الوقت- با وجود کارشکنی‌های عربستان سعودی بر سر راه حضور زائران ایرانی در مراسم حج 95، رئیس سازمان حج و زیارت از دور دوم مذاکرات ایران و عربستان در جده خبر داده است. مذاکراتی که پیش‌تر در26 فروردین ماه 95 میان هیئت های دو کشور برگزار شد، اما از آن تاریخ تاکنون نه تنها شاهد پیشرفت در این گفت وگوها نبوده ایم، بلکه عملا شاهد کارشکنی‌های ریاض در فراهم کردن شرایط برای حجاج ایرانی بوده‌ایم.
در واقع گره کنونی حج را باید در چارچوب رقابت های تهران و ریاض و بخصوص در مقطع اخیر با متراکم شدن حجم اختلافات دو کشور تفسیر کرد که از زمان حادثه منا و کشته شدن حجاج ایرانی شروع و با حمله به سفارت عربستان و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد به اوج خود رسید. از آن زمان تاکنون سعودی ها موضوع حج را که از دید ناظران بیرونی ارتباط معناداری با اختلافات سیاسی دو کشور ندارد، به لیست اختلافات اضافه کردند.
بنظر می رسد که سعودی ها از این کارشکنی و اخلال، اهداف مهمتری را دنبال می کنند که شاخصه آن به کاهش نفوذ ایران در جهان اسلام بر می گردد. در واقع این پروژه از طریق فرآیند مشروعیت زدایی از ایران در جهان اسلام عملیاتی و معنایابی می شود. به دلیل نقش آفرینی فعال ایران در جهان عرب و همچنین جهان اسلام، سعودی ها در چند دهه اخیر فارغ از برخی دوره های گرمی روابط، در تلاش بوده اند تا نقش سیاسی و هویتی ایران در گستره جهان اسلام را به چالش کشیده و آنرا به حاشیه ببرند. از این زاویه گسترش تفکر سلفی گری در دو بعد عقیدتی و عملگرایانه، طرح هلال شیعی در چارچوب پروژه ایران هراسی و به راه انداختن جنگ های فرقه ای بر بسترهای ژئوپلیتیک از عمده طرح ها و برنامه های مقامات آل سعود در برخورد با ایران بوده است.
فارغ از این داستان، کارشکنی عربستان در روند حل و فصل حج 95 ریشه در یک نگرانی تاریخی نیز دارد و آن حوادث حج در سال 1987 (1366) و موضوع برائت از مشرکین از سوی ایران که به حج خونین منجر شد. این موضوع در مقطع کنونی که رقابت های عربستان و ایران وارد یک فرآیند تقابل آشکار شده است، بیش از پیش سعودی ها را نگران می کند که مبادا، حجاج ایرانی بخواهند از فضای بوجود آمده، مجددا حادثه سه دهه پیش را تکرار کنند. موضوعی که در صورت تحقق می تواند بیش از پیش مشروعیت آل سعود را نشانه گرفته و از آن هویت زدایی کند.
بنابراین بهانه تراشی ها در خصوص موضوعاتی چون روادید، خطوط پروازی، امنیت حجاج و طرح برخی موارد مازاد بر لیست برای حجاج ایرانی نشان می دهد که سعودی ها عامدانه درصدد هستند تا با پروسه طولانی کردن این گفت وگوها و طرح پیش شرط های خارج از عرف سابق، عملا این مسیر را مسدود کنند. موضوعی که با برکناری بندر حجار وزیر حج سابق کلید خورد و بنظر می رسد که با تاخیر اتفاق افتاده در روند برنامه ریزی ها، موفقیت دور دوم گفت وگوهای دو کشور در جده با وجود پیش شرط های موجود اندک باشد، مگر در لحظات آخر و تحت شرایط سفت و سخت امتیاز دهی، دو کشور بتوانند در خصوص گره کنونی به یک راه حل موقتی برسند.
کامران کرمی
