الوقت- پس از عدم حمایت عملیاتیِ ایالات متحده از ورود نیروهای زمینیِ عربستان به خاک سوریه، عادل جبیر وزیر خارجه عربستان در مصاحبه با روزنامه اشپیگلِ آلمان تلویحا از توقف طرح عربستان سعودی برای ورود نیرو به خاک سوریه سخن گفت. همچنین به دنبال صدور بیانیه های نوبه ای اتحادیه اروپا، کاخ سفید و تماس تلفنیِ جو بایدن با داوود اغلو مبنی بر مطالبه توقف حملات توپخانه ای به نیروهای دفاع خلق و جیش الثوار به عنوانِ بخشی از نیروهای دموکراتیک سوریه (که مورد حمایت مشترک آمریکا، روسیه وحکومت مرکزی سوریه قرار دارند) دولت ترکیه این حملات را متوقف کرد. همچنین احمد داوود اغلو ، روز 22 فوریه 2016 اعلام کرد که در حال حاضر ورود نیروی زمینی به خاک سوریه در مطرح نیست. در همین حال اتفاق دیگری رخ داد که حکایت از آغاز روند جدیدی در جبهه سوریه و نشانه ای از تلاشِ مشترکِ ایالات متحده آمریکا و روسیه برای برقراری موازنه است.
روز 22 فوریه 2016، ساعت 22:51 دقیقه به وقتِ کرملین، پایگاه اطلاع رسانیِ ریاست جمهوری روسیه بیانیه ای از سوی ولادیمیر پوتین در خصوص توافق با آمریکا بر سر اجرای آتش بس در سوریه منتشر کرد که در آن حداقل 2 نکته مهم قابل احصاء است:
1. روسیه و ایالات متحده آمریکا علی الراس، خود را تصمیم گیرنده نهایی برای وضعیت سوریه معرفی کرده اند.
2. روسیه و ایالات متحده آمریکا از همه طرف های درگیر می خواهند تا در موعد مقرر بر اساسِ شرایط تعیین شده توسط آنان به توقف مخاصمه که به معنی پایان دادن به عملیات تهاجمی به مواضع معارضین (مثل عملیات نصر در حلب) است پایان دهند.
3. ایجاد چنین شرایطی به معنی حفظ وضعیت میدانی با شرایط فعلی و جلوگیری از تغییر موازنه به نفع نیروهای مقاومت در میدان نبرد خواهد بود.
نکات قابل تامل در بیانیه مشترک روس- آمریکا
ساعاتی بعد از انتشار بیانیه رئیس جمهور روسیه، پایگاه اطلاع رسانی دولت ایالات متحده آمریکا متن بیانیه مشترک آمریکا و روسیه را منتشر کرد. این بیانیه علاوه بر نکاتی که پوتین به آن اشاره کرده بود دربرگیرنده روندهای دیگری نیز بود که رئیس جمهور روسیه به آن اشاره نکرده بود. مثلا در این بیانیه اشاره شده بود که روسیه و ایالات متحده آمریکا ضمن احترام به نقش سازمان ملل متحد، مصمم به حمایت قدرتمند برای پایان دادن به درگیری ها و فراهم کردن شرایط فرایند انتقال موفقیت آمیزِ رهبریِ سیاسیِ سوریه بر اساس بیانیه 11 فوریه 2016، گروه بین المللی حمایت از روسیه در مونیخ، قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد، بیانیه 2015 وین و بیانیه 2012 ژنو هستند. اما بخش قابل تامل دیگر در بیانیه مشترک روسیه و آمریکا ، پاراگراف دوم از ضمیمه آن است که در آن به وظایف جمهوری عربی سوریه و متحدین آن اشاره شده است. در این بخش اجرای تعهدات از سوی معارضین مسلح مشروط به اجرای تعهدات از سوی ارتش سوریه و متحدین آن شده که پایبندی آنان به ترک مخاصمه باید تا قبل از ساعت 12 ظهر روز 26 فوریه 2016 به تائید روسیه یا ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از دو رئیس مشترک گروه بین المللی حمایت از روسیه رسیده باشد. اما بخش قابل تامل وظایف جمهوری عربی سوریه و متحدینش به شرح زیر است:
1. توقف حمله با هرنوع سلاح از جمله بمباران مواضع معارضان توسط نیروی هوایی سوریه و فدراسیون روسیه، که باید به تائید ایالات متحده آمریکا یا فدراسیون روسیه به عنوان طرف های ترک مخاصمه برسد.
2. خود داری از تسط بر قلمرو طرف دیگر و یا تلاش برای این کار در شرایط آتش بس.
3. اجازه ورود سازمان های بشر دوستانه برای ورود به قلمرو تحت سیطره خود و اجازه ورود آزادانه و سریع برای ارسال کمک های بشر دوستانه مورد نیاز مردم.
4. تناسب در استفاده از زور (به عنوان مثال نباید بیشتر از نیروی مورد نیاز برای رفع تهدید فوری باشد) مگر و تنها در شرایط دفاع از خود.
5. همچنین همه طرف های درگیر متعهد می شوند که بازداشت شدگان بویژه زنان و کودکان را آزاد کنند.
مخاطرات توافق آتش بس
اگر عقبگردی به اظهارات الکس پوشکف نماینده کمیته روابط خارجی مجلس دومای روسیه در روز 27 اکتبر 2015 یعنی 27 روز بعد از آغاز عملیات هوایی روسها در سوریه داشته باشیم به خاطر می آوریم که وی متذکر شده بود، سلسله عملیات هوایی روس ها، حداکثر 3-4 ماه به طول خواهد انجامید. بر این اساس، طبعا تا روز اجرای ترک مخاصمه، عملیات هواییِ روس ها با حدود یک ماه تجاوز از تاریخ تعیین شده توسط پوشکف، علیه معارضین متوقف خواهد شد. این در حالی است که به نظر می رسد اجرای تعهدات توسط طرف سوری و متحدینش، عملا به معنی تجدید قوای معارضین در مناطق مورد محاصره و فراهم شدن امکان ارسال تجهیزات نظامی در پوشش کمک های انسان دوستانه به این مناطق است. حال آنکه که در هیچ یک از ترتیبات بیانیه مشترک آمریکا و روسیه اشاره ای به خلع سلاح معارضین نشده و حتی حق دفاعِ از خود برای طرف های درگیری نیز محفوظ قلمداد شده است. این بند هر چند دست نیروهای مقاومت را نیز برای حمله پدافندی باز می گذارد، اما قید «تناسب» در آن، به این معنی است که علی القاعده حملات هوایی هیچ تناسبی با تکِ احتمالی معارضین نخواهد داشت و حداقل روی کاغذ جزو خطوط قرمز محسوب می شود.
در حالی بیانیه مشترک روسیه و ایالات متحده آمریکا حمله به مواضع داعش و جبهه النصره را بیرون از شرایط ترک مخاصمه اعلام کرده که روز 23 فوریه 2016، گروه های معارض سوری اعلام کردند، مواضع جبهه النصره در برخی مناطق در کنار معارضین سوری قرار دارد و این مسئله به نیروی هوایی اسد و روسیه اجازه می دهد تا به این بهانه مواضع معارضین را نیز بمباران کنند. مثلا جیش الیرموک از شاخه های ارتش آزاد در جبهه جنوب ادعای هم پوشانی خود با مواضع جبهه النصره را مطرح نموده و خالد خوجه عضو هیئت عالی مذاکره و رئیس ائتلاف ملی اعلام کرده که جبهه النصره در ادلب حضور ندارد و تنها در دمشق و حلب مستقر است. ادعای خالد خوجه مبنی بر عدم حضور جبهه النصره در ادلب در حالی مطرح می شود که شاخه القاعده بعد از خروج اجباری از شهرهای نفتی دیرالزور، که در جولای 2014 به تصرف داعش درآمد، ضمن تغییر استراتژی، تمرکز نیروهای خود را به جبهه شمال غرب و به طور انحصاری استان ادلب منتقل کرد. بر این اساس، حداقل از روز 23 جولای 2014، شهر استراتژیک مرزیِ درکوش، سلقین، ازمرین، حارم، بنش و سرمدا تحت کنترل جبهه النصره درآمده است.
بنابراین به نظر می رسد با وجود تفکیکِ بخش اعظم مناطق حضور داعش، آنچه تا روز 26 فوریه از اهمیت بالایی برخوردار است تعیین دقیق محدوده حضور جبهه النصره برای جلوگیری از پروپاگاندا معارضین به منظور به منظور قطع عملیات های هوایی در مناطق یاد شده به بهانه همپوشانی این مواضع با شاخه القاعده در سوریه است. همچنین با وجود تداوم باز بودن مرزهای شمالی در حدفاصل جرابلس تا باب السلمی و نیز مرزهای استان ادلب با ترکیه و نیز فقدان هرگونه مکانیسمِ جلوگیری از ارسال سلاح و تجهیزات در قالب کمک های انسان دوستانه به مناطق تحت سیطره معارضین این نگرانی بیش از پیش قوت می گیرد که اجرای طرح ترک مخاصمه بیش از آنکه به حل بحران کمک کند ، فرایندی برای تقویت معارضین در جبهه های نبرد باشد. خصوصا آنکه عادل جبیر در مصاحبه روز 19 فوریه خود با روزنامه اشپیگل آلمان رسما از عزم خود برای تسلیح معارضین به موشک های ضدّ هوایی برای مقابله با بمب افکن های روس خبر داده بود.
