از ابتدای دهه دوم قرن جدید، روسیه تحت رهبری پوتین نشان داد که تصمیم دارد در تعاملات بین‌المللی نقش تأثیرگذار خود را بازیابد. همچنانکه روسیه با هماهنگی دمشق وارد بحران سوریه شد و در موضوع اوکراین نیز در برابر زیاده خواهی های غرب کوتاه نیامد. براساس همین رویکرد نیز حساسیت در مورد توسعه روابط با آسیای مرکزی در راس برنامه‌های دستگاه وزارت خارجه روسیه قرار گرفت.
الوقت- رئیس جمهوری روسیه در طی روزهای اخیر به مناسبت گرامیداشت 25 سالگی برقراری روابط دیپلماتیک مسکو با سه کشور تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان به آسیای مرکزی سفر کرد.
آسیای مرکزی و قفقاز تا پیش از فروپاشی شوروی، به دلیل برخورداری از منابع گاز و نفت و قرار گرفتن در مسیر تجاری آسیا به اروپا اهمیت ویژه‌ای برای کرملین داشت. اما پس از پایان حاکمیت شوروی بر این منطقه، کشورهای نوظهور و تازه استقلال یافته‌ای وارد تعاملات بین‌المللی شدند و به نحوی از زیر سلطه مسکو خارج شدند.
روسیه در دو دهه اول پس از این رخداد، به دلیل ناتوانی‌های اقتصادی و تکنولوژی توان حفظ روابط با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را نداشت در نتیجه حیات خلوت مسکو عرصه تاخت و تاز غرب به ویژه آمریکا شد.
در طی این دهه، ایالات متحده که خود را پیروز 45 سال رقابت دو ابرقدرت می‌دانست، تلاش کرد با ورود به حوزه سنتی نفوذ روسیه، این کشور را در محدوده مرزهایش منزوی کند. گسترش ناتو به شرق و برقراری مناسبات امنیتی واشنگتن با کشورهای آسیای میانه مهم‌ترین واکنش غرب به فروپاشی شوروی بود.
در این میان کشورهای این منطقه نیز به دلیل نگرانی از احتمال مجدد سلطه مسکو، از ورود غرب استقبال کردند. رهبران این کشورها در نظر داشتند موازنه‌ای میان دو طرف ایجاد کنند تا در نتیجه وابستگی‌های اقتصادی، تجاری و صنعتی به روسیه دوباره در حوزه قلمرو کرملین قرار نگیرند.
اما از ابتدای دهه دوم قرن جدید، روسیه تحت رهبری پوتین نشان داد که تصمیم دارد در تعاملات بین‌المللی نقش تأثیرگذار خود را بازیابد. همچنانکه روسیه با هماهنگی دمشق وارد بحران سوریه شد و در موضوع اوکراین نیز در برابر زیاده خواهی های غرب کوتاه نیامد. براساس همین رویکرد نیز حساسیت در مورد توسعه روابط با آسیای مرکزی در راس برنامه‌های دستگاه وزارت خارجه روسیه قرار گرفت.
بر این اساس سفر پوتین به بهانه سالگرد برقراری مناسبات دیپلماتیک به قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان را می توان اقدامی در راستای تحقق حلقه اول منافع ملی روسیه دانست، اگرچه برخی از تحلیلگران سعی دارند تا به نحوی این سفر را با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا مرتبط نمایند. حال آنکه ترامپ تاکنون موضع روشنی در خصوص حیات خلوت روسیه نداشته است و به نظر نمی‌رسد رسوایی های اخیر دولتمردان ترامپ در رابطه با دیدار با سفیر مسکو، باعث چرخشی ضد روسی در کاخ سفید و ورود آمریکا به حیات خلوت روسیه شود.
اما علاوه بر حفظ کشورهای آسیای مرکزی در حوزه نفوذ مسکو، اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از ورود داعش به این منطقه و نزدیکی مرزهای روسیه نیز هدف دیگر پوتین در این سفر به شمار می‌رود.
قزاقستان ۶۸۴۶ كيلومتر با روسیه مرز مشترک دارد. از همین رو ارتقا توان نظامی و امنیتی این کشور می‌تواند بر حفظ امنیت مرزهای جنوب شرقی روسیه اثر مثبت داشته باشد. از این رو کشور قزاقستان جزو مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای مسکو در آسیای مرکزی محسوب می‌شود.
در همین رابطه گسترش روابط نظامی و اقتصادی روسیه با تاجیکستان که مرزهای مشترکی با افغانستان دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در واقع این کشور به نوعی دروازه نفوذ تروریسم و ناامنی به کشورهای نزدیک روسیه به شمار می‌رود.
تا پیش از پیدایش داعش که اهدافش در قالب یک کشور نمی‌گنجید، بی‌ثباتی‌های افغانستان به دلیل حضور طالبان و القاعده نمی‌توانست امنیت روسیه را تهدید کند. در این دوران کرملین از نیاز نظامی تاجیکستان برای افزایش حضور و ایجاد وابستگی دوشنبه به مسکو استفاده می‌کرد. اما در حال حاضر با توجه به ورود داعش به افغانستان و ناتوانی کابل در مواجه به تروریسم، کشور روسیه می‌تواند مورد تهدید مستقیم قرار گیرد، چنانکه اخیرا بخشی از شبه نظامیان داعش تهدید کرده‌اند با همکاری گروه جدایی‌طلب اویغور، چین را تبدیل به حمام خون خواهند کرد. اهمیت قرقیزستان نیز به دلیل مرزهای مشترکی است که با چین دارد و می تواند ضمن ایجاد فضایی برای حضور نظامی روسیه در نزدیکی سرزمین چین، نقش قابل توجهی در مقابله با تهدیدات بازی کند. این در شرایطی است که حملات جنگنده‌های روسی به مواضع داعش سوریه، حس انتقام جویی را در میان شبه‌نظامیان این گروه ایجاد کرده و این چیزی است که کرملین را نگران کرده است.
افزایش مراودات امنیتی و نظامی روسیه با این سه کشور که عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیز هستند، علاوه بر ایجاد اطمینان مسکو درباره مقابله با تروریسم می‌تواند مانع قدرت نمایی غرب در این حوزه شود.
احتمال می‌رود پوتین در این دیدارها رهبران این کشورها را نسبت به واکنش غرب به ناامنی‌های تروریستی و نفوذ داعش هشدار داده باشد. عملکرد نامناسب ائتلاف بین‌المللی ضد تروریسم به رهبری آمریکا در عراق و سوریه و استفاده غرب از بی‌ثباتی‌های کشورها برای حضور در آن مناطق، می‌تواند شاهد مثال‌هایی برای مقامات آسیای میانه در نظر گرفته شود.
و در نهایت تمرکز بیشتر برای توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا که شامل عضویت این سه کشور و روسیه است، در دستور کار پوتین در این سفر بوده است.. پوتین می‌داند ضعف اقتصادی دولت‌های این منطقه می‌تواند یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش به غرب باشد. زیرا مشکلات اقتصادی ممکن است تبدیل به جریان‌های معارض رهبران آنا و به خطر افتادن حاکمیتشان باشد. همچنین بهبود شرایط معیشتی سدی در برابر پیوستن شهروندان ناراضی آنها به گروه‌های تندرو خواهد بود.
