پایگاه تحلیلی الوقت - تا همین چند ماه گذشته حضور نیروهای نظامی ترکیه در افغانستان یکی از کم چالش ترین حضور نیروهای خارجی در این کشور بود.
نیروهای نظامی ترکیه در افغانستان در قالب نیروهای ائتلاف غربی ناتو حضور دارند، اما برخلاف حملاتی که طی این سال ها متوجه نظامیان خارجی در افغانستان شده، نظامیان ترکیه به ندرت متحمل حملات و آسیب در افغانستان شدند.
به طور کلی حضور نظامیان ترکیه در افغانستان تا کنون چندان مورد بحث و بررسی خاصی نبوده است، اما به تازگی طی یک ماه گذشته همزمان با اعلام تاریخ خروج برای نظامیان آمریکایی و ناتو، موضوع حضور نیروهای ترک در افغانستان نیز به محل بحث و انتقادات گسترده ای تبدیل شده است.
ماجرا از آن جا آغاز شد که همزمان با اعلام خروج نظامیان خارجی و آمریکا از افغانستان، موضوع ادامه حضور نیروهای نظامی ترکیه و واگذاری امنیت فرودگاه های افغانستان به نظامیان ترک به رسانه ها کشیده شد.
این خبر با واکنش بسیار فوری نیروهای طالبان روبرو گردید و «سهیل شاهین» از اعضای مذاکرات کننده هیات طالبان خواستار خروج نیروهای ترکیه همزمان با نیروهای خارجی و آمریکایی از افغانستان شد. شاهین در پاسخ به سوال رویترز مبنی بر تمایل ترکیه برای حفظ نیروهای این کشور و اداره فرودگاه بین‌الملل حامد کرزی گفت که نیروهای ترکیه باید از افغانستان خارج شوند. شاهین افزود: ترکیه بخشی از ماموریت ناتو طی 20 سال گذشته بوده و باید براساس توافقنامه طالبان با آمریکا از افغانستان خارج شود.
در این مرحله به نظر می رسید که بدلیل واکنش منفی طالبان به ادامه حضور نظامیان ترکیه در افغانستان پس از خروج آمریکا، این موضوع نیز منتفی شده و یا حداقل به حاشیه رفته باشد، اما روز گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به صراحت بر ادامه حضور نیروهای نظامی این کشور در افغانستان حتی پس از خروج آمریکا تاکید کرد. رئیس جمهوری ترکیه با تاکید بر اینکه واشنگتن میتواند به این متحد خودش در ناتو اتکا کند، گفت، ترکیه "تنها کشور معتبر" باقیمانده برای تثبیت افغانستان پس از خروج نیروهای آمریکایی خواهد بود. اردوغان حتی در ادامه گفت که مقامهای ترکیه همتایان آمریکایی خودشان را درباره برنامه های آنکارا در افغانستان پس از خروج نیروهای آمریکایی مطلع کرده اند اگرچه او جزئیات بیشتری ارائه نکرد.
در این شرایط به نظر می رسد با تاکید ترکیه بر ادامه حضور نظامی در افغانستان پس از این می توان شاهد بازی جدیدی در روابط آنکارا و کابل باشیم و مشخص است که ترک ها اهداف مشخصی را از حضور نظامی در افغانستان دنبال می کنند.
از نیروهای غیرحساس تا نظامیان اشغالگر
طی همه سال های بعد از 2001 تا کنون که افغانستان صحنه حضور نیروهای ناتو و آمریکا بوده است، از نظامیان ترکیه به عنوان نیروهای نظامی غیرحساس در افغانستان نام برده می شد.
نامگذاری نیروهای غیرحساس برای نظامیان ترکیه ناشی از حساسیت و مخالفت شدیدی بود که از سوی طالبان در برابر نظامیان غربی و آمریکایی جریان داشت، در واقع هرچند ترکیه در قالب نیروهای ناتو در افغانستان حضور داشت، اما نظامیان این کشور به عنوان یک کشور مسلمان در منطقه به ندرت موجب حساسیت و واکنش خشونت آمیز نیروهای طالبان در افغانستان شده بودند.
با این حال هشدار و اعلام مخالفت طالبان با ادامه حضور نظامیان ترکیه در افغانستان نشان می دهد که برخلاف روندهای گذشته، نظامیان ترکیه نیز بعد از خروج آمریکا شانس زیادی برای ادامه حضور مسالمت آمیز در افغانستان نخواهند داشت و چه بسا که با نظامیان ترکیه بعد از این همان رفتاری شود که پیش از این طالبان با نظامیان آمریکایی دنبال می کردند. تا آن جا که برخی گروه های طالبان حتی با انتشار بیانیه های جداگانه ای هرگونه حضور ترکیه در افغانستان پس از خروج آمریکا را به مثابه نیروهای اشغالگر توصیف نموده که با آن ها مقابله خواهند کرد.
دلخوشی های اردوغان در افغانستان
به نظر می رسد تاکید ترکیه برای ادامه حضور نظامی در افغانستان با وجود اعلام مخالفت رسمی طالبان یک قمار نامعلوم به شمار می رود که ممکن است نتایج مورد نظر رهبران آنکار را بدست نیاورد.
در عین حال با بررسی روابط تاریخی ترکیه و افغانستان به این نکته می توان پی برد که نگاه ترکیه به افغانستان، تنها از دریچه ماموریت های پیمان نظامی ناتو نیست و مرور اسناد و روابط گذشته نشان می‌دهد که تلاش ترکیه برای نفوذ در افغانستان، دلایل و زمینه های تاریخی – فرهنگی دارد و در یکصد سال گذشته، از دوران آتاترک – امان الله خان به این سو، آنکارا همواره به دنبال حضور در افغانستان بوده است.
براین اساس نگاه به روابط ترکیه و افغانستان از یک چارچوب تاریخی این نتیجه را نشان می دهد که تاکید فعلی رهبران آنکارا بر ادامه حضور نظامی در افغانستان و اداره فرودگاه بین المللی کابل، ممکن است تنها محدود به یک حضور پیمانکاری نباشد و چه بسا زمینه ای برای احداث پایگاه نظامی این کشور در افغانستان نیز به شمار رود، همان گونه که اهداف بلندپروازانه و نوعثمانی رهبران فعلی آنکارا باعث شده تا این کشور طی سال های اخیر در برخی از کشورهای منطقه از جمله قطر، سودان و برخی دیگر از کشورها اقدام به احداث پایگاه نظامی کند و در این شرایط بعید نیست که حال افغانستان نیز مقصد بعدی ترک ها برای احداث یک پایگاه نظامی جدید باشد.
از سوی دیگر در میان چهره های نظامی و سیاسی افغانستان، ژنرال عبدالرشید دوستم به عنوان نماینده ازبک های افغانستان ارتباط بسیار نزدیکی با ترکیه دارد و شاید رهبران آنکارا حال برای ادامه حضور در افغانستان دلخوش به حمایت ازبک ها به رهبری ژنرال دوستم باشند.
در عین حال از آن جا که ترکیه روابط نزدیکی با پاکستان دنبال می کند، شاید انتظار دارد تا دولت اسلام آباد نیز از نفوذ خود بر روی طالبان استفاده کند و طالبان را به پذیرش حضور نظامیان ترک در افغانستان متمایل کند. از این رو نیز با وجود اعلام مخالفت صریح طالبان، اما ترک ها همچنان بر ادامه حضور در افغانستان تاکید دارند، چون به زعم خودشان بخشی از این معادله پیچیده از طریق پاکستان قابل حل خواهد بود.
قمار آنکارا در افغانستان
با وجود خوش بینی رهبران ترکیه به ادامه حضور در افغانستان، اما به نظر می رسد این حضور چندان هم آسان و بی دردسر نخواهد بود.
چالش نخست ترکیه برای ادامه حضور در افغانستان، سرنوشت تمدید ماموریت این کشور از سوی ناتو و رهبران غربی و پذیرش هزینه های مالی این حضور است. حضور ترک ها در افغانستان تا کنون در قالب ماموریت ناتو بوده است و با وجود برخی مذاکرات میان ترک ها و رهبران ناتو و آمریکا برای ادامه حضور در افغانستان، اما همچنان غرب این موضوع را تائید نکرده و مشخص نیست که در صورت عدم تمدید ماموریت ترکیه در قالب ناتو در افغانستان، آیا رهبران آنکارا به صورت مستقل در افغانستان خواهند ماند یا خیر؟
از سوی دیگر با وجود آن که ترکیه به حمایت ازبک ها به سرکردگی ژنرال دوستم دلخوش هستند، اما این حقیقت را نمی توان نادیده گرفت که ازبک های افغانستان از نظر تقسسیمات قومیتی تنها حدود 10 درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل می دهند و از طرف دیگر شخص ژنرال دوستم نیز بر خلاف گذشته از دایره نفوذ قابل توجهی در ارگ ریاست جمهوری افغانستان برخوردار نیست.
همچنین پاکستان طی سال های متمادی نشان داده که حتی نفوذ نزدیک ترین متحدان خود در افغانستان را به ضرر خود ارزیابی می کند و بعید به نظر می رسد که پاکستان در میدان عمل همراهی چندان زیادی با ترک ها برای ادامه حضور و افزایش نفوذ نظامی در افغانستان داشته باشد و این موضوع به تقابل و احتمالا افزایش فشار از سوی طالبان علیه ترکیه منجر خواهد شد که در نتیجه آن تداوم حضور ترک ها در افغانستان را با هزینه بیشتری روبرو خواهد ساخت.
