پس از افزایش فشارهای بین‌المللی و جهانی بر ترکیه، مقامات آنکارا در یک عقب نشینی ضمنی اعلام کردند که هدف ترکیه نه اشغال کامل عفرین بلکه ایجاد فضای امن به شعاع 30 کیلومتر برای حفاظت از مرزهای ترکیه می باشد.
به گزارش الوقت، ارتش ترکیه روز شنبه 30 دی‌ماه، عملیاتی بانام «شاخه زیتون» علیه کردهای سوریه در کانتون عفرین در راستای آنچه حق دفاع مشروع می‌خواند آغاز کرده است. البته ترکیه از 9 روز پیش حملات توپخانه‌ای خود را به عفرین از طریق مرزهای جنوبی خود آغاز کرده بود اما 30 دی ماه رسماً شروع عملیات شاخه زیتون را- که متشکل از عملیات زمینی و هوایی علیه مواضع نیروهای کرد در شمال سوریه است- اعلام کرد.
کانتون عفرین در شمال غرب سوریه و در مرزهای جنوبی ترکیه، یکی از مناطق شبه خودمختار کردهای سوریه محسوب می‌شود. ازنظر جغرافیایی عفرین در مناطق غربی رود فرات قرار دارد. اهمیت استراتژیک عفرین برای کردها نزدیکی این مناطق به آب‌های آزاد مدیترانه است. عفرین دارای بالغ بر 80 هزار نفر جمعیت و 320 روستا می باشد. در حومه این شهر بالغ بر 460 هزار نفر جمعیت در هفت منطقه مختلف ساکن هستند. اکثریت عفرین را کردها، سپس اعراب و پس از آنها تعداد بسیار اندکی را ترک‌ها تشکیل می‌دهند. این منطقه در روزهای اول بحران سوریه به کنترل کامل نیروهای کرد این کشور درآمد. در سال‌های اخیر نیروهای کرد توانسته بودند وضعیت باثباتی را در شمال سوریه ایجاد کنند، اما اوضاع شمال سوریه بعد از آنکه آمریکا یکشنبه هفته گذشته اعلام کرد که به کمک نیروهای کُرد سوری قصد دارد یک ارتش 30 هزارنفری را در شمال سوریه تشکیل دهد، متشنج شد.
تاکید مقامات ترکیه بر تداوم عملیات در عفرین
مهم‌ترین علتی که در سخنان مقامات ترکیه برای حمله نظامی به عفرین برشمرده می‌شود، هم‌دستی نیروهای کرد سوریه مشهور به حزب دموکراتیک خلق‌ها (YPG) با نیروهای حزب کارگران کردستان (PKK) است. ترکیه پ ک ک را گروهی تروریستی اعلام کرده است. بر این مبنا اغلب مقامات ترک این حمله را مبارزه با نیرویی تروریستی برشمرده‌اند که در صورت قدرت گیری در آینده قادر هستند امنیت ترکیه در مرزهای جنوبی خود با سوریه را به خطر اندازند.
در همین راستا رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه روز یکشنبه 1 بهمن ضمن تأکید بر به نتیجه رسیدن عملیات شاخه زیتون در مدت کوتاه بیان داشت :« عملیات زمینی ادامه دارد. متوقف نخواهیم شد.» وی ادامه داد : «این را بدانید که با حرافی و سخنانی از قبیل «آمریکا حامی ماست و سلاح در اختیارمان می‌گذارد»، نمی‌توانید در مقابل ترکیه بایستید.» وی در ادامه اظهارات خود تصریح کرده است: «تا زمانی که «پ.ک.ک»، «ی.پ.گ» و «پ.ی.د» باقی نماند به عملیات ادامه داده و کار این‌ها را تمام خواهیم کرد.»
مواضع آمریکا و روسیه و اعتراض کردها
پیش از شروع عملیات نظامی شاخه زیتون آمریکا مدام به ترکیه در باب عدم آغاز جنگی دیگر در منطقه هشدار می‌داد. وزارت امور خارجه آمریکا روز جمعه 29 دی‌ماه طی بیانیه‌ای خواستار عدم حمله ترکیه به این منطقه شد. اما با عملی شدن حملات ترکیه آمریکا که اصلی‌ترین حامی نیروهای کرد شمال سوریه بود تغییر موضع داد و حق مشروع ترکیه برای حفظ امنیت خود را به رسمیت شناخت. در همین راستا جیمز ماتیس وزیر دفاع ایالات‌متحده آمریکا بیان داشت: «ترکیه یکی از متحدان ناتو است و تنها کشور عضو ناتو است که فعالیت‌های تهاجمی در داخل مرزهای آن وجود دارد. نگرانی‌های ترکیه مشروع است.» همچنین وی با اشاره اینکه ترکیه آمریکا را از این عملیات مطلع ساخته است افزود: « ما کاملاً از این حملات اطلاع داریم و مقامات ارشد درگیر هستند و ما مشغول بررسی آن هستیم و برای حل آن تلاش می‌کنیم.»
به‌علاوه، پس از گذشت دو روز از عملیات ترکیه، هیتر نوئرت سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای کوتاه اظهار داشت: « آمریکا پیرامون وضعیت در شمال غرب سوریه به‌ویژه روبه‌رو شدن غیرنظامیان بی‌گناه با بالا گرفتن درگیری‌ها نگران است.» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ادامه داد: «از حق مشروع ترکیه برای رفع نگرانی‌های امنیتی خود به‌عنوان متحد ناتوی آمریکا و شریک مهم آن درنبرد با داعش حمایت می‌کنیم.»
در سوی دیگر، سرگئی لاوروف در کنفرانسی مطبوعاتی دیروز خود با وزیر خارجه دولت عبدربه منصور هادی، رئیس جمهور مستعفی یمن تاکید کرد: در خصوص عملیات نظامی ترکیه در عفرین خواهان محترم شمردن تمامیت ارضی سوریه شد و گفت، نمایندگان روسیه با رهبران ترکیه و سوریه درخصوص این عملیات نظامی در تماس هستند. وزیر خارجه روسیه تاکید کرد، اقدامات آمریکا در سوریه یکی از این دو علت است یا به عمد به دنبال تحریک کردن است و یا از اوضاع سوریه درک درستی ندارد. همچنین، «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین اعلام کرد، مسکو روند عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه را از نزدیک رصد می‌کند و نمایندگان روسیه در تماس با رهبران ترکیه و سوریه درباره این موضوع هستند. سخنگوی کرملین گفت: «حفاظت از وحدت اراضی سوریه امری اساسی است. البته ما ابعاد انسانی مرتبط با تحولات کنونی در منطقه عفرین را از نزدیک دنبال می‌کنیم.»
در ادامه تحولات و موضع‌گیری‌های طرف‌های مختلف درگیر در بحران، «سیبان حمو» فرمانده یگان‌های مدافع خلق کرد در مصاحبه با الشرق‌الاوسط گفت: طرف روسی به ما اعلام کرد که ترکیه حق دارد از امنیت مرزهای خود دفاع کند و گراسیموف اعلام کرد که نظامیان روس از عفرین به سمت تل رفعت در حومه حلب عقب نشینی می‌کنند و ارتش روسیه در عملیات ترکیه مداخله نخواهد کرد. وی افزود: ما خواهان پشتیبانی هوایی شده و اینکه به ترکیه اجازه حمله به ما داده نشود، اما روس‌ها موافقت نکردند. در حال حاضر اوضاع بد است و حملات ادامه دارد و این حملات طی 24 ساعت گذشته متوقف نشده است. سیبان حمو خاطرنشان کرد: روسیه نه تنها با ترکیه تبانی کرده، بلکه خیانت کرده و [ما را] فریب داده است. وی گفت که طی سفر اخیر احساس کرد که موضع روسیه نسبت به سفرهای پیشین تغییر کرده است و روس‌ها درمورد گروه‌های میانه‌رو مخالف سوری و حق ترکیه برای تامین امنیت مرزهایش صحبت می‌کردند. این مقام کرد خاطرنشان کرد: آنها همچنین مساله حزب کارگران کردستان و حق ترکیه برای نبرد با این حزب را مطرح ساختند، ما به آنها گفتیم که نیروهایی از حزب کارگران کردستان در بین ما حضور ندارند. همچنین این سوال را پرسیدیم که روس‌ها در هنگام حضور طولانی مدت خود در عفرین چه می‌کردند؟ مسئولان روس یک شبه مواضع خود را تغییر دادند و درمورد تصمیم (رئیس جمهور ولادیمیر) پوتین صحبت می‌کردند. من با این باور از مسکو بازگشتم که روسیه بخشی از توطئه علیه ما شده است. حمو گفت: رهبرانی از یگان‌های مدافع خلق کرد تماس‌هایی با مسئولان امنیتی و نظامی در دمشق داشتند و آنها به ما اعلام کردند که خواهان برخورد با ترکیه هستند و آنها بیانیه‌هایی را منتشر کردند اما به ما گفتند که روسیه به آنها اجازه این کار را نمی‌دهد. این مقام کرد تصریح کرد: هدف ترکیه پیشروی به سمت عفرین است و اینکه عفرین را به ترکیه ملحق کند و بعد از اعزاز، الباب و عفرین؛ حلب را تحت کنترل خود درآورد.
سوریه، ایران و مصر مخالفان اصلی حملات ترکیه به عفرین
باوجود تمایل مصرانه آنکارا برای تداوم این حملات، دمشق به‌شدت حملات ترکیه را محکوم کرد. به نقل از المیادین منبعی در وزارت خارجه سوریه شامگاه شنبه در واکنش به عملیات نظامی ترکیه در منطقه عفرین، آن را تجاوز به خاک این کشور دانست. به‌علاوه وزارت خارجه سوریه ادعای چاووش اغلو وزیر امور خارجه ترکیه مبتنی بر در جریان گذاشتن دمشق برای انجام این حملات را کذب محض خواند. وزارت خارجه سوریه در بیانیه‌ای اعلام داشت: «حکومت سوریه تجاوز ترکیه را به شهر عفرین به‌شدت محکوم می‌کند. عفرین بخشی جدایی‌ناپذیر قلمرو سوریه است.» لذا این اقدام ترکیه در راستای عدم توجه به تمامیت ارضی سوریه می‌باشد.
در همین راستا، ایران نیز خواستار اتمام هرچه سریع‌تر حملات ترکیه به این مناطق شد. وزارت امور خارجه ایران در نخستین واکنش به عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه ابراز امیدواری کرد که «این عملیات فوراً پایان‌یافته و از تعمیق و گسترش بحران در مناطق مرزی ترکیه و سوریه جلوگیری به عمل آید.» بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران یکشنبه 1 بهمن پس از گذشت ساعتی از عملیات شاخه زیتون بیان داشت: «ایران تحولات جاری را از نزدیک و با نگرانی پیگیری می‌کند» وی هشدار داد: « تداوم بحران در عفرین ممکن است باعث تقویت مجدد گروه‌های تکفیری - تروریستی در مناطق شمالی سوریه شود.» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران افزود: «جمهوری اسلامی ایران با جدیت بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه و احترام به حاکمیت ملی این کشور و جلوگیری از تشدید بحران انسانی و حفظ جان مردم بی‌گناه سوریه تأکید مؤکد نموده و از همه کشورها به‌خصوص دولت ترکیه به‌عنوان یکی از طرف‌های ضامن آتش بس انتظار دارد بر روند حل‌وفصل سیاسی بحران سوریه بخصوص روند آستانه همچنان متعهد مانده و به ایفای نقش سازنده و مسئولیت خطیر خود برای حل‌وفصل سیاسی بحران سوریه ادامه دهند.» درنهایت سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد «تلاش‌ها برای حل بحران سوریه در مسیر آستانه پیش رود»
در همین راستا مصر نیز که همچنان با ترکیه مناسبات سیاسی خود را در حالت تعلیق نگه داشته است، به‌شدت حملات ترکیه به شمال سوریه را محکوم نمود. وزارت خارجه مصر طی بیانیه‌ای اعلام داشت: «دخالت نظامی ترکیه در عفرین، تجاوزی جدید به حاکمیت سوریه است که تلاش‌های صورت گرفته برای حل سیاسی بحران و تلاش‌ها برای مبارزه با تروریسم در این کشور را نابود می‌کند.» وزارت خارجه مصر افزود: «راه‌حل‌های نظامی درد و رنج ملت سوریه را بیشتر می‌کند.»
در عرصه میدانی در حالی که رسانه‌های وابسته به ترکیه از موفقیت‌ها، پیشروی‌ها و تصرف روستاها توسط ارتش ترکیه سخن می‌گویند اما خبرگزاری‌های محلی به‌شدت این خبرها را تکذیب می‌کنند. در واقع مطابق با اظهارات کردها، برخلاف تصورات ترکیه شرایط جنگ در عفرین برای نیروهای ترک به‌آسانی پیش نمی‌رود و این نیروها شاهد مقاومت نیروهای دموکراتیک سوریه هستند. در همین راستا نیروهای ترک سعی دارند از طریق تروریست‌های ارتش آزاد سوریه و جبهه‌النصره با نیروهای کرد مقابله کنند.
با این‌وجود، وزیر امور خارجه ترکیه در برابر فشارها و هجمه‌های بین‌المللی واکنش نشان داد. با توجه به تلاش برخی از کشورهای مخالف مانند فرانسه برای کشاندن بحران شمال سوریه به شورای امنیت سازمان ملل تشکیل جلسه فوری این شورا، مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه اظهار داشت: «اگر قرار باشد کشوری عملیات شاخه زیتون را در شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح کند آن کشور متحد ما نبوده و بلکه آن را اقدامی در جهت حمایت از تروریسم ارزیابی خواهیم کرد.» وزیر امور خارجه ترکیه خاطرنشان کرده است: «این منطقه را پاکسازی خواهیم کرد، حملاتی که به ریحانلی انجام داده‌اند آخرین دست‌وپا زدن آنها است. درحالی‌که با چنین تهدیدی در نزدیکی مرزهایمان روبه‌رو هستیم هیچ‌کس از ما انتظار توقف عملیات را نداشته باشد.»
همچنین پس از افزایش فشارهای بین‌المللی و جهانی بر ترکیه، مقامات آنکارا در یک عقب نشینی ضمنی اعلام کردند که هدف ترکیه نه اشغال کامل عفرین بلکه ایجاد فضای امن به شعاع 30 کیلومتر برای حفاظت از مرزهای ترکیه می باشد. با این وجود باید منظر ماند و دید که آیا ترکیه خواهد توانست اهداف خود را در تخلیه عفرین و سپس نوار مرزی خود در شمال سوریه از نیروهای کرد پاکسازی کند؟ در غیر این صورت، وضعیت به کدام سو پیش خواهد رفت؟ و آیا مواضع قدرتها و کشورهای دخیل در تحولات سوریه، در قبال این مسئله، دچار تغییر خواهد شد؟
