الوقت- نفوذ و توسعه روابط با منطقه آسیای مرکزی در رقابت ژئوپلتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. هند یکی از قدرت‌های نوظهور در عرصه تلاش برای گسترش روابط با آسیای مرکزی محسوب می‌شود.
میزبانی اخیر وزرای خارجه 5 کشور آسیای مرکزی شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان از سوی دهلی نو که در روزهای 18 و 19 (29 و 30 آذر) برگزار شد، بار دیگر اهمیت توسعه روابط با این منطقه را در راهبرد سیاست خارجی هند نمایان ساخت. این در حالی است که پیش از این، در ماه نوامبر ( آبان ) مشاوران امنیت ملی ترکمنستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان در گفت و گوهای منطقه ای به میزبانی هند در مورد افغانستان شرکت کردند.
در حالی که هند به اهداف بلند مدت راهبردی افزایش نفوذ اقتصادی، نظامی و سیاسی در منطقه توجه دارد، به گزارش سایت نخست وزیری هند، در نشست اخیر که بر روی تجارت و ترانزیت، همکاری برای توسعه مشترک و تحولات منطقه ای از جمله وضعیت افغانستان تمرکز شده بود، نارندرا مودی بار دیگر بر اهمیت روابط دیرینه هند با کشورهای آسیای مرکزی تأکید کرد.
آسیای مرکزی نه تنها یک منبع بالقوه انرژی برای هند است بلکه موقعیت راهبردی آن در برابر چین، روسیه و پاکستان این منطقه را برای دهلی نو مهمتر کرده است زیرا هند با ملتهای فوق همکاری و رقابت دارد.
اهمیت اتصال به آسیای مرکزی برای هند عبارتند از: 1- منافع اقتصادی 2- مقابله با افراط گرایی مذهبی 3- رقابت‌های منطقه‌ای
سیاست ارتباط هند با آسیای مرکزی برای اولین بار در سال 2012 مطرح شد که اکنون با عطف به تلاش برخی کشورها مانند چین فوریت بیشتری به خود گرفته چرا که دهلی‌نو در پی تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ اقتصادی در رقابت با چین و سپس محدود کردن نفوذ پاکستان است.
پاکستان و هند دشمن سرسخت هستند و هر دو دارای سلاح هسته‌ای هستند. پاکستان، به عنوان کشوری مسلمان که دارای دین مشترک با پنج جمهوری شوروی سابق دارد، در تلاش است تا نفوذ خود در آسیای مرکزی را تقویت کند. این کشور همچنین با چین، رقیب دیگر هند در منطقه، همکاری‌های گسترده‌ای برقرار کرده و از سرمایه‌گذاری قابل توجه چینی‌ها در زیرساخت های خود سود برده است.
بنابراین هند که روابط خود را با سایر مناطق آسیا تقویت کرده است، اکنون تلاش می‌کند تا بتواند با «بازی بزرگ» رقبا در این منطقه مقابله کند.
آسیای مرکزی در نقطه اتصال استراتژیک بین دو قدرت هسته ای روسیه و چین و در حد فاصل روسیه و جهان اسلام قرار دارد. این کشور با افغانستان مرز مشترک دارد که منبع اصلی گسترش افراط گرایی مذهبی در منطقه است. هند منافعی حیاتی در امنیت و ثبات سیاسی این منطقه دارد. بدیهی است که با توجه به بحران کشمیر، هند را نمی توان از تحولات سیاسی که در منطقه آسیای مرکزی رخ می دهد جدا کرد. برای هند، مسئله کشمیر نه تنها به چهار میلیون مسلمانی که در دره کشمیر زندگی می کنند، بلکه به صلح و امنیت 130 میلیون مسلمان در سایر نقاط هند مربوط می‌شود.
هند از اینکه قدرت‌گیری طالبان فشار بر کشمیر را افزایش داده و دامنه راهبردی پاکستان را تا دروازه های آسیای مرکزی گسترش دهد، نگران است.
نکته دیگری که در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد این است که امروز منطقه آسیای مرکزی به منطقه ای بسیار مهم برای اروپا، آمریکا، چین و ایران تبدیل شده است. ایالات متحده در تلاش است تا دستاوردهای روسیه و ایران را تضعیف کند، چین میلیاردها دلار برای توسعه میادین نفتی آسیای مرکزی برای برآوردن نیازهای انرژی آینده خود متعهد شده است. اروپا می خواهد نفوذ خود را از طریق گسترش ناتو به سمت شرق و از طریق برنامه موسوم به مشارکت برای صلح (PFP) گسترش دهد.
بنابراین، برای هند اهمیت ژئواستراتژیک آسیای مرکزی بسیار زیاد است. هند تحت هیچ شرایطی نمی تواند این منطقه را نادیده بگیرد.
بعد مهم دیگر اهمیت منطقه آسیای میانه برای هند در بخش اقتصادی و انرژی است. آسیای مرکزی علاوه بر بازار بزرگ مصرف برای کالاهای هندی، مسیر ترانزیتی مهمی برای دستیابی به بازار اروپا می‌باشد.
اما با وجود پاکستان اتصال زمینی هند به آسیای مرکزی ممکن نیست و در نتیجه ایجاد پیوندهای قوی و قراردادهای تجاری ترانزیتی با هر یک از کشورهای آسیای مرکزی است، با مشکل مواجه شده است.
به همین دلیل تمرکز بیشتری بر چشم انداز مشارکت راهبردی با این منطقه به خصوص ایران را در دستور کار خود قرار داده چرا که راه های ترانزیتی از شمال و جنوب دسترسی هند را به آسیای مرکزی بسیار هموار می کند که هم از نظر زمانی و هم مکانی بسیار به صرفه است. در سال های کنونی روابط اقتصادی ایران و هند دچار تغییراتی شده و نگاه های طرفین به یکدیگر نیز تغییر یافته است. هند تلاش دارد از موقیعت ایران به مثابه دروازه ای برای ورود به آسیای میانه و فراتر از آن استفاده کند. ایران یکی از مهمترین کانال های دستیابی به این راهبرد استراتژیک است.
هند پیشتر قرارداد در 22 فوریه 1997 توافق سه جانبه ترانزیت بین‌المللی کالا را با کشورهای ترکمنستان و ایران امضا کرده بود. این امر امکان جابجایی کالا از بنادر هند به بندرعباس در ایران و سپس به منطقه آسیای مرکزی را از طریق جاده و ریلی فراهم می کرد. هند و روسیه در حال توسعه یک مسیر ترانزیتی جدید از طریق ایران هستند که به "کریدور شمال جنوب" معروف است.
امروزه کالاهای هندی از طریق دریا به بندرهای جنوبی ایران مانند بندرعباس و چابهار ارسال می شوند و از آنجا نیز از طرق مختلف جاده ای و راه آهنی و دریایی به شمال و کشورهای دیگر ترانزیت می شوند به همین دلیل است که هند تاکید بر گسترش روابط با ایران برای دستیابی به آسیای مرکزی و قفقاز را دارد.
مسأله انرژی بعد دیگر اهمیت اقتصادی آسیای مرکزی برای هند است. امروزه امنیت انرژی یک نیاز اساسی است و در حالی که هند به عنوان یک قدرت نوظهور اقتصادی به دنبال دستیابی به منابع پایدار انرژی می‌باشد، تصور می شود که آسیای مرکزی دارای ذخایر کلیدی جهانی است. بر اساس برآوردهای ارائه شده توسط منابع آسیای مرکزی، ذخایر نفت تایید شده بین 13 تا 15 میلیارد بشکه است که 2.7 درصد از کل ذخایر تایید شده در جهان است. ذخایر تایید شده گاز طبیعی در آسیای مرکزی حدود 270 تا 360 تریلیون فوت مکعب است که حدود 7 درصد ذخایر جهان را تشکیل می دهد. همچنین این دیدگاه وجود دارد که ذخایر واقعی نفت در منطقه آسیای مرکزی در محدوده 60 تا 140 میلیارد بشکه است(https://www.jmi.ac). منابع اورانیوم و زغال سنگ در کشورهایی مانند قزاقستان و ازبکستان بخش دیگری از نیازهای انرژی هند را می‌تواند جوابگو باشد. بنابراین آسیای مرکزی می تواند منبع انرژی در آینده برای هند باشد.
