الوقت- شاهزاده ترکی الفیصل، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان روز پنجشنبه هفته گذشته طی نشست با یکی از مقامات سابق اسرائیل در شهر واشنگتن گفت: «اگر ایران به‌سوی بمب (هسته‌ای) گام بردارد «تمام گزینه‌ها» روی میز خواهد بود «از جمله در اختیار گرفتن سلاح‌های هسته‌ای، برای مقابله با هر آنچه نهایتا از جانب ایران برخیزد.» با این حال الفیصل بار دیگر تاکید کرد که خاورمیانه باید «عاری از سلاح‌های کشتار جمعی» باشد. اظهاراتی که پیش‌تر از سوی بن‌فیصل و دیگر مقامات عربستان سعودی از جمله محمد‌بن‌نواف، سفیر سعودی در بریتانیا مطرح شده است. ترکی فیصل در یک مناظره که از سوی موسسه «واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» تنظیم شده بود با «یاکوف عمیدرور» مشاور سابق بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی دیدار کرد. این چندمین ملاقات مقامات ریاض- تل‌آویو پس از دیدار «أنور عشقی» عضو شورای مشورتی سعودی با «دوری گلد» مدیرکل وزارت خارجه رژیم صهیونیستی در سال گذشته است.
گرچه دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای در دو دهه اخیر موردنظر عربستان بوده و بارها در اظهارات مقامات سابق و کنونی عربستان از جمله ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان، مبنی بر نیاز‌های هسته‌ای و حرکت به سمت هسته‌ای شدن، مطرح شده، اما تحلیلگران و ناظران غربی معتقدند که این اظهارات بلوف و بدون پشتوانه راهبردی و عملیاتی است. در این میان گفته و شنیده می‌شود که پاکستان یکی از کشورهای تامین‌کننده تسلیحات هسته‌ای عربستان خواهد بود، اما مقامات اسلام آباد این موضوع را به‌نوعی انکار کرده‌اند.
در همین زمینه وزیر خارجه پاکستان در واکنش به انتشار اخباری مبنی‌بر احتمال فروش دانش هسته‌ای به عربستان، محتوای این گزارش‌ها را «بی‌اساس و دروغ» خواند. حنا ربانی کهر می‌گوید که کشورش دانش بومی هسته‌ای خود را در ازای پول به عربستان سعودی نخواهد داد. همچنین یکی از مسوولان وزارت دفاع عربستان گزارش‌های رسانه‌ای درباره تلاش عربستان سعودی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای از پاکستان را بازتاب نگرانی‌های رو به افزایش عربستان از دستیابی ایران به دانش هسته‌ای دانسته، اما در عین حال تاکید کرد، آنچه این روزها در برخی رسانه‌ها گفته‌می‌شود، صرفا پیش‌بینی است و به هیچ‌وجه نمی‌توان به این اخبار توجه کرد. تحلیلگران معتقدند که به‌دلیل ضعف‌های علمی، تکنولوژیک و انسانی عربستان در دانش هسته‌ای بومی از یکسو و قرار داشتن عربستان به‌عنوان عضوی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که معاهده ان‌پی‌تی و پروتکل الحاقی را امضا و به معاهده منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای پایبند است، باعث می‌شود تا عملا راه‌های قانونی این مسیر مسدود باشد. مهم‌تر از آن بسیار دور از ذهن است که بپذیریم غربی‌ها و به‌خصوص آمریکایی‌ها، تمایل داشته باشند به کشوری که منبع صدور تروریسم به جهان است سلاح هسته‌ای بدهند. حتی در سطح منطقه‌ای هم مجهز بودن عربستان به سلاح‌های هسته‌ای منجر به بازدارندگی هسته‌ای با اسرائیل خواهد شد که خط قرمز رژیم صهیونیستی حتی در صورت عادی‌سازی روابط با ریاض است.
در مجموع باید گفت که با توجه به محقق نشدن دو راهبرد خاورمیانه عاری از سلاح‌های هسته‌ای و دستیابی عربستان به توانمندی‌های بومی، سعودی‌ها به اتخاذ استراتژی‌ای متوسل شده‌اند که البته ریشه در چند دهه گذشته دارد. در این چارچوب؛ عربستان در طول سه دهه گذشته بخش بزرگی از برنامه هسته‌ای پاکستان را تامین مالی کرده است. دولت عربستان کمک‌های مالی را در اختیار صنایع دفاعی پاکستان قرار داده و به گفته کارشناسان غربی به آزمایشگاه‌های ساخت تجهیزات موشکی و هسته‌ای این کشور کمک کرده است. بازدید سلطان بن عبدالعزیز آل‌سعود، وزیر دفاع وقت عربستان در سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۲ از مرکز تحقیقات هسته‌ای پاکستان مهر تاییدی بر نزدیکی روابط نظامی دو کشور بوده است. گری سیمور، مشاور باراک اوباما در زمینه خلع سلاح معتقد است که سعودی‌ها معتقدند نوعی تفاهم میان آنها و پاکستان وجود دارد و در بدترین حالت خواهند توانست از پاکستان سلاح‌های اتمی دریافت کنند. صرف‌نظر از وجود یا نبود چنین تفاهمی میان دو کشور در دهه ۱۹۹۰، عربستان از یک دهه اخیر به بازنگری جدی نگاه استراتژیک خود به محیط امنیتی در حال تغییر و چشم‌انداز دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای پرداخته است. زمامداران سعودی به این مساله واقفند که جایگزین‌سازی تکنولوژی‌های روز و استفاده از ظرفیت هسته‌ای موضوعی است که می‌تواند بر قدرت چانه زنی عربستان در مقابل دیگر بازیگران نظام بین‌الملل بیفزاید. به‌ویژه درک این مساله از این حیث قابل توجه است که مساله ارزیابی مجدد در روابط با آمریکا بدون برخورداری از پشتوانه هسته‌ای نمی‌تواند به واقعیت تبدیل و به شکل یک الگوی راهبردی عملیاتی شود. از این رو سعودی‌ها ناچار به اتخاذ تصمیماتی هستند که بتواند جلوه‌های به‌هم خوردن موازنه منطقه‌ای را تعدیل کند. در این میان طرح دستیابی به سلاح هسته‌ای که در دو سال اخیر بارها از زبان مقامات سعودی مطرح شده نشان از این واقعیت دارد، اگرچه عملی ساختن آن با اما و اگرهای فراوان مواجه است.
کامران کرمی
