الوقت- در پی سفر اخیر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور اسلامی ایران به استان سیستان و بلوچستان وی خطاب به مسئولان افغانستان اخطاری جدی در مورد دادن حق آبه ایران از رود هیرمند صادر کرد که این موضوع نشان از تنش آبی میان تهران و کابل دارد. دولت موقت طالبان از زمانی که قدرت را در افغانستان به دست گرفته، حقآبه ایران از رود هیرمند را به بهانه مشکلات فنی و کاهش بارش‌ها قطع کرده است که خسارات زیادی را به زمینهای کشاورزی در مناطق مرزی وارد کرده است.
در حالی که در همین مدت کوتاه مقامات ایرانی بارها بر رد ادعاهای طرف مقابل درباره تأثیرخشکسالی بر کاهش سهم آبه ایران از رود هیرمند تأکید داشته و خواستار حضور کارشناسان ایرانی برای حضور در خاک افغانستان و بررسی و ارزیابی از نزدیک ادعاهای طالبان شده اند اما این خواسته هنوز از سوی امارت اسلامی پاسخ مقتضی را دریافت نکرده است.
برای بررسی اختلافات بین ایران و افغانستان بر سر حقآبه هیرمند، الوقت؛ با حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل بین‌الملل گفتگو کرده است.
هیرمند ابزار فشار سیاسی طالبان علیه ایران
هانی زاده درباره ریشه اختلافات آبی ایران و افغانستان گفت: برآیند رفتار طالبان در کاهش حقآبه ایران از رود هیرمند یک موضوع امنیتی- سیاسی است که در پشت آن آمریکا وغرب قرار دارند. مذاکرات 3 ساله طالبان با آمریکا در دوحه پایتخت قطر که به خروج ناگهانی و شتاب زده نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان و به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان منجر شد یک موضوع اتفاقی نیست .در این مذاکرات مسائلی از قبیل سرنگونی دولت اشرف غنی و به قدرت رسیدن طالبان و استفاده ابزاری از این مجموعه برای فشار بر ایران مورد توافق قرار گرفت.
یکی از ابزارهای فشار، کاهش حقآبه ایران از رودخانه هیرمند است که می‌تواند یک مشکل امنیتی، سیاسی، اجتماعی و نظامی برای ایران ایجاد کند. بررسی تاریخی مناسبات ایران و افغانستان در طول نزدیک به دو قرن گذشته نشان می‌دهد که قدرت‌های استعماری آن زمان یعنی انگلیس و فرانسه تلاش داشته‌اند تا همواره یک موضوع جغرافیائی و یا مذهبی را به عنوان کانون اختلاف بین کشورهای منطقه باقی بگذارند.
از سال 1857 میلادی که به موجب معاهده ننگین، یکجانبه و غیرمنصفانه «پاریس»، هرات از ایران جدا شد و رودخانه هیرمند به کانون اختلاف بین دو کشور همسایه ایران وافغانستان تبدیل شد. حاکمان افغانستان در طول یک قرن گذشته همواره از آب این رودخانه برای فشار سیاسی بر ایران استفاده می‌کردند و اکنون طالبان بنا به تحریک قدرت‌های استعمارگر بویژه آمریکا از همین شیوه استفاده می‌کند. احداث سد هیرمند و بند کمال خان موجب شد تا بخش وسیعی از آب هیرمند به جای سراریز شدن به سمت سیستان و بلوچستان به صحرای "گود زرد" افغانستان که شوره زار و غیر قابل کشت است سراریز شود.
این درحالی است که به موجب معاهده سیزدهم مارس 1973 میلادی، دولت افغانستان متعهد شده که حقآبه ایران را بر اساس ثانیه‌ای 26 مترمکعب به میزان سالانه 850 میلیون متر مکعب آب محاسبه کند. این حقآبه بر اساس شکل‌گیری یک کمیته مشترک فنی بین ایران و افغانستان و رصد شرایط کم آبی و پر آبی سالانه افغانستان و به موجب توافقنامه سال 1351 شمسی بین دو کشور تنظیم شده است.
متاسفانه نیروهای آمریکا که از سال 2001 افغانستان را به اشغال خود درآوردند تلاش کردند تا از رودخانه هیرمند به عنوان کانون اختلاف بین ایران و افغانستان استفاده کنند. پس از فرار نیروهای آمریکا از افغانستان و واگذاری حاکمیت این کشور به طالبان، رودخانه هیرمند به ابزار فشار هیئت حاکمه جدید افغانستان، علیه ایران تبدیل شد.
طالبان تمایلی به مذاکره ندارد
این کارشناس در مورد چرایی بی نتیجه ماندن مذاکرات ماه‌های گذشته با کابل بر سر اختلافات آبی گفت: مذاکرات بهترین گزینه برای دست‌یابی به یک راه حل توافقی در راستای استفاده مشترک از آب هیرمند تلقی می‌شود اما به نظر می‌رسد طالبان چندان تمایلی برای حل این مشکل ندارد. در گذشته نیز مذاکراتی بین کارشناسان ایرانی و افغانی انجام شده اما هر بار طالبان نتایج و خروجی این مذاکرات را نادیده گرفته است. برآیند گزارشها نشان می‌دهد که آمریکا و غرب درصدد بحران سازی بین دو کشور هستند تا ایران را مجبور کنند از ابزارهای نظامی استفاذه کند. در حقیقت همان سناریویی را که آمریکا و ناتو برای روسیه در اوکراین و برای چین در تایوان تعریف کرده‌اند درصدد تکرار آن برای ایران در افغانستان هستند.
طالبان اخطار رئیسی را جدی بگیرد
این کارشناس مسائل بین الملل با تأکید بر اینکه اخطار رئیس جمهور ایران به حاکمان افغانستان باید به عنوان زنگ خطر جدی کشورمان تلقی شود و طالبان باید این هشدار را جدی بگیرند گفت: هدف نهائی آمریکا و ناتو این است که بین دو کشور مسلمان همسایه بر سر موضوع آب هیرمند اختلاف و احتمالا درگیری مرزی ایجاد کنند و ظرفیت‌های دو کشور را تحت تاثیر قرار دهند. ایران به دلیل داشتن مرز طولانی با افغانستان همواره بار ناپایداری‌های سیاسی، امنیتی و نظامی افغانستان را به دوش کشیده و آغوش خود را بر روی میلیونها آواره افغانی گشود. وجود میلیونها افغانی در ایران که از یک حقوق مساوی با شهروندان ایرانی برخوردار هستند نشان می‌دهد که دولتمردان ایران صرف نظر از مسائل سیاسی به ملت افغانستان به عنوان دوست و برادر نگاه می‌کنند.
در سفر اخیر رئیس جمهور به سیستان و بلوچستان مردم صبور این استان نسبت به کاهش تعمدی حقآبه هیرمند ابراز نگرانی کردند و از ایشان خواستند تا به صورت قاطع با این موضوع برخورد کند. اگر طالبان بخواهد از آب هیرمند برای گروکشی از ایران استفاده کند قطعا جمهوری اسلامی ناچار خواهد شد مجموعه طالبان را با بهره‌گیری از امکانات موجود تحت فشار قرار دهد. موضوع حقآبه ایران از رود هیرمند یک موضوع حیاتی است و با سرنوشت نزدیک به 4 میلیون نفر از مردم سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و ایران به صورت جدی درصدد حل ریشه‌ای این موضوع برآمده است.
کاهش حقآبه از هیرمند بر اکوسیستم و اقلیم آب و هوایی مناطق مرزی ایران چه تاثیرات منفی خواهد داشت؟
هانی زاده در بخش دیگری از سخنان خود به تأثیرات جدی کمبود آب بر مناطق شرقی ایران پرداخت و خاطر نشان کرد: کاهش حقآبه ایران از رود هیرمند بر خلاف توافقنامه‌های موجود میان دو کشور است زیرا حقآبه ایران از این رود مرزی در حالت بارش عادی سالانه بیش از 850 میلیون مترمکعب است و کاهش حقآبه ایران یک فاجعه زیست محیطی تلقی می‌شود و موجب مهاجرت بی‌رویه ساکنان سیستان و بلوچستان به سایر نقاط ایران می‌شود. متاسفانه طالبان طی دو سال اخیر با انتقال غیر اصولی آب این رودخانه، ضرر و زیان‌های هنگفتی به کشاورزان سیستان و بلوچستان وارد ساختند. از آنجا که منطقه سیستان و بلوچستان یک منطقه کم بارش است لذا قطع و یا کاهش حقآبه ایران به تشدید نارضایتی‌ها در این استان منجر خواهد شد و موضوع به یک مسئله سیاسی و امنیتی تبدیل می‌شود. لذا طالبان و کسانی که این مجموعه غیرمنضبط را تقویت و تحریک می‌کنند، مسبب اصلی این بحران هستند و باید به ملت ایران پاسخ دهند.
سد هیرمند هیچگونه توجیه اقتصادی ندارد
هانی زاده درپاسخ به این سوال که ماهیت سدسازی‌های افغانستان بر روی هیرمند تا چه اندازه مطابق قوانین بین المللی است گفت: توسعه سدها در افغانستان به ویژه در مناطق مرزی و در مسیر رودخانه‌های هم‌مرز با ایران مغایر توافقنامه‌های دو کشور است. احداث سد هیرمند و بند کمال خان بر روی رودخانه هیرمند هیچگونه توجیه اقتصادی برای افغانستان ندارد بلکه موجب هدر رفت آب این رودخانه خواهد شد. از اینرو، جمهوری اسلامی بارها قصد داشته تا تجارب خود را برای بهره‌وری بهینه از آب رودخانه‌ها را به طرف افغانی انتقال دهد اما ظاهرا طالبان همچنان قصد دارد تا برخلاف توافقنامه‌های موجود از این رودخانه برا بحران سازی علیه ایران استفاده کند.
مذاکره تنها راه‌حل کم‌هزینه حل اختلافات؛ دام ریزی آمریکا و ناتو برای ایران
با ابنکه طالبان یک مجموعه غیرمنضبط و تابع قوانین بین‌المللی نیست اما ایران باید از افتادن در دام اقدامات شتاب زده پرهیز کند. هر گونه اقدام شتاب زده می‌تواند بهانه را به دست طالبان دهد تا مرزهای شرقی ایران را نا امن سازد و گروهک‌های تروریستی و تجزیه‌طلب را علیه ایران تحریک کند. استفاده از قوانین بین‌المللی و نهادهای مربوطه و ادامه روند مذاکره با طالبان تنها راه‌حل کم هزینه به شمار می‌رود در غیر این صورت طالبان با تکیه بر حمایت‌های آمریکا، غرب و ناتو و دریافت سلاح‌های پیشرفته از ناتو یک بحران مرزی برای ایران ایجاد خواهد کرد. هدف آمریکا و غرب وادار ساختن ایران به یک عکس‌العمل شتاب زده است تا این کشور را در دام یک جنگ مشابه جنگ 8 ساله عربستان و یمن گرفتار سازد.
