الوقت- با وجود اینکه حکمرانی داعش در مرزهای سرزمینی عراق، به‌طور خاص در استان موصل و چند منطقه سنی‌نشین دیگر به پایان نرسیده است؛ اما امکان ایجاد اقلیم (ایالتی) سنی و تقسیم اداری سیاسی عراق بر اساس مبنای هویتی سنی، شیعه و کرد به شکلی جدی مطرح شده است.
بنیان فکری تقسیم عراق به سه ایالت فدرال مساله‌ای جدید نیست و می‌توان آن را در طرح جوزف بایدن معاون رئیس جمهور آمریکا در سال 2006 ریشه‌یابی کرد؛ بر اساس طرح بایدن عراق باید به سه منطقه فدرال سنی، شیعه و کرد تقسیم شود. بعد از روی کار آمدن داعش بر خلاف سابق که مقامات آمریکایی تا حدودی بر یکپارچه‌گی عراق تاکید داشتند، اکنون به طور ضمنی از تقسیم قدرت و لزوم بازنگری در آینده سیاسی عراق سخن به میان می‌آورند.
بعد از آنکه حکومت اقلیم کردستان حفر خندق را در مناطق تحت کنترل خود از ربیعه تا جلولا شروع کرد، مقامات سیاسی و امنیتی عراق هم اعلام نمودند که قصد دارند در اطراف بغداد خندق ایجاد نمایند. هر چند دلایل هر دو طرف (حکومت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان) امنیتی و برای مقابله با تهدیدات ناشی از حملات گروه تروریستی داعش عنوان شد، اما واقعیت این است هر کدام از این جناح‌ها به‌نوعی منطقه استحفاظی خود را در عراق بعد از داعش ترسیم نموده‌اند.
کردها طی روزهای اخیر اراده جدی خود را برای برگزاری اعلام استقلال و متعاقب آن ایجاد دولت مستقل در شمال عراق اعلام نموده‌اند. حتی در صورتی که تلاش‌کردها برای تجزیه عراق و تشکیل دولت کردستان به نتیجه نرسد؛ بدون شک آنان حاضر نخواهند شد از مرزهای سرزمینی کنونی که بعد از ظهور داعش در عراق بر آن کنترل پیدا کرده‌اند، عقب‌نشینی نمایند. گفته کردها این است؛ در مناطقی که با ریختن خون کنترل کرده‌ایم، تنها با دادن خون عقب‌نشینی خواهیم نمود. این سخنان بدین معنی است که کردها از جنگ بر سر مناطق تحت کنترل خود هیچ ترس و واهمه‌ای ندارند. از این رو می‌توان ابراز داشت کردها در صورت عدم موفقیت برای ایجاد دولت مستقل، در حالت حداقلی در قالب ایالتی کنفدرال با اختیارات گسترده در چارچوب دولت ملی عراق باقی خواهند ماند. این وضعیت خاص کردها به‌شدت مورد توجه دیگر جناح‌های عراقی از جمله سنی‌ها قرار گرفته است. در واقع با ترغیب و حمایت‌های مالی عربستان و ترکیه از سنی‌های عراق، اکنون برخی از جناح‌های آنان بر خلاف مواضع سابق خود که فدرالیسم را خطری برای تجزیه عراق می‌دانستند، خواهان ایجاد ایالت سنی در مناطق سنی‌نشین عراق شده‌اند. هر چند باید به این امر توجه داشت که با وجود موافقت و طرح آمریکا برای ایجاد سه ایالتی شدن عرصه سیاسی عراق و حمایت‌های عربستان و ترکیه از ایجاد ایالت سنی، هنوز بسیاری از مردمان مناطق سنی‌نشین عراق که در مناطق تحت کنترل داعش قرار دارند خواهان ایجاد ایالت سنی به‌طور رسمی نیستند.
طی یک هفته گذشته سلیم جبوری رئیس پارلمان عراق که از رهبران سنی‌ها و عضو ارشد حزب اسلامی عراق در قالب شخصی به ایالات متحده آمریکا سفر نمود. جبوری با مراکز و اشخاص سیاسی مختلف آمریکایی دیدار نمود و بعد از بازگشت از آشتی و وحدت ملی مشروط سخن به‌میان آورد. وحدت ملی که در آن دوستان عراق به همکاری‌های خود ادامه دهند و منافع تمامی جریان‌های سیاسی تامین شود. واقعیت این است اظهار این سخنان از سوی جبوری پیامی روشن را برای همگان داشت. پیامی بدین مضمون که طرحی جدی از سوی آمریکایی‌ها برای تقسیم عراق در قالب حکمرانی سه ایالت سنی، شیعه و کرد وجود دارد و از این جهت ضروری است که تلاش‌ها برای ایجاد وحدت ملی آغاز شود.
به‌طورکلی در نگاه اول، به نظر می‌رسد امکان تقسیم عراق به سه ایالت فدرال و حتی تحزیه سیاسی عراق در سه واحد سیاسی مستقل که در بطن آن بتوان سه دولت جدید را مورد بازشناخت قرار داد، راه‌حلی مناسب برای آینده سیاسی عراق است. اما مساله به این سادگی نیست که در قالب سه دولت مستقل و یا در قالب طرح آمریکایی‌ها عراق را در سه واحد سیاسی تقسیم نمود، زیرا گستره‌ای وسیع از مصلحت‌ها و منافع منطقه‌ای و بین‌المللی در ارتباط با آینده سیاسی عراق دخیل هستند که امکان تقسیم بدون خونریزی و جنگ عراق و تنها بر اساس معاهده را نامحتمل می‌کند. علاوه براین، در میان هر کدام از جناح‌های داخلی عراقی کرد، شیعه و سنی قطب‌بندی‌های شدیدی وجود دارد که امکان هم صدایی و اتحاد میان این جناح‌ها را برای پی‌گیری خواسته‌های خود کاهش می‌دهد.
آرمان سلیمی
