بر خلاف تصوراتی که اساسا منافع اقتصادی ایران را در توسعه همکاری‌های با غرب تعریف می‌کنند، دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم نشان داد که تا چه اندازه کشورهای همسایه و پیرامونی می‌توانند کانونی برای توسعه مناسبات همه‌جانبه با تمرکز بر اقتصاد و تجارت داشته باشند
به گزارش «الوقت»، در ادامه سفرهای دیپلماتیک مقام‌های سیاسی کشورهای آسیای میانه قاسم ژومارت توکایف رئیس جمهوری قزاقستان دیروز -یکشنبه- با دعوت سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران وارد تهران شد. همزمان شدن این سفر با ورود اولین قطار کریدور جدید ریلی KITI (قزاقستان - ترکمنستان - ایران - ترکیه) به ایستگاه راه‌آهن تهران، به عنوان نخستین قطار توسعه همکاری‌های دو جانبه، نمادی از چشم‌انداز روشن در مناسبات دوطرفه می‌باشد.
این سفر در شرایطی صورت گرفته که رئیس جمهور قزاقستان پس از شرکت در بیست‌وپنجمین مجمع اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ در روسیه، پیش از ظهر دیروز با دعوت رسمی آیت‌الله رئیسی در صدر هیاتی عالی رتبه سیاسی و اقتصادی وارد تهران شد. هیات حدود۴۰ نفره از تجار و بازرگانان قزاقستانی رئیس‌جمهورشان را در این سفر همراهی می کنند.
سفر توکایف به ایران سومین سفر مقام‌های سیاسی ارشد منطقه آسیای میانه به تهران طی یک ماه گذشته است. امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان پس از ۹ سال تنش در مناسبات با ایران، در 9 خرداد به ایران سفر کرده بود. «سردار بردی محمداف» به تهران رئیس‌جمهور جمهوری ترکمنستان نیز دیگر مقام سیاسی ارشد از کشورهای منطقه آسیای میانه بود که در 24 خرداد ماه به دعوت رسمی حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی به تهران سفر کرد. بدون تردید، سفر مقام‌های ارشد سه کشور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان به تهران نماد بارز اعتنای ویژه جمهوری اسلامی ایران بر گسترش دیپلماسی پیرامونی با تمرکز بر تقویت مناسبات با آسیای میانه است.
تقویت جایگاه ترانزیت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران با افتتاح کریدور جدید ریلی
ایران و قزاقستان پس از دیدار سال گذشته روسای جمهور دو کشور در حاشیه اجلاس همکاری‌های شانگهای در تاجیکستان عزم خود را برای توسعه همکاری های دوجانبه بویژه در بخش ریلی اعلام کردند. پس از این دیدار ورود تهران به کریدور جدید ریلی KITI مورد توافق قرار گرفت. در مسیر اجرای این توافق که می‌تواند اساسی برای توسعه همکاری‌های دو جانبه میان ایران و قزاقستان باشد، روز شنبه، پیش از ورود توکایف به تهران، نخستین قطار کریدور جدید ریلی KITI (قزاقستان - ترکمنستان - ایران - ترکیه) وارد ایستگاه راه‌آهن تهران شد. این قطار حامل ۲۴ دستگاه واگن لبه‌کوتاه حامل ۴۸ کانتینر ۲۰ فوتی گوگرد به مقصد ترکیه و سپس اروپاست.
در واقع، قطار باری حامل محموله کانتینری گوگرد مسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه؛ مسیری که می توان از آن به عنوان ریل طلایی اتصال چین به اروپا نیز نام برد، صبح شنبه از ترکمنستان وارد ایستگاه راه آهن اینچه برون دراستان گلستان شد و عصر همان روز نیز سوت آن در تهران به صدا درآمد. کارشناسان بر این باور هستند که این مسیر ریلی پتانسیل آن را دارد که در آینده، اصلی ترین خط اتصال چین -اروپا باشد.
یکی از نکات مهم اجرایی شدن ترانزیت کالا با قطار از کریدور جدید ریلی KITI، فراهم شدن مسیر جایگزین برای بخشی از کالاها و بارهای کریدور- چین - روسیه - اروپا ، به مسیری مناسب تر یعنی مسیر چین - قزاقستان - ترکمنستان – ایران – ترکیه و سپس اروپا است که این امر می تواند برای ایران یک دستاورد بزرگ و فرصتی طلایی برای در زمینه ترانزیت کالا باشد.
چین و اروپا به دلیل مبادلات و همکاری های تجاری روز افزون، نیازمند افزایش مسیرهای امن برای تبادل کالا هستند و ایران یکی از حلقه های طلایی اتصال چین به عنوان بزرگترین صادر کننده کالا در جهان به کشورهای اروپایی و بالعکس خواهد بود.
دورخیز تهران و نورسلطان برای گسترش همکاری‌ها با امضای 9 سند همکاری
علاوه بر افتتاح خط ریلی جدید میان ایران و قزاقستان، حضور توکایف در تهران با امضا تفاهم نامه های افزایش همکاری‌های اقتصادی همراه بود که می‌تواند نقش مهمی در توسعه سریع روابط اقتصادی دو کشور داشته باشد.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی در نشست خبری مشترک خود با رئیس جمهور قزاقستان امضای 9 یادداشت تفاهم و سند همکاری میان دو کشور را نشاندنده اراده دو کشور برای توسعه روابط و مناسبات خود دانست و افزود: «روابط تجاری دو کشور در ماه‌های اخیر 50 درصد رشد داشته است و حتما سطح این روابط می‌تواند بیشتر افزایش یابد. سطح تعاملات دو کشور را می‌توانیم در گام اول تا سه میلیارد دلار قرار دهیم.»
این اسناد همکاری در زمینه‌های توسعه حمل و نقل ترانزیتی، مبادلات علمی و فرهنگی، انرژی، کشاورزی فرهنگی، مبادلات تجاری - اقتصادی و دیگر زمینه‌هاست که بین وزیران ایران و قزاقستان و در حضور رؤسای جمهور به امضای طرفین رسید.
در طرفم مقابل قاسم ژومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان نیز ظهر دیروز یکشنبه در نشست خبری مشترک با آیت الله رئیسی رئیس جمهور،با تشکر از میزبانی ایران در مورد روابط رو به گسترش میان دو کشور گفت: اکنون ارتباط ما در حوزه دیپلماتیک مراحل پیشرفت را طی می‌کند و آقای رئیسی سهم زیادی در آن دارند. وی افزود: هر دو طرف علاقمند استفاده از ظرفیت ترانزیتی هستند و در این راستا کریدورهایی که شرق به غرب و شمال و جنوب را به هم متصل می کنند اهمیت ویژه ای دارند. توکایف تصریح کرد: در زمینه کشاورزی نیز با ایران مذاکراتی داشتیم که منجر به ارتقا روابط قزاقستان و ایران خواهد شد. همچنین اسناد و قراردادهایی که امضا شد باعث کمک به پیشرفت دو کشور می شود.
آسیای میانه کانون دیپلماسی اقتصادی دولت رئیسی
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم در 12 مرداد 1400، تمرکز خود را به توسعه همکاری‌ها با کشورهای همسایه و پیرامونی ایران متمرکز کرده است. در راستای اجرایی کردن این راهبرد، رفع موانع تجاری با بازیگران مختلف و توسعه و افزایش کریدورهای ترانزیت کالا با همسایگان و بازیگران پیرامونی مورد توجه واقع شده است. این رویکرد به وضوح نشان از چرخش تمرکز سیاست خارجی ایران نسبت به دولت سلف خود است که بیشتر بر روی توسعه مناسبات اقتصادی با غرب متمرکز بود.
بعد از روی کار آمدن دولت سید ابراهیم رئیسی، رشد قابل‌توجه صادرات به کشورهای همسایه اتفاق افتاده است. به طوری که میزان صادرات ایران به 15 کشور همسایه در 8 ماهه شهریور 1400 تا اردیبهشت 1401 در مقایسه با مدت مشابه یعنی از شهریور 1399 تا اردیبهشت 1400 رشد 78 درصدی در وزن و رشد 95 درصدی در ارزش داشته است. طبق این آمارها، در این مدت (8 ماهه شهریور 1400 تا اردیبهشت 1401 نسبت به مدت مشابه خود) صادرات ایران به لحاظ وزنی به ترکیه رشد 523 درصدی، به عراق رشد 74 درصدی، به کویت، عمان، پاکستان و امارات همگی رشد بیش از 50 درصدی داشته است. در مدت مذکور صادرات ایران به ارمنستان رشد 37 درصدی، به قزاقستان رشد 26 درصدی، به بحرین و ترکمنستان رشد 15 درصدی و به روسیه رشد 4 درصدی داشته است.
در مجموع ایران در سال 1400 با صادرات 48.6 میلیارد دلاری خود، رکود صادرات غیرنفتی در طول تاریخ را شکسته است.در دوماهه نخست امسال (فروردین و خرداد) نیز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، میزان صادرات کشورمان به عمان رشد 126 درصدی، به جمهوری آذربایجان رشد 104 درصدی، به ترکیه رشد 97 درصدی، به ترکمنستان رشد 33 درصدی، به پاکستان رشد 11 درصدی، به کویت رشد 6 درصدی و به ارمنستان رشد 2 درصدی داشته است.
درخصوص رقم صادرات نیز محاسبات نشان می‌دهد طبق آمارهای گمرک ایران طی دوره 8 ماهه شهریور 1400 تا اردیبهشت 1401 حجم صادرات غیرنفتی کشورمان به 15 کشور همسایه حدود 59 میلیون تن به ارزش 21 میلیارد و 753 میلیون دلار بوده است. این مقدار در دوره 8 ماهه شهریور 1399 تا اردیبهشت 1400 حدود 33 میلیون تن به ارزش 11 میلیارد و 139 میلیون بوده است که به لحاظ وزنی رشد 78 درصدی و به لحاظ ارزش رشد 95 درصدی را نشان می‌دهد. صادرات 7 میلیارد دلاری به عراق، صادرات 5.7 میلیارد دلاری به ترکیه، صادرات 4.5 میلیارد دلار به امارات متحده عربی، صادرات 1.2 میلیارد دلاری به افغانستان و صادرات یک میلیارد دلاری به پاکستان ازجمله ارقام قابل‌توجهی بوده که در 8 ماهه شهریور 1400 تا اردیبهشت 1401 رقم خورده است.
در این میان منطقه آسیای میانه در یک سال گذشته کانون اصلی دیپلماسی اقتصادی دولت رئیسی بوده است. علاوه بر گسترش مناسبات با قزاقستان که ابعاد و شرح آن ارائه شد، شهریور ۱۴۰۰ سیدابراهیم رئیسی به دعوت همتای تاجیک خود در سفری سه‌روزه برای شرکت در نشست سران سازمان شانگهای به تاجیکستان رفت. در جریان آن هشت سند همکاری بین ایران و تاجیکستان به امضای مقام‌های دو کشور رسید. در بیست‌ویکمین نشست سران سازمان شانگهای درخواست تبدیل عضویت کشورمان از عضو ناظر به عضو اصلی سازمان شانگهای از سوی همه اعضای اصلی موردقبول قرار گرفت و ایران نهمین عضو اصلی این سازمان مهم منطقه‌ای شد.
در پاسخ به این سفر 9 خردادماه نیز امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان پس از ۹ سال در صدر هیاتی بلندپایه به ایران سفر کرد. در پی نشست مشترک هیات‌های عالی ایران و تاجیکستان، 17 سند همکاری در حوزه‌های مختلف در حضور روسای جمهور دو کشور امضا شد.
همچنین، 6 آبان 1400 رئیس‌جمهور ایران همراه با هیات عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی برای شرکت در پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، عازم عشق‌آباد شد. در این سفر، رفع مشکل ترانزیت و امضای قرارداد سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان مورد توجه واقع شد. قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان از خاک جمهوری اسلامی ایران به مقصد جمهوری آذربایجان درحالی در دولت رئیسی عملیاتی شد که در دولت روحانی، این توافق گازی با ترکمنستان متوقف شده بود. متعاقب این سفر، رئیس جمهور ترکمنستان در ادامه فراگیر شدن مناسبات حسنه میان طرفین در خرداد (ماه جاری) به ایران سفر کرد که طی آن 9 تفاهم‌نامه میان دو کشور امضا شد.
مجموع این روند به وضوح نشانگر آن است که بر خلاف تصوراتی که اساسا منافع اقتصادی ایران را در توسعه همکاری‌های با غرب تعریف می‌کنند، دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم نشان داد که تا چه اندازه کشورهای همسایه و پیرامونی می‌توانند کانونی برای توسعه مناسبات همه‌جانبه با تمرکز بر اقتصاد و تجارت داشته باشند. به عبارت شفاف‌تر، گسترش همکاری‌ها و بهبود شاخص‌های صادرات ایران به کشورهای آسیای میانه نشان داد که این منطقه می‌تواند در آینده اهمیتی فزآینده‌‌تر برای تهران داشته باشد. هر چند می‌بایست توجه داشت که حجم تجارت و ترانزیت کنونی به هیچ عنوان در حد و اندازه ظرفیت‌های قابل استفاده نبوده و همچنان نیازمند تقویت هر چه بیشتر است.
