الوقت- با وجود درخواستهای بین‌المللی برای پایان درگیریهای خونین در سودان، اما جنگ خیابانی در این کشور کماکان ادامه دارد و تاکنون صدها نفر کشته و زخمی شده‌اند. گزارشها حاکی است که در خارطوم، پایتخت سودان و در دارفور درگیریها شدید است و در دیگر مناطق هم درگیریهای پراکنده جریان دارد. نیروهای واکنش سریع تحت فرمان محمد حمدان دقلو معروف به حمیدتی، و ارتش به رهبری عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای نظامی بایکدیگر درگیر شده‌اند. درگیری طرفین در سودان علاوه بر زمین و هوا به دریا نیز کشیده شده است و دو طرف درگیر در سودان تلاش دارند بر فرودگاه‌ها، صدا و سیما، کاخ ریاست جمهوری و سایر مراکز حساس مسلط شوند اما در این میان این مردم سودان هستند که در جریان درگیری نظامی ارتش و نیروهای واکنش سریع آسیب می‌بینند. دو طرف همدیگر را متهم به آغاز درگیری می‌کنند و حاضر نیستند از مواضع خود عقب‌نشینی کنند.
ریشه اختلاف حمیدتی و البرهان
اینکه چرا دوستان سابق اکنون به دشمنان هم تبدیل شده‌اند باید ریشه آنرا در مفاد توافقاتی دانست که بین رهبران سودانی امضا شده است. در دسامبر ۲۰۲۲ البرهان و حمیدتی توافقی را با رهبران غیرنظامی برای پایان بحران امضا کردند که براساس این توافق ارتش اعلام کرد که از سیاست کناره گیری کرده و قدرت را به غیرنظامیان می‌سپارد اما از همان ابتدا هم ابهامات زیادی درباره مسائل امنیتی این توافق وجود داشت که راه را برای درگیریهای آتی باز می‌کرد. منابع امنیتی می‌گویند ارتش و نیروهای واکنش سریع از دو ماه پیش همزمان با اختلافات درباره ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش و برخوردهای فرماندهان دو طرف سطح آماده باش را بالا برده و نیروها و تجهیزاتی را از مناطق دیگر به خارطوم گسیل کرده بودند.
انتقال قدرت به غیرنظامیان تا به حال چند مرتبه به تاخیر افتاده بود. دلیل این تاخیرها هم یک موضوع حل نشده میان نظامیان و شبه نظامیان است که از انتقال قدرت هراس دارند. اختلاف‌نظر میان ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع در این مورد است که فرآیند ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش به چه صورت، تحت مدیریت کدام طرف و ظرف چه مدت انجام شود. ارتش و فعالان مدنی بر ادغام نیروی واکنش سریع در ارتش اصرار می‌کنند اما این موضوع با مخالفت دقلو مواجه شده است. قرار بود سند تشکیل حکومت انتقال جدید دو هفته پیش میان ارتش و گروه‌های مدنی امضا شود، اما به دلیل اختلاف‌های باقی مانده با نیروهای پشتیبانی سریع، امضای این سند به تاخیر افتاده است.
ادغام گروه‌های شبه‌نظامی در ارتش و رسیدگی به جنایتهای نظامیان و شبه‌نظامیان از جمله موارد اختلافی است که حمیدتی و نیروهایش آنرا برنمی‌تابند. زیرا شبه نظامیان واکنش سریع در کشتار دارفور و سرکوب خونین معترضان در سال 2019 نقش پررنگی داشتند و در صورت ادغام در ارتش و انتقال قدرت به غیرنظامیان، باید به جنایتهای آنها رسیدگی شود و چه بسا در دادگاه نظامی محاکمه شوند. به همین خاطر نیروهای واکنش سریع سعی دارند با بحران آفرینی از ادغام خود در بدنه ارتش ممانعت کرده و خود را از محاکمه و پرونده‌های جنایی نجات دهند.
حمیدتی و البرهان تا سال گذشته متحد همدیگر بودند اما پس از امضای توافقات سیاسی چهار ماه پیش، بایکدیگر زاویه پیدا کردند و جنگ قدرت بین دو ژنرال شدت گرفته است. هر چند در دوران پس از کودتا هم اختلافات جزئی بین دو نفر وجود داشت و حمیدتی بعدا کودتا را اشتباهی توصیف کرد که منجر به فعال شدن مجدد بقایای نظام البشیر شد. البرهان هم در دفاع از اقدامات خود اعلام کرد که اقدام برای مشارکت بیشتر گروه‌های سیاسی در مدیریت دوره انتقالی ضروری بود. حمیدتی و البرهان که رهبری کودتا علیه عمرالبشیر را برعهده داشتند خود را بیش از دیگران محق بر نشستن بر کرسی ریاست می‌دانند و حاضر نیستند قدرت را به غیرنظامیان واگذار کنند. بنابراین، تا زمانی که ابهامات امنیتی در توافقات رهبران سودان رفع نشود، نمی‌توان دورنمای مثبتی برای پایان تنشها در این کشور متصور شد.
حمیدتی کیست؟
حمیدتی که اکنون سودای قدرت در سودان را در سر می‌پروراند و یکی از مهره‌های تاثیرگذار در این کشور به شمار می‌رود، این روزها روایتهای زیادی از زندگی شخصی او منتشر شده است. بر اساس تحلیلی که مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام منتشر کرده است، حمیدتی با تشکیل یک «امپراتوری مالی و نظامی» به نفوذ کنونی خود رسید که او را بر آن داشت تا وفاداری سیاسی خود را تغییر داده و از انقلاب سودان در سال ۲۰۱۹ جانبداری کند و همین اقدام نفوذ سیاسی بزرگ او را در معادله پس از انقلاب تضمین کرد. در این تحلیل آمده است، موازنه‌های سیاسی باعث شد تا حمیدتی معاون شورای حاکمیتی شود و درباره ادغام نیروهای واکنش سریع در نیروهای مسلح صحبت شود.
به گفته محمد سعد، دستیار سابق حمیدتی، او برای اولین بار در دارفور غربی، پس از حمله به کاروان تجاری وی که در اثر آن حدود ۶۰ نفر از خانواده‌اش کشته و شترهایش غارت شدند، دست به اسلحه برد.
حمیدتی در سال 2003 و زمانی که جنگ در دارفور شعله‌ور شد به شبه‌نظامیان «جنجاویدها»، (شبه‌نظامیان عرب‌زبان در منطقه دارفور در غرب سودان) پیوست و این شبه‌نظامیان پس از آن مرتکب جنایتهای جنگی علیه ساکنان غیر عرب‌زبان این استان شدند و یگانی که حمیدتی آن را رهبری می‌کرد آن زمان به جنایاتی از جمله تجاوز و کشتار دسته‌جمعی، متهم شد. ولی افسر محلی سابق سازمان اطلاعات در دارفور تأکید می‌کند که هدف اصلی حمیدتی دستیابی به اموال و تجارت آسان با طرف‌های درگیر بود.
عمر البشیر، رهبر مخلوع سودان حمیدتی را ارتقاء مقام داد بدون آنکه حتی یک روز تحصیلات و پیشینه ارتشی دیده باشد به او درجه نظامی داده شد. درحالی که بر خلاف تصور بسیاری، حمیدتی همزمان با آغاز تظاهرات ضددولتی، علیه رئیس خود شورید و علناً اعلام کرد که نیروهایش به سمت تظاهرات‌کنندگان تیراندازی نمی‌کنند و دولت باید نارضایتی شهروندان را مد نظر قرار دهد. با تصدی معاونت شورای حاکمیتی انتقالی سودان، این تاجر سابق شتر از مهم‌ترین پست‌های وزارتی در سودان پس از براندازی البشیر، از جمله اقتصاد در حال فروپاشی و مذاکرات صلح با گروه‌های شورشی را در اختیار گرفت.
حمیدتی در چهار سال گذشته سعی کرده تا چهره‌ای دمورکاتیک از خود به نمایش بگذارد و به گفته برخی کارشناسان، حمیدتی تلاش می‌کند در کشوری که قدرت در آن مدت‌ها در انحصار نخبگان خارطوم است، در ساختار قدرت فردی قدرتمند باشد و از برقراری دموکراسی واقعی در کشور سخن می‌گوید.
باتوجه به اینکه حمیدتی تاجر بود برخی منابع فاش کردند که خانواده حمیدتی در سودان صاحب شرکتی هستند که شمش‌های طلای این کشور به ارزش میلیون‌ها دلار را به امارات قاچاق کرده‌اند. حتی اخباری هم مبنی بر استفاده از حضور نیروهای واکنش سریع تحت فرمان حمیدتی در جنگ یمن منتشر شده است که در کنار مزدوران اماراتی و سعودی علیه انصارالله بمارزه می‌کردند. سودان بیشترین مزدور را در جنگ یمن داشت و به احتمال زیاد بخش اعظم این نیروها از بین نیروهای حمیدتی بوده‌اند که در ازای دریافت پول می‌جنگیدند.
بنابراین امروز تصویری که رسانه‌های اماراتی و سعودی از حمیدتی تصویر می‌کنند؛ مردی است همراه با انقلابیون نه در برابر آنها، مردی که به نام سودانی جدید با جهانیان سخن می‌گوید. اگرچه عربستان و امارات به طور رسمی از هیچ یکی از طرفین درگیری در سودان حمایت نکرده و خواستار خویشتنداری شده‌اند اما آنگونه که از شواهد و قرائن بر می‌آید، سعودیها و ابوظبی، حمیدتی را بیشتر با اهداف و منافع خود در سودان همسو می‌دانند. همچنین حمیدتی روابط خوبی هم با رژیم صهیونیستی دارد و از حامیان برقراری روابط با این رژیم است، هر چند که پیشتر گفته بود که روابط با تل‌آویو به معنای عادی سازی نیست اما داشتن مناسبات با رژیم اشغالگر را برای خروج سودان از لیست تروریست آمریکا ضروری می‌داند. از اینرو، حمیدتی هم مثل البرهان روابط دوستانه‌ای با صهیونیستها دارد.
نیروهای واکنش سریع
قدرتی که اکنون حمدان دقلو برای خود دست و پا کرده است، برگرفته از نیروهای شبه نظامی وابسته به خود است که در دو دهه گذشته به او در رسیدن به این جایگاه کمک شایانی کرده‌اند. حمیدتی، نیروهای واکنش سریع را با تکیه بر شبه نظامیانی که درگیر جنگ خونینی در منطقه دارفور بودند، تأسیس کرد. جنجاویدها، در سال 2013 به «نیروهای واکنش سریع» تغییر نام دادند و با ورود حمیدتی به رده‌های بالای ارتش، این شبه نظامیان هم قدرت بیشتری کسب کردند. هر چند اطلاعات دقیقی درباره نیروهای واکنش سریع وجود ندارد اما برخی منابع تعداد نیروهایش را ۱۰۰ هزار نیرو برآورد کرده‌اند. تجهیزات آن هم خودروهای شاسی بلند با سلاح‌های متنوع از جمله سامانه‌های ضد هواپیما و توپخانه هستند وتعداد خودروهای آنها نیز ۱۰هزار مورد است. این خودروها سبک موجب سهولت تردد نیروهای واکنش سریع به ویژه در درگیریهای داخل شهرها می‌شود. اگر ارتش سودان به بودجه دولت وابسته است نیروهای واکنش سریع معادن طلا در اختیار دارند که اموال هنگفتی را نصیب آنها می‌کند. این نیروها همچنین در سال‌های گذشته وارد فعالیت‌های دیگری از جمله تجارت شده‌اند و همین حمایت مالی را از فعالیت‌های نظامی‌شان تأمین کرده‌اند.
بدون شک، جنگ قدرتی که بین ژنرالهای سودانی درگرفته است نه تنها امنیت برای این کشور به ارمغان نمی‌آورد بلکه با تداوم درگیریها آتش جنگ داخلی را شعله‌ور خواهد کرد. بنابراین، تا زمانی قدرت در دست نظامیان باشد و دوره انتقالی انجام نشود، ثبات در این کشور رویای دست نیافتنی خواهد بود.
