الوقت- افغانستان، هنوز در اجرای برنامه‌های زیربنایی خود از جمله استخراج منابع و بهره‌برداری از معادن، تولید برق داخلی و زیرساخت‌های اقتصادی با چالش‌های اساسی روبروست و نبود امنیت و تاثیر موضوعات سیاسی – امنیتی، این مجال را به دولت نداده است تا سیاست‌های توسعه اقتصادی خود را به پیش ببرند. در این میان انرژی برق یكی از ملزومات توسعه هر كشوری است و افغانستان تنها 30 درصد از برقِ مصرفی خود را تولید می‌کند و بیشتر متکی به برق وارداتی از کشورهای همسایه بویژه آسیای مركزی است. طی سه پروژه مختلف افغانستان از كشورهای آسیای مركزی برق وارد كرده است. در مرحله اول برق ازبكستان به مناطق شمالی، هرات و سپس كابل از مسیر سالنگ انتقال داده شد. در مرحله دوم پروژه كاسا 1000 و سپس توتاپ مطرح شد.
پروژه «كاسا هزار» و سپس «توتاپ» فرصتی فراهم كرده است كه برق مازاد كشورهای آسیای مركزی از سه كشور تركمنستان، تاجیكستان و قرقیزستان به افغانستان و سپس پاكستان انتقال داده شود. قرار بر این است که تحت پروژه «کاسا ۱۰۰۰» مازاد برق دو کشور قرقیزستان و تاجیکستان از طریق خاک افغانستان به پاکستان صادر شود. این برق صرفاً در فصل گرما به پاکستان انتقال داده می‌شود و در فصل سرما این خطوط بی‌استفاده می‌ماند. متخصصین کانادایی پروژه کاسا هزار، گزارش داده بودند که به دلیل آب و هوای نامساعد سالنگ، باید این پروژه از راه دیگری به مرزهای پاکستان برسد. گزارشی که شرکت برشنا نیز به آن توجهی نكرد و مسیر کاسا، از کنار خط برق ازبکستان، از مسیر سالنگ عبور داده شد.
حالا در پروژه سومی به نام «توتاپ» (توتاپ ابتدای نام ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان به زبان انگلیسی و مخفف طرح انتقال برق 500 مگاواتی ترکمنستان به پاکستان از مسیر کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و افغانستان بوده است که با حذف پاکستان از این طرح ، برق ترکمنستان به افغانستان انتقال خواهد یافت، اما همجنان به این طرح، توتاپ اطلاق می‌شود. انتقال برق ترکمنستان به پاکستان با اجرای طرح دیگری به نام «کاسا یک هزار» از همین مسیر صورت خواهد گرفت)، دولت‌های آسیای مركزی می‌خواهند ۵۰۰ کیلوولت برق دیگر را به افغانستان انتقال دهند. اجرایی شدن این پروژه نه تنها افغانستان را به شاهراه ترانزیت خطوط انرژی در منطقه تبدیل می‌كند، بلكه موجبات توسعه اقتصادی افغانستان را فراهم می‌سازد.
این خط برق، بیشتر برای تکمیل کردن برق کابل است كه یک خط آن به طرف استانهای لوگر و خوست و خط دیگرش از مسیر غزنی به سمت قندهار خواهد رفت. کارشناسان برق شرکت فیشنر برشنا آلمانی که کار برنامه‌ریزی این پروژه را بر عهده داشتند، بر این نظر تاكید دارند كه اگر مسیر توتاپ از شبرغان به پل‌خمری و بعد به بامیان و کابل برسد، بهتر است. چرا که مسیر بامیان، مسیر امن‌تری برای برق افغانستان است و از قطعی برق کابل جلوگیری می‌کند. از طرفی وصل شدن این شبکه‌ها به هم، از همین طریق امکان‌پذیر است و شبکه‌ی بزرگ برق افغانستان از این طریق می‌تواند به بسیاری از استانهای دیگر برسد و مرکز افغانستان هم صاحب برق شود. همچنین، رد شدن پروژه توتاپ از ولایات سمنگان و بامیان می‌تواند به بخش بزرگ دیگری از اقتصاد افغانستان کمک کند. معادن ذغال‌سنگ در سمنگان و معدن آهن حاجی‌گک در بامیان، در مسیر این پروژه قرار می‌گیرند و قطعاً با دسترسی این معادن به برق، روند استخراج منابع آن سرعت بیشتری گرفته و یکی از پشتوانه‌های بزرگ اقتصادی افغانستان خواهد شد، امری كه مردم مركزی افغانستان را كه غالبا شیعه هستند، امیدوار به توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال خواهد كرد.
اما با این حال، کابینه افغانستان با طرح عبور خط برق توتاپ از بامیان مخالفت کرده است. جنبش روشنایی پس از آن شروع شد كه دولت اشرف‌غنی تصمیم گرفت تا پروژه انتقال برق آسیای مركزی موسوم به «توتاپ»، به جای بامیان از مسیر سالنگ عبور داده شود. در حالی كه در پروژه‌های قبلی نیز به مناطق مركزی افغانستان كه عمده ساكنین آن شیعیان هستند، توجهی نشده بود. آنچه كه مردم هزاره‌جات بویژه بامیان، دایكندی و غزنی را آزار می‌دهد، نگاه تبعیض‌آمیز و بی‌توجهی دولت به مناطق مركزی است. انتقال همزمان سه خط برق از مسیر سالنگ نه تنها خطرناك است، بلكه از نظر تكنیکی و اقتصادی توجیه عقلانی ندارد و در مغایرت با منافع ملی، توسعه متوازن، عدالت اجتماعی و سایر ارزش‌های مندرج قانون اساسی افغانستان بوده و مورد تأیید جریان‌های سیاسی شیعه نمی‌باشد.
مردم مركزی افغانستان به انحاء مختلف اعتراض خود را نسبت به تصمیم دولت كابل ابراز كرده‌اند و در شبكه‌های مجازی و در اجتماعات خود خواهان انتقال برق از مسیر بامیان هستند و در نخستین تظاهرات بزرگ موسوم به «جنبش روشنایی» كه روز دوشنبه 26 اردیبهشت در پایتخت افغانستان آغاز شد و روز بعد نیز ادامه پیدا كرد، شماری از نمایندگان مجلس نمایندگان، برخی از مقام‌های دولتی از جمله «سرور دانش» معاون دوم رئیس جمهوری، «محمد محقق» معاون دوم «عبدالله عبدالله» رئیس اجرایی دولت افغانستان و «محمد کریم خلیلی» معاون شورای عالی صلح این کشور، در سخنان‌شان تصریح کردند که با خواسته مردم مبنی بر تغییر مسیر انتقال برق توتاپ از سالنگ در استان پروان به استان بامیان موافق هستند و تا تحقق آن در کنار مردم خواهند ماند. با توجه به حمایت مردم استانهای دیگر نظیر هرات، پكتیا، وردك، غزنی، بلخ و ... از مردم بامیان، بهتر است دولت به ندای مردم گوش دهد.
اسماعیل باقری
