الوقت- سوریه در حال وارد شدن به پنجمین سال بحران خود است و با وجود گفت وگو ها و مسیرهای دیپلماسی که تا کنون طی شده است، موفقیت چندانی از این راه به دست نیامده است. یکی از گام های اساسی برای رسیدن به نقطه مشخصی در آینده سوریه، را می توان گفت وگو های سوریه دانست که در 25 ژانویه در ژنو و با حضور قدرت های منطقه ای و بین المللی برگزار خواهد شد به نحوی که بسیاری آن را بزرگترین شانس برای حل بحران سوریه می دانند.اما باید در این میان چند نکته اساسی را در مورد این گفت و گو ها در نظر داشت.
اول اینکه بسیاری طرف های خارجی درگیر در بحران سوریه، اعم از منطقه ای و فرامنطقه ای، از عزم جدی برای حل این بحران برخوردار نیستند. در واقع تمامی طرف های درگیر همگی به وجود تهدیدات امنیتی و لزوم ساخت آینده سوریه واقف هستند و بر آن مانور می دهند، اما تاکنون به یک خرد جمعی واحد در ارتباط با راهکار اولویت های آینده سوریه نرسیده اند. از طرف دیگر هرکدام از طرفین خارجی دغدغه موازنه قدرت با رقیب خود را در این بحران دارند که نوع اقدامات آمریکا و روسیه، بهترین مثال از این مورد است. حتی برخی از کشورهای منطقه همچون عربستان از وجود یک بحران خارجی سود می برند، چراکه هم می توانند در عرصه منطقه ای به عنوان یک بازیگر مطرح وارد شوند و هم از سوی دیگر به بحران خارجی در برابر اعتراضات و انتقادات داخلی اولویت بخشند. همچنین برخی با وجود تنش های اخیر میان ایران و عربستان، به آینده گفت و گوهای سوریه در ژنو چندان خوشبین نیستند. از طرفی،برخی از قدرت ها، حتی در ارتباط با اولویت اصلی، از میان رفتن اسد و یا حل بحران داعش، به نقطه مشترکی نرسیده اند.
دومین مسئله درهم تنیدگی این بحران به عراق است. عراق ابتدا مورد یک حمله خارجی قرار گرفت و سپس دچار بحران داخلی شد، اما در سوریه حالت عکس وجود دارد. به عبارتی ابتدا دچار بحران داخلی شد و بعد از به اوج رسیدن بحران، طرف های خارجی عملا وارد کارزار سوریه شدند اما هردو در یک نقطه مشترک قرار دارند: بحران داخلی گسترده در یک کشور شکننده با ویژگی اقوام و مذاهب موزاییکی که به صورت مشترک با بحران تروریسم و افراط گرایی دست و پنجه نرم می کنند.
سومین نکته که باید در نظر داشت، این سوال است که آیا داعش از آینده سوریه حذف خواهد شد؟ در سال 2015 شاهد پیروزی هایی علیه داعش در عراق و سوریه بودیم، از جمله باز پس‌گیری شهر کلیدی الرمادی و یا تخلیه 20 در صد از مناطق اشغالی داعش بعد از حملات هوایی روسیه. اما داعش امروزه نه یک گروه محلی، بلکه زیرمجموعه بازیگران بین المللی غیر دولتی سرکش محسوب می شود. داعش با حملات خود از اندونزی تا ترکیه و از آمریکا تا بورکینافاسو اثبات کرده است که می تواند در سراسر نقاط دنیا باشد. از سویی داعش از میان مردم منطقه نیز دست به جذب نیرو زده است. از طرف دیگر داعش به یک الگو تبدیل شده است؛ الگویی که از قدرت های منطقه تغذیه می شود، از دنیای مجازی برای عضوگیری و هماهنگی عملیات ها استفاده می کند و در عین حال بر ابعاد شک آور و تکان دهنده بیش تر از حجم ترور اهمیت می دهد. پس به راحتی نمی توان انتظار حذف داعش‌گونه ها را از آینده عراق و سوریه داشت.
چهارم در مورد این گفت و گو ها و آینده سوریه به گروه های مخالف سوری باز می گردد. یکی از چالش های پیش روی این گفت‌وگو ها، تهیه یک لیست جامع و مانع از مخالفان ذینفع در سوریه است، کما اینکه خود دمیستورا، فرستاده سازمان ملل در ارتباط با این گفت و گو ها به این مسئله اشاره کرده است.
پنجم، نظر داشتن به گفت و گو های مسکو، در کنار گفت و گوهای ژنو است. گفت‌وگوهای مسکو از 26 تا 29 ژانویه در پایتخت روسیه و با اصولی همچون، تنها طرف های سوری، بدون پیش شرط، گفت و گوهای آزاد و بدون فشار بین‌المللی برگزار خواهد شد. در واقع شاید این اولین گامی باشد که مخالفان با هم و در 28 ژانویه با نمایندگان دولت، مذاکره خواهد داشت. بنابراین گفت‌وگوهای مسکو روی کاغذ از پتانسیل زیادی برخوردار است چراکه هم دولت برای حضور در آن اعلام آمادگی کرده است و هم مخالفانی مانند ائتلاف ملی که حاضر به گفت و گو با دولت نبودند.
ششمین مسئله به گزینه های احتمای آینده سوریه باز می گردد. یقینا سوریه به سمت بالکانیزه شدن نخواهد رفت. کشوری مانند ترکیه تا امروز هرچند اسنادی در ارتباط با کمک او به تروریست ها وجود دارد اما از تجزیه سوریه حمایت نخواهد کرد، چراکه بیرون آمدن یک واحد مستقل کرد از دل حکومت سوریه، به نفع این کشور نخواهد بود، به ویژه با بالا گرفتن تنش ها از 16 دسامبر در برخی از شهر های کرد ترکیه. سایر همسایگان و قدرت های درگیر در سوریه هم به تجزیه به عنوان یک گزینه اصلی توجه نکرده اند.
از نگاه برخی طرف ها، رژیم مبتنی بر تمرکز زدایی احتمالا بهترین گزینه خواهد بود. مدلی که با خود مختاری و هم‌زیستی مسالمت آمیز برای تمام اقوام و مذاهب چه کرد، مسیحی، ایزدی، و عرب، در داخل مرزها در آینده سوریه تضمین شود، مدلی که همراه با چرخش قدرت میان اقوام و احزاب متفاوت، بروز تنش ها را به حداقل برساند. بنابراین این گفت‌وگو ها با چالش ها و دشواری های بسیاری برای رسیدن به نقطه مشترک مواجه است و به راحتی نمی توان آن را تنها مسیر برای بازسازی آینده سوریه دانست.
فاطمه جلیلیان
