الوقت- در طی هفته های اخیر، اختلافات بین آلمان و ترکیه به حد بی سابقه ای افزایش یافته است؛ به نحوی که مقامات دو کشور با اتهام زنی های گسترده به یکدیگر روند مناسبات برلین - آنکارا را با موانع عمده ای مواجه کرده اند. این در حالی است که احتمال تشدید اختلافات نیز دور از تصور نیست. با توجه به اهمیت این مساله و تاثیرات آن بر آینده تعاملات ترکیه با اتحادیه اروپا، پایگاه تحلیلی خبری الوقت گفتگویی را با آقای دکتر جعفر حق پناه انجام داده است.
آنچه در پی می آید متن کامل این گفتگوست:
پرسش: دلایل تشدید اختلافات اخیر ترکیه و آلمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
علت فوری و تشدید کننده اختلافات اخیر میان ترکیه و آلمان مرتبط با بحث بازداشت خبرنگار آلمانی در ترکیه به اتهام جاسوسی و ارتباط با گروه‌های مسلح کردی در ترکیه می‌باشد، که البته آلمان این دلایل را به شدت رد کرده است. متعاقب این موضوع، بعد از تصویب اصلاحات جدید در قانون اساسی و رفراندوم پیش رو، دولت ترکیه در تلاش است تا به شیوه های مختلف آرای مردم را نسبت به این همه پرسی جلب کرده و رای مثبت آنان را بدست آورد. طبیعتا جمعیت قابل توجهی از ترک‌های مهاجر در آلمان هستند که دارای وزن قابل توجهی می‌باشند. این گروهها از ترک‌ها به نوعی گروه مرجع برای سایر ترک‌ها نیز به شمار می‌روند و نقش تعیین کننده‌ای در جهت دهی به آرای سایر رای دهندگان در داخل ترکیه را دارا می‌باشند. گفته شده حدود 1 میلیون و 400هزار نفر از ترک‌ها در آلمان واجد شرایط رای می‌باشند. دولت آلمان نیز به جهت نگاه منفی به روند‌های جاری در ترکیه، طبیعتا با اقدامات تبلیغاتی حزب حاکم در خاک آلمان مخالف است و دو نفر از وزیران دولت آلمان که قصد سفر و شرکت در میتینگ‌های تبلیغاتی به نفع حزب عدالت و توسعه را داشتند لغو کرد. بدنبال آن واکنش‌های منفی جدی از طرف شخص اردوغان صورت گرفت و پس از احضار سفرای دو طرف، نهایتا آفای اردوغان در سخنرانی خود اقدامات حزب حاکم آلمان را با سیاست‌های حزب نازی مقایسه و تشبیه کرد که این اقدام اوج جنگ تبلیغاتی میان این دو کشور محسوب می‌شود.
با این حال مسئله اصلی تر مربوط به شکافهایی است که بویژه از سال 2012 به این سو میان آلمان و ترکیه از یک سو و ترکیه و اتحادیه اروپا بصورت کلی رخ داده است و روند گفتگوها نیز درباره الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا متوقف شده و در واقع نوعی عقب گرد را در مناسبات دوجانبه شاهد بوده‌ایم. تحلیل این قضیه نیز خیلی وسیع‌تر است که در جای خود قابل بررسی است.
پرسش: چرا مواضع آلمان در برابر ترکیه تندتر از سایر دولت‌های اروپایی است؟
جالب است که معمولا تندترین مواضع را نسبت به ترکیه فرانسوی‌ها داشتند و ملایم‌ترین مواضع را اول انگلیس و سپس آلمان. در واقع مناسبات فرهنگی و تجاری گسترده‌ای میان آلمان و ترکیه برقرار است. اما به نظر می‌رسد یکی از دلایلی که منجر به افزایش تنش‌ها شده است مرتبط با سیاست‌های مهاجرتی دولت ترکیه است که بیشترین فشار را به آلمان وارد می‌کند. چون عملا ترکیه در محدود کردن مرزهای خود با یونان و بلغارستان اهتمام جدی به خرج نداد و در نتیجه سیلی از آوارگانی که از ترکیه به اروپا وارد می‌شوند خود را به آلمان می‌رسانند و این مسئله بیشترین نقش را در مناقشاتی دارد که از سال 2014 به بعد میان ترکیه و آلمان در جریان بوده است. آلمان همچنین از جمله کشورهایی است که بیشترین کمک‌ها را به ترکیه برای حل مسئله پناهجویان و جلوگیری از ورود مهاجران به اروپا داشته است. در مقابل ترکیه نیز پاسخ‌ها و ادعاهای خاص خود را داشته است و دولت‌های اروپایی را متهم می‌کند که آنها اهتمام جدی برای حل مسئله پناهجحویان ندارد و کمک‌های کافی را برای حل مسئله پناهجویان به ترکیه نمی‌کنند.
علاوه براین در حال حاضر به نوعی اتحادیه اروپا دارای تنش‌ها و مشکلات داخلی است که آلمان باید نقش رهبری را برای هدایت اروپا ایفا کند و طبیعتا در مواردی که مناقشه انگیز است، آلمان باید قاطع‌ترین مواضع را داشته باشد و به عنوان نماینده و سخنگوی اتحادیه اروپا عمل کند. برای اتحادیه اروپا نیز موازین حقوق بشری و نقض آن اولویت قابل توجهی دارد و در حال حاضر نیز بنابر موازین اروپایی؛ ترکیه ناقض حقوق بشر در حوزه‌های مختلف رسانه، اقوام و سرکوب آزادی بیان به شمار می‌رود. لذا آلمان در این ارتباط مواضع تندتری اتخاذ می‌کند. کشورهای دیگر از جمله فرانسه نیز اکنون درگیر مسائل دیگری مانند مسائل انتخاباتی می‌باشند. انگلیس نیز از اتحادیه اروپا خارج شده است و دیگر کشورهای اروپایی نیز همواره مواضع خود را در قالب اتحادیه اروپا اتخاذ و دنبال کرده‌اند.
پرسش: آیا تنش‌های اخیر اتحادیه اروپا ارتباطی با تحولات داخلی ترکیه در راستای تغییر نظام سیاسی و رفراندوم پیش رو دارد؟
قطعا تنش‌های اتحادیه اروپا و ترکیه مرتبط با تغییرات پیش رو در نظام سیاسی ترکیه می‌باشد. بنابر موازین اتحادیه اروپا، اتفاقاتی که در حال حاضر در ترکیه در جریان است منجر به یک اقتدارگرایی جدید در مجاورت مرزهای اروپا می‌شود و مناسبات دوجانبه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ترکیه برای اتحادیه اروپا مهم است و اروپا نمی‌خواهد ترکیه را نادیده بگیرد یا حذف کند. در واقع نگاه اتحادیه اروپا به ترکیه نگاهی جذبی است و اروپا این تحولات را مغایر با روند جذب می‌بیند.
پرسش: واکنش ترکیه در قبال تنش‌ها با اتحادیه اروپا چه می‌تواند باشد؟
به تجربه مشخص شده است که اردوغان به جهت روحیات و رفتار شخصی خودش از این تنش‌ها استقبال می‌کند و بنابر رویکرد پوپولیستی خودش برای تحریک و اغوای هواداران از این تنش‌ها استفاده می‌کند. همان گونه که در میتینگ تبلیغاتی خودش نیز علیه آلمان تندترین مواضع را اعلام کرد. لذا این تنش در داخل ترکیه به نفع اردوغان تمام خواهد شد و او خواهد توانست نوعی اروپا هراسی و فوریت و اضطرار شرایط را برای شهروندان ترکیه فراهم کند و این گونه وانمود کند که در شرایطی که ترکیه در حال تهدید می‌باشد شهروندان چاره‌ای جز همراهی با برنامه‌های حزب عدالت و توسعه ندارند. همین رویکرد و روش نیز باعث شد تا حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی 2015 به پیروزی دست یابد. لذا این اقدامات می‌تواند فضای تهدید و ناامنی را دامن بزند و به هر میزان که فضا امنیتی تر باشد، مردم ترکیه نیز بیشتر به اقتدارگرایی تمایل نشان می‌دهند.
اما در دراز مدت برای جامعه‌‌ای مانند ترکیه که دارای جامعه مدنی قدرتمند، رسانه و بخش خصوصی قدرتمندی می‌باشد، این حوادث روند چندان مثبتی برای ترکیه به شمار نمی‌رود. اگر این روند خلاقیت‌ها، توانمندی‌ها و انگیزه‌ها را تا حد زیادی از جهت تاثیرگذاری بر توسعه کشور منحرف شود و دولت ترکیه خود را از این توانمدی‌ها محروم کند، نوعی فضای یاس و خروج نخبگان از ترکیه را باعث خواهد شد. آن چه ترکیه تحت عنوان قدرت نرم دنبال می‌کرد بطور قطع متاثر از این روندها خواهد شد و بعید است که دستاورد مثبتی برای ترکیه در خارج از این کشور داشته باشد. البته بالاخره در شرایط ملتهب فعلی، اجماع در سیاست گذاری تسهیل می‌شود و روند اخذ و اجرای تصمیم متمرکزتر خواهد شد و دست دولت برای اعمال برخی سیاست‌های خود باز خواهد شد. در این شرایط اگر حزب عدالت و توسعه به سمت شخصی‌تر شدن و فساد در قدرت به پیش رود، وضعیت برای ترکیه بسیار نامناسب خواهد شد.
پرسش: چشم‌انداز تنش اخیر میان ترکیه و اتحادیه اروپا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در کوتاه مدت این تنش‌ها ادامه خواهد داشت، چون ما هنوز وارد مرحله انتخابات نشدیم. اما باید دانست این مسئله صرفا موضوع دوجانبه ترکیه و اتحادیه اروپا نیست، بلکه بخشی از این روند به تحولات منطقه مربوط می‌شود و باید دید که مثلا بحران سوریه، عراق و روابط با روسیه و آمریکا چگونه رقم خواهد خورد و همه این روندها روابط ترکیه و اتحادیه اروپا را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
