الوقت- از سال 1932 که عربستان سعودی ظهور پیدا کرد تا به امروز نظامی پادشاهی در قالب سیستم قومی و قبیله ای و پیروی از اصول وهابیت در این کشور حکم فرما بوده است. درعربستان دولت بر کلیه فعالیت‌های اقتصادی کنترل دقیق دارد. و علی‌رغم برنامه ریزی‌هایی که دولت طی برنامه‌های توسعه پنج ساله برای رهایی از تک محصولی بودن انجام داده است، همچنان درصد بالایی از اقتصاد عربستان مبتنی بر محور نفت قرار دارد. دولت عربستان همچنان در تلاش است تا تنوع اقتصادی در صادرات را جایگزین صادرات تک محصولی سازد. متولی امر برنامه ریزی در عربستان، وزارت اقتصاد و برنامه ریزی این کشور می‌باشد که در کنار برنامه‌های توسعه 5 ساله، مسئولیت طراحی کنترل استراتژی بلند مدت 2025 یا چشم انداز 2025 را نیز برعهده دارد. در این سند رفاه وكاميابي مادي "دوبرابر شدن توليد ناخالص داخلي" و بهبود كيفيت زندگي همراه با تداوم سنت‌هاي فرهنگي آن كشور به عنوان هدف چشم انداز اعلام شده است. در این راستا به نظر می‌رسد دولت عربستان با چالش‌ها و ابهامات زیادی برای رسیدن به اهدافی که تا سال 2025 برای خود ترسیم کرده است مواجه باشد.
- امنیت غذایی
چندی پیش از تلویزیون دولتی عربستان برنامه‌ای مستند از دستاوردهای کشاورزی با نام (این است کشور ما) پخش شد. در این برنامه به خودکفایی در تولید گندم، گوشت مرغ و همچنین برداشت قابل توجه انجیر، انگور و افزایش تولید روغن زیتون اشاره شده بود. اما با وجود این فضا سازی تبلیغاتی واقعیت این است که امنیت غذایی عربستان متزلزل و شکننده می‌باشد. زیرا تنها حدود 2 درصد از زمین این کشور قابل کشت است. از همین رو دولت عربستان با طرح امنیت غذایی و حمایت 800 میلیون دلاری از آن برای مقابله با چالش های موجود اقدام به خرید زمین کشاورزی در خارج از عربستان و سرمایه گذاری در پروژه های خارجی نموده است. و در این میان کشورهای فیلیپین،اتیوپی، ویتنام ، سودان و کامبوج برای سرمایه گذاری و خرید زمین کشاورزی مورد انتخاب قرار گرفته است.
- بازار کار
طبق آمار رسمی عربستان سعودی در سال 2013 بازار کار این کشور حدود پنج میلیون نفر را در بر می گیرد.
در عربستان بیش از 12 میلیون شهروند مرد و زن وجوددارندکه سن آن ها بالای 15 سال است و قادر به انجام کار هستند، اما بیش از نیمی از آنان اصلا وارد بازار کار و تولید نمی شوند؛ یا به دلیل زن بودن و یا به این علت که شغل مناسب خود را پیدا نکرده اند از یافتن شغل مناسب نامید شده اند.
از میان این پنج میلیون نفر حدود یک میلیون و هفتصد هزار نفر در ادارات دولتی و ارتش مشغول هستند. همچنین نیمی دیگر در بخش آموزشی و تقریبا 300 هزار نفر دربخش بهداشت اشتغال دارند.در واقع چالش جدی عربستان زمانی بروز می کند که اقتصاد تک محصولی با نوسان روبرو شود و این کشور با کسری بودجه مواجه باشد. جمعیت رو به رشد، قیمت پایین نفت و بازار کار نامناسب، شرایط اجتماعی بدی را در این سال‌ها برای جمعیت جوان عربستان به وجود آورده است.
- حقوق زنان
سیستم تبعیض آمیز علیه زنان در عربستان سعودی و عدم استفاده از ظرفیت اشتغال زنان را نیز می‌توان یکی از چالش های آینده در عربستان سعودی دانست.
قوانین سخت در خصوص نحوه اشتغال ،ورزش زنان، حق سفر،حضور در اجتماع، چگونگی دسترسی به آموزش عالی و همچنین ممنوعیت رانندگی زنان به عنوان تنها کشور دارنده این قانون تنها بخشی از چالش‌ها و بحران‌های فراروی دولت عربستان است.
- حقوق کارگران مهاجر
از جمعیت 30 میلیونی عربستان سعودی بیش از 9 میلیون کارگر مهاجر نیروی کار این کشور را تشکیل می دهد. این به این معناست که یک سوم از جمعیت این کشور را افراد غیر بومی و خارجی تشکیل می دهند. بررسی گزارش 2015 سازمان دیده بان حقوق بشر نشان می‌دهد که حقوق کارگران مهاجر همواره در این کشور با شدیدترین سوء استفاده ها نقض شده است. کارگرانی که بیشتر آنها از ملیت های یمن، اتیوپی و سومالی تشکیل شده اند. ادامه این روند و نقض حقوق اقلیت های دینی که در سطور پایین توضیح داده خواهد شد می‌تواند یکی از بزرگترین چالش های عربستان سعودی در سال های پیش رو باشد.
- آزادی بیان، اعتقادات و تشکل‌ها
جلوگیری از فعالیت انجمن های حقوق مدنی و سیاسی، نبود احزاب سیاسی و عدم برگزاری انتخابات و مداخله شهروندان در تصمیم گیری های سیاسی و اجتماعی همچنین سرکوب اقلیت‌های دینی و ادامه اعتراضات شیعیان در استان های شرقی با توجه به جمعیت بالای شیعیان در مناطق نفتی و گسترش اعتراضات کارگران مهاجر می‌تواند این کشور را با بحران و بن بست سیاسی مواجه سازد.
- بحران مشروعیت
موج اعتراضات مردمی در منطقه و خیزش در کشورهای عربی تهدیدی جدید برای عربستان به شمار می رود. در عرصه داخلی عربستان با چالش های یاد شدهبا یک نوع بحران مشروعیت مواجه است و با توجه به اینکه روندهای منطقه ای به سمت شکل گیری ساختارهای دموکراتیک پیش می رود دولت عربستان با مخاطرات و مشکلات جدی رو به رو است. این درحالی است که آل سعود همچنان می خواهد ساختار سیاسی سنتی خود را بر اساس آیین وهابیت و حاکمیت خاندان خود قرار دهد و از منابع مالی که در اختیار دارد نیز برای مشروعیت سازی استفاده کند.
دولت عربستان برای دستیابی به اهداف توسعه ای خود در سال 2025 بدون توجه به مولفه های یاد شده شرایط پیچیده‌ای را در سال‌های آینده پشت سر خواهد گذاشت. ثبات اجتماعی و سیاسی فاکتور اصلی موفقیت برای توسعه اقتصادی می‌باشد. محیط با ثبات سیاسی این اجازه را به هرکشوری می‌دهد تا به طور کامل روی مساله توسعه اقتصادی متمرکز باشد. اما این وضعیت با استراتژی چشم انداز 2025 دولت عربستان در تضاد کامل قرار دارد و در صورت ادامه این روند شکستی زود هنگام برای پادشاه جدید رغم خواهد خورد. در واقع روند قهقرایی برای آل سعود آغاز شده است و این سیر قهقرایی با بحران سیاست خارجی عربستان و سیاست تهاجمی این کشور در قبال مساله بحرین ، سوریه و یمن و همگرایی با اسرائیل کلید خورده است و مولفه های یاد شده در آینده افزایش دهنده این سقوط و شروع اعتراضات مردمی گسترده در این کشور خواهد بود.
حامد نوریان
