الوقت- حملات هوایی روسیه در سوریه، اولین اقدام نظامی این کشور بعد از جنگ سرد دور از مرزهای آن است. دخالت روسیه در سوریه برای مسکو فوایدی به همراه داشته است. روسیه توانسته است تا توجهات جهانی را از موضوع اوکراین، به سوریه تغییر دهد. بیان توانمندی‌های پیشرفته نظامی به صورت برجسته، اهرم فشار مسکو بر دمشق در مواردی که به ایران مربوط است و تقویت ادعای روسیه برای نقش عمده در شکل‌دهی حکومت آتی در سوریه از سایر تبعات مثبت ورود به میدان سوریه برای مسکو است.
این نتایج کم اهمیت نیستند، چراکه قدرت های بزرگ اروپایی و واشنگتن برای پایان دادن به بحران سوریه با مسکو در ارتباط بوده‌اند اما در عین حال هیچ یک از طرفین مواضع خود را در قبال اکراین تغییر نداده‌اند. اما نباید این نکته را از نظر دور داشت که روسیه تا زمانی می تواند نگاه‌ها را از اکراین دور نگه دارد که در سوریه موفق عمل کند. درواقع، ارزیابی جهانی و منطقه‌ای از اعتبار نیروهای نظامی و تسلیحات روسیه، به خروجی مداخله مسکو در سوریه بستگی دارد.
به طور واضح تر روسیه مهم ترین اهداف خود را از مداخله در سوریه این‌گونه بیان می کند: تثبیت حکومت مرکزی سوریه، بازسازی نیروهای سوری، اختلال در کمک‌رسانی ترکیه، عربستان و قطر به تروریست‌ها، همسو کردن مخالفان و موافقان اسد علیه داعش، متقاعد‌کردن قدرت‌های اروپایی در این راستا که مداخله آنها در خاورمیانه به نفع امنیت آنها است و متقاعد کردن آمریکا برای مذاکره با اسد. البته این اهداف ترکیبی از برنامه های بلند مدت و کوتاه مدت هستند که برخی از آنها در حال شکل گیری است.
با این وجود، توانایی مسکو در شکل دهی به نظام آتی سوریه ممکن است نامعین باشد، چراکه تاثیر مسکو در دمشق تا حد زیادی به آنچه که رهبران سوریه از روسیه انتظار دارند، وابسته است. در سوی دیگر ، روسیه حدود دو و نیم تا چهار میلیون دلار هروز در عملیات های خود هزینه می کند. البته شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد این عملیات ها به لحاظ سیاسی تا پایان بحران ادامه یابد، اما سیاست ها به سرعت می تواند تغییر کند. ارتش سوریه به کمک عملیات های هوایی روسیه تا کنون توانسته است تا ترورریست ها را از دمشق دور کند و آنها را به سمت شمال که از اهمیت استراتژیک کم تری برخوردار است براند. اما باید توجه داشت که امکانات روسیه در حال حاضر برای بازپس گیری حلب و رقه کافی نیست. علاوه بر اینکه نیروی چند هزار نفری برای این عملیات ها لازم است، در عین حال کشورهای حوزه خلیج فارس و ترکیه برای عملیات های ضدهوایی به تروریست ها کمک می کنند.
اما یکی از بدترین اتفاقات برای مسکو، سقوط هواپیمای نظامی روسیه توسط ترکیه بود. جدای از اینکه مقصر اصلی کدام یک از طرفین بود، روسیه روابط خود را با ترکیه، بعد از سالها تلاش مشخص برای گسترش ارتباط، بست. بدتر اینکه ترکیه متحد مستقیم آمریکا است و با ریاض و ناتو هم در حال گسترش ارتباطات خود است. همین مسئله سیاست روسیه را در اوکراین، به اندازه خاورمیانه پیچیده خواهد کرد به نحوی که یکی از نشریات روس در مطلبی نوشته بود که ریاض و آنکارا علاوه بر اینکه برای آینده سوریه به هم نزدیک می شوند، بلکه علیه یک دشمن مشترک، یعنی سوریه، با هم متحد می شوند.
بسیاری در روسیه، نگران اتحاد و تقارب ترکیه و عربستان بودند، اما پوتین برای کاستن از این نگرانی‌ها، از مشی گذشته دست کشید به نحوی که در کنفرانس پایان سال خود، تاکید داشت که ترکیه به دنبال اقدامات خصومت آمیز است اما کشور او ترکیه را یک کشور دشمن نمی پندارد. پوتین همچنین به افزایش گفت و گو ها با عربستان اشاره کرد. از طرفی در حوزه داخلی، 82 درصد روس ها شدیداٌ یا تقریباٌ نگران تروریسم در کشورشان هستند و 3 درصد هم می گویند که مسکو باید عملیات های نظامی را در سوریه متوقف سازد. اما اگر از یک دید کلان تر به این موضوع بنگریم، ورود روسیه به کارزار سوریه از طرفی تلاش های بلند مدت این کشور برای پیگیری یک سیاست مبتنی بر مشارکت با همه و پرهیز از انتخاب های سخت را زیر سوال برد. در عین حال تنش های ایران و عربستان ، مدیریت بدون سوگیری را برای مسکو دشوار ساخته است.
در حال حاضر عملیات ها کند پیش می رود و شاید آنها که منتظر موفقیت های چشم گیر بوده اند، ناامید گشته اند. روسها در بسیاری از سطوح به داعش ضرباتی وارد کرده اند، مثلا آنها تعداد زیادی از مقرهای فرماندهی، بسیاری از تجهیزات و مهمات و پایگاه های آموزشی آنان را مورد هدف قرار داده اند. روس ها در حال حاضر عملیات های هوایی را در حمایت از ارتش سوریه ادامه می دهند که البته این همکاری پیروزی های کوچکی را برای هردو موجب شده است.
اما روسیه و سوریه هنوز راهی را برای محروم کردن داعش از مهم‌ترین مزیت خود نیافته اند یعنی توانایی ورود نیروهای تازه نفس به درون سوریه از طریق ترکیه و یا سایر کشورها. در این بین مشخص نیست که آیا روسها می‌توانند تروریست ها را زودتر از سرعت ورود آنها بکشند یا نه؟ هرچند که روس ها امکانات و تجهیزاتی را برای ارتش سوریه فراهم آورده اند تا با آتش توپ‌خانه قوی تر علیه تروریست ها بجنگد.
طی دو هفته گذشته البته اتفاق خاصی صورت نگرفته است. در عین حال ائتلاف آمریکایی هم به نتایج مشخص دست نیافته و به طور همزمان تنش های عربستان علیه ایران، رسیدن به نتایج محسوس را دشوار ساخته است. ترکیه هم در اوضاع داخلی خود در قضیه کردها با تنش های روزافزونی رو به رو است و برنامه مشخصی برای سوریه ارائه نمی دهد. بنابراین ، بی خبری برای روسیه به معنای خوش خبری است چراکه روسیه را بازیگر موثر این میدان نشان خواهد داد.
اگرچه برخی عملیات های زمینی روسیه را محتمل می دانند، اما چندان نمی توان بر آن تکیه داشت چراکه نه مقامات رسمی روسیه از آن سخنی به میان آورده اند و نه ارتش روسیه برای چنین پروژه های طولانی مدتی شکل دهی و سازمان دهی شده است. شاید در تئوری بتوان متصور شد که مسکو به سوریه نیرو خواهد فرستاد و با نیروی دریایی از آن حمایت خواهد کرد، اما این مسئله در تقابل با دکترین ارتش روسیه قرار دارد و از سویی ریسک های زیادی را متحمل خواهد شد. بنابراین مشارکت سازنده مسکو برای رسیدن به توافق سیاسی در مورد آینده سوریه، می تواند برای این کشور نجات بخش باشد چنانچه با ترتیب گفت و گو های مسکو بین مخالفان سوری و دولت مرکزی نشان از حرکت مسکو در این راه دارد.
فاطمه جلیلیان
