی به عضویت این گروه درآمد تا پس از پذیرش ایران در سازمان شانگهای اکنون تهران در یکی دیگر از پیمان‌های تشکیل شده توسط قدرت‌های نوظهور اقتصادی به نقش آفرینی بپردازد.
در حالی که پیش از این بریکس متشکل از تنها پنج قدرت اقتصادیِ نوظهورِ چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی می‌شد، با ورود قدرت‌های منطقه ای غرب آسیا، شمال آفریقا و دومین اقتصاد بزرگ آمریکای جنوبی، به طور حتم بریکس شاهد نقطه عطفی در دوران فعالیت خود خواهد بود، یعنی برهه‌ای که این سازمان می تواند خود را در قامت یک مدعی جدی برای ائتلاف‌های بین المللی غرب‌پایه در نظام در حال گذار جهانی بشناسد و معرفی کند؛ چنانکه در نشست اخیر چین خواستار تبدیل کردن بریکس به رقیبی تمام عیار برای گروه جی 7 شده بود.
نظم جهانی در 70 سال گذشته با سازوکارهای اصلی اقتصادی، سیاسی و حقوقی و ... نگهدارنده آن، عمدتاً ناشی از رویدادهای پس از جنگ‌های جهانی اول و دوم با محوریت تحولات اروپا و بر اساس خواست و اراده قدرت‌های غربی برقرار بوده است اما اکنون پیشرفت برخی کشورهای غیرغربی در شاخص‌های قدرت بویژه جهش اقتصادی و تکنولوژیکی، به افول هژمونی غرب و گذار از جهان تک قطبی به چندقطبی شتاب بخشیده است.
بریکس می‌توان در این دوران الگوی مشارکت بیشتر کشورهای در حال توسعه در امور بین المللی و فرصت‌های عادلانه تر توسعه‌ای در نظام همکاری‌های اقتصادی و سیاسی و امنیتی غیرسلطه‌آمیز و غیرمداخله‌گرایانه باشد چنانکه سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در مقاله ای برای مجله «اوبونتو» آفریقای جنوبی بریکس را «نماد چندقطبی واقعی» خواند و نوشت: «ما نمی‌خواهیم به یک هژمون جمعی جدید مبدل شویم... بریکس برای دادن پاسخ مثبت به درخواست تبدیل شدن به یکی از ستون‌های نظم جهانی جدید، عادلانه‌تر و چند مرکزی آماده است ... و می‌تواند همبستگی جنوب جهانی و شرق جهانی را تقویت کند و به یکی از ستون‌های جهانی جدید و چندمرکزی‌تر تبدیل شود». این چشم انداز با حضور اعضا جدید و ظرفیت‌هایی که به بریکس تزریق می‌کنند روشنتر از گذشته می‌نماید.
مقام‌های آفریقای جنوبی که میزبان اجلاس اخیر بودند، پیشتر گفته بودند که بیش از ۴۰ کشور نسبت به پیوستن به بریکس علاقه خود را ابراز کرده‌اند که از بین این کشورها حدود ۲۴ کشور رسماً برای پذیرفته شدن در این گروه درخواست داده‌اند.
بزرگترین بلوک انرژی در بریکس
یکی از موضوعات بسیار مهم در وزن سنجی بریکس پس از نشست آفریقای جنوبی آن است که این گروه اکنون بزرگترین بلوک انرژی جهان را در خود جای داده است. راه یافتن سه کشور ایران، عربستان سعودی و امارات و به احتمال قوی در آینده نزدیک ونزوئلا به عنوان قدرت‌های نفتی و گازی به بریکس و قرار گرفتن در کنار روسیه به عنوان بزرگترین تولید کننده غیراوپک نفت و بزرگترین تولیدکننده گاز جهان، و در آن سو حضور چین و هند که بزرگترین مصرف‌کنندگان انرژی محسوب می‌شوند بسیار مکمل یکدیگر هستند. تا پیش از عضویت 5 عضو جدید، بریکس از لحاظ دارا بودن ذخایر سوخت‌های فسیلی 40 درصد ذغال سنگ، 8 درصد نفت و 25 درصد گاز طبیعی جهان را در اختیار داشت و با عضویت اعضا جدید این ارقام به صورت قابل توجهی رشد خواهد یافت. کشورهای بریکس به دلیل وسعت سرزمینی از نظر منابع انرژی های تجدیدپذیر نیز غنی هستند و با داشتن تقریباً نیمی از جمعیت جهان و یک چهارم از مجموع تولید ناخالص داخلی جهانی بازار مشترک بی بدیلی را در اختیار اعضا آن قرار داده است.
نقش تعیین کننده ایران در بریکس
ورود به بریکس پس از عضویت در پیمان اقتصادی شانگهای، که در مجموع تقریباً تمام قطب‌های اقتصادی غیرغربی جهان را دربر می‌گیرد، نشان می‌دهد که سیاست تحریمی و انزواجویانه غرب علیه ایران کاملاً شکست خورده و جهان از نگاه متفاوتی به نقش و جایگاه جمهوری اسلامی و تعامل با آن می‌نگرد و مشروعیت تحریم‌های غرب کاملاً از بین رفته و این تحریم‌ها دیگر نمی‌توانند مانعی در راه تقویت تعاملات اقتصادی بین المللی با ایران باشند.
اینکه بریکس نیز همانند شانگهای سازمانی با هویت شرقی بوده و بازیگران اصلی و نگهدارنده آن چین و روسیه هستند غیرقابل کتمان است و از این رو پذیرش ایران یکسال پس از درخواست عضویت اولاً نشانگر آن است که جمهوری اسلامی اکنون به متحدی اصلی برای این کشورها در تلاش برای ترسیم شالوده های نظم جدید بین المللی در رقابت با غرب تبدیل شده و پکن و مسکو، تهران را به عنوان شریکی راهبردی در بلوک بندی جدید تحولات جهانی برای تعیین ساختارهای جدید نظام بین المللی می‌بینند، دوماً این همکاری وزن و جایگاه تعیین کننده و تأثیرگذار ایران در موفقیت اهداف راهبردی بریکس را از ابعاد مختلف اقتصادی و سیاسی و امنیتی و ژئوپلتیکی نمایان می‌کند بویژه اینکه جمهوری اسلامی در 4 دهه گذشته در عرصه بین المللی به عنوان یک بازیگر مستقل و تجدیدنظرطلب در نظام سلطه کاملاً جا افتاده است و در نتیجه حضور ایران برای چین و روسیه معنای متفاوتی از عضویت کشورهای دیگری همانند عربستان و یا امارات و مصر دارد که از متحدان غرب در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا محسوب می‌شوند. همچنانکه فاینشنال تایمز نوشت: پایتخت‌های غربی احتمالاً اضافه شدن ایران به بریکس را اقدامی در راستای پذیرش متحدان روسیه و چین در این گروه می‌دانند.
با این حال نباید به اهمیت ایران برای بریکس صرفا از جنبه سیاسی و نمادین نگریست زیرا ایران موقعیت جغرافیایی استراتژیک و تعیین کننده‌ای در حلقه اتصال کریدور بزرگ شمال – جنوب و دیگر برنامه‌های ترانزیتی بزرگ غول های اقتصادی بریکس یعنی چین و هند دارد. ایران در دوران جنگ جهانی دوم لقب پل پیروزی را از غربی ها گرفت و اینبار نیز تاریخ به گونۀ دیگری در حال تکرار شدن است با این تفاوت که ایران خود یکی از بازیگران اصلی این نمایش است.
