به گزارش الوقت، منابع دولتی و دادستان‌های دولتی ازبکستان می‌گویند که ۱۸ نفر در جریان ناآرامی های هفته گذشته در منطقه نیمه خودمختار قره‌قالپاقستان کشته شده‌اند.
به گفته آنها همچنین بیش از ۲۰۰ نفر نیز در این ناآرامی‌ها مجروح شدند که این آمار از آمار اولیه‌ای که اعلام شده بود هزاران نفر به علت جراحت در بیمارستان بستری هستند، کمتر است.
مقامات گارد ملی ازبکستان هم می‌گویند که از بیشتر ۵۰۰ تظاهرکننده دستگیر شده در روز جمعه آزاد شده‌اند.
به گفته مقامات قضایی ازبکستان فرودگاه محلی قره‌قالپاقستان مورد حمله مسلحانه قرار گرفته است.
همزمان با گذشت چند روز از اعتراضات، روز سه شنبه «داورون جومانازاروف» از زخمی شدن برخی افسران گارد ملی خبر داد. و خاطرنشان کرد: از روز دوشنبه تمامی خواربارفروشی‌ها، بازارها، نانوایی‌ها، بورس، بانک‌ها، سازمان‌ها، بیمارستان‌ها و سایر تسهیلات اجتماعی به طور کامل بازسازی و فعال شده اند. وی افزود: آب، انرژی و گاز برای ساکنین طبق روال عادی تامین می شود.
نه خود مختاری نه استقلال
اعتراضات در قره قالپاقستان پس از اعلام اصلاحات در قانون اساسی این کشور آغاز شد. قره قالپاقستان در غرب ازبکستان به عنوان منطقه ای خودمختار قرار دارد و حال در اصلاحات قانون اساسی این کشور حذف کلمه «حاکمیت» در عمل خودمختاری این منطقه را خدشه دار کرده و قره قالپاق ها در اعتراض به حذف کلمه «حاکمیت» گفته اند که حدف این کلمه وضعیت خودمختاری منطقه قالپاقستان را از بین خواهد برد.
این در حالی است که در قانون اساسی فعلی ازبکستان حتی حق استقلال و جدایی برای قالپاقستان نیز در صورت برگزاری همه پرسی به رسمیت شناخته شده است، هرچند اقوام قره قالپاق که اکنون معترض اصلاحات قانون اساسی هستند، فقط یک سوم جمعیت این منطقه خودمختار را تشکیل می دهند و دیگر اقوام ازبک و قزاق در این منطقه شاید چندان با استقلال و جدایی کامل از ازبکستان موافق نباشند.
با این حال، قره قالپاق ها اکنون در اعتراضات خود معتقدند که اصلاحات جدید نه تنها حق استقلال را از آن ها گرفته، بلکه فراتر از آن وضعیت خودمختاری فعلی این منطقه را خدشه دار کرده است.
در عین حال آن چه از اصلاحات پیشنهادی مورد نظر «شوکت میرضیایف»، رئیس جمهور ازبکستان درک می شود آن است که او از مسیر انجام این اصلاححات بدنبال افزایش موقعیت و ثبت جایگاه قدرت خود است، هرچند میرضیایف پس از وقوع ناآرامی‌ها از بخشی از تغییرات قانون اساسی بویژه درباره منطقه قره قاپاق عقب نشینی و اعلام کرد که این طرح اجرا نمی‌شود.
ریشه تاریخی استقلال خواهی قره قالپاق ها
قره‌قالپاق به‌معنای «سیاه کلاه» نام قومی ترک‌تبار در غرب ازبکستان است که اکنون پرچم اعتراضات در آسیای میانه را بلند کرده‌اند. منطقه قره‌قالپاقستان۴۰درصد از خاک ازبکستان را تشکیل می‌دهد و جمعیت آن حدود ۲میلیون نفر است. در سال‌های اولیه شکل‌گیری اتحاد جماهیر شوروی هم استان خودمختار قره قالپاقستان وجود داشت که در سال ۱۹۳۶ به خاک ازبکستان ضمیمه شد. در آغاز دهه ۹۰، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، شورای عالی قره قالپاقستان اعلامیه استقلال را به تصویب رساند و در سال ۱۹۹۳ یک توافقنامه بین ایالتی مبنی بر ورود قره قالپاقستان به خاک ازبکستان امضا شد. در این قرارداد است که حق خروج قره قالپاقستان از ازبکستان ذکر شده است و همین موضوع در قانون اساسی ازبکستان نیز آمده است. همین وضعیت خودمختاری پس از فروپاشی شوروی و استقلال ازبکستان تا به امروز برای قره‌قالپاق‌ها ادامه داشته است.
در دوره های مختلفی گرایش های شدید جدایی طلبی در قره قالپاقستان وجود داشته و آن چه مشخص است این گرایش های گریز از مرکز اکنون شدیدترهم شده است و اعتراضات اخیر در قره قالپاقستان نشان دهنده تشدید همین گرایشات گریز از مرکز در این منطقه خودمختار ازبکستان است.
پولات آهونوف، یکی از رهبران جامعه قره‌قالپاقستان که در تبعید و در سوئد زندگی می‌کند، هشدار داده که با توجه به بافت متنوع قومی در این منطقه احتمال بروز درگیری میان جامعه قره‌قالپاق که خواهان حفظ حق تجزیه و خودمختاری منطقه است، با ازبک‌های حامی دولت ازبکستان وجود دارد.
از سوی دیگر، افزایش فعالیت استقلال‌طلبان قره‌قالپاق در سال‌های اخیر باعث شده تا آنها در مظان اتهام تلاش برای کسب حمایت کشورها و نهادهای خارجی مانند ترکیه یا یارگیری از میان گروه‌های ملی‌گرای قزاق باشند. این اتهام‌زنی به معترضان را در سخنان مقامات رسمی ازبکستان می‌توان دید؛ به‌ویژه آنجا که رئیس‌جمهور این کشور در دیدار با نمایندگان محلی، معترضان را «نیروهای بدخواه» نامید و آنها را متهم به تلاش برای بی‌ثبات کردن و تضعیف وضعیت در این کشور آسیای مرکزی با حمایت برخی بازیگران خارجی کرد.
چرا آسیای مرکزی نگران است؟
واکنش به تحولات قره قالپاقستان متنوع و متفاوت بوده است. در میان این واکنش ها از نگرانی نسبت به تحولات ازبکستان از سوی اروپا دیده می شود تا حمایت کشورهای آسیایی از دولت مرکزی تشکند.
از جمله اتحادیه اروپا پس از انتشار اصلاحات پیشنهادی در قانون اساسی ازبکستان، در بیانیه ای خواستار تحقیقات آزاد و مستقل در مورد حوادث خشونت‌آمیز در «قره قالپاقستان» شد و در این بیانیه گفت: ما عمیقاً از تلفات انسانی متأسفیم و تحولات را از نزدیک دنبال می کنیم. ما اقدامات رئیس جمهور میرضیایف برای پاسخ سریع به نگرانی های عمومی در مورد اصلاحات پیشنهادی قانون اساسی را تصدیق می کنیم. ما از همه طرف‌ها می‌خواهیم که در اقدامات خود خویشتن داری نشان دهند تا از تشدید خشونت بیشتر جلوگیری کنند. اتحادیه اروپا از مقامات می‌خواهد تا حقوق بشر، از جمله حقوق اساسی آزادی بیان و آزادی تجمع را در راستای تعهدات بین‌المللی ازبکستان تضمین کنند.
اما بر خلاف اروپایی ها، واکنش کشورهای آسیایی به اعلام حمایت تمام جانبه از دولت مرکزی تاشکند مرتبط می شد. از جمله «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی رئیس جمهور روسیه، اگرچه اعلام کرد که وقایع این جمهوری موضوع داخلی ازبکستان است، اما همزمان گفت: ازبکستان متحد، دوست وشریک بسیار مهم ما است.
از دیگر واکنش های آسیایی می توان به واکنش کمیته اجرایی سازمان همکاری شانگهای( RATS) اشاره کرد. این سازمان با محکوم کردن مظاهر ضد قانون اساسی و تلاش برای بی ثبات کردن وضعیت سیاسی-اجتماعی در ازبکستان، از حفظ ثبات، امنیت و توسعه پایدار، در رابطه با حوادثی که در اول ژوئیه سال جاری در «قره قالپاقستان» رخ داد، حمایت کرد. این کمیته در بیانیه ای نوشت از اقدامات دولت جمهوری ازبکستان برای تضمین حاکمیت قانون و نظم، حمایت از حقوق و آزادی های شهروندان، هماهنگی قومیتی و همزیستی مسالمت آمیز همه مردمان چند ملیتی ازبکستان حمایت می کند.
همچنین روسای جمهوری تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان نیز به مانند روسیه در واکنش به تحولات ازبکستان از دولت میرضیایف به صورت تمام قد دفاع کردند. به عنوان نمونه دفتر مطبوعاتی ریاست جمهوری تاجیکستان اعلام کرد که امامعلی رحمان از تلاش های رهبری ازبکستان برای ایجاد ثبات در وضعیت در «قره قالپاقستان» حمایت کرده است. بر اساس این گزارش امامعلی رحمان و شوکت میرضیایف به صورت تلفنی درباره مسائل امنیت منطقه و تعامل دو کشور در چارچوب سازمان های منطقه ای و بین المللی گفتگو کردند. همچنین شوکت میرضیایف با قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان نیز گفت و گوی تلفنی داشت که در آن، به گفته سرویس مطبوعاتی ریاست جمهوری ازبکستان، توکایف حمایت کامل خود را از اقدامات قاطع برای مهار اقدامات غیرقانونی اعلام کرد. صدیر جپاروف رئیس جمهور قرقیزستان نیز حمایت خود را از رئیس جمهور ازبکستان اعلام کرد. وی در گفتگوی تلفنی با شوکت میرضیایف تاکید کرد که "به لطف اقدامات به موقع، قاطع و هماهنگ، می توان از عادی شدن اوضاع در «قره قالپاقستان» اطمینان حاصل کرد و از تشدید بیشتر آن جلوگیری کرد.
مشخص است که کشورهای آسیای مرکزی از سرایت تحولات و اعتراضات در ازبکستان به شدت نگرانند و هم روسیه و هم دیگر کشورهای این منطقه با حمایت تمام قد از دولت مرکزی تاشکند، خواستار بازگشت ثبات به قره قالپاقستان هستند تا مبادا این اعتراضات به دیگر مناطق آسیای مرکزی نیز کشیده شود.
از سوی دیگر، اعلام نگرانی غربی ها و اتحادیه اروپا از تحولات قالپاقستان نشان دهنده آن است که غربی ها همزمان با تحولات اوکراین فرصت را غنیمت شمرده و شاید ناآرامی در قالپاقستان و آسیای مرکزی را فرصتی ارزشمند برای کاهش فشار روسیه بر اوکراین ارزیابی می کنند. هرچند تحولات در ازبکستان تا کنون به میل غربی ها و اروپایی ها پیش نرفته و منابع خبری از بازگشت نسبی آرامش به منطقه خودمختار قالپاقستان خبر می دهند.
