الوقت- با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این توهم به وجود آمد که عصر رقابتهای هسته‌ای رو به افول است و پیمان‌های منع آزمایش، سنگ بنای نظمی امن‌تر هستند.
اما امروز، گرد و غبار تاریخ در حال کنار رفتن است. تصمیم شوک‌آور دونالد ترامپ برای صدور دستور آماده‌باش برای انجام آزمایشهای هسته‌ای پس از بیش از سه دهه توقف، نه تنها یک تغییر سیاست داخلی، بلکه شلیک آغازین یک مسابقه تسلیحاتی بی‌سابقه در قرن بیست و یکم است. این اقدام، چونان سنگی است که در برکه کوچک روابط بین‌الملل افتاده و امواج آن به سراسر جهان می‌رسد.
ترامپ از وزارت جنگ خواسته تا این روند را «بر پایه برابری با دیگر کشورها» فوراً آغاز کند. او با لحنی تهدیدآمیز گفت: «آمریکا بیش از هر کشور دیگری سلاح هسته‌ای در اختیار دارد و در دوره نخست ریاست‌جمهوری من، نوسازی کامل و به‌روزرسانی زرادخانه هسته‌ای انجام شد. به دلیل قدرت ویرانگر عظیم این سلاحها، از انجام این کار متنفر بودم، اما چاره‌ای جز این نداشتم».
آخرین آزمایش هسته‌ای آمریکا در سپتامبر ۱۹۹۲ در سایت آزمایشی نوادا انجام شد، رویدادی که به دهه‌ها آزمایش هسته‌ای پایان داد. این برنامه که از سال ۱۹۴۵ آغاز شده بود در مجموع بیش از هزار انفجار هسته‌ای را در نقاط مختلف، از جمله نوادا، آلاسکا و اقیانوس آرام دربرمی‌گرفت.
لازم به ذکر است که ترامپ چند ماه پیش به دلیل تنشها با روسیه در میدان اوکراین، دستور داده بود تا زیردریایی‌های اتمی آمریکا در سواحل روسیه مستقر شوند. دستور ازسرگیری آزمایشهای هسته‌ای نیز پس از آن انجام شد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هفته پیش اعلام کرد که مسکو اژدر هسته‌ای موسوم به «پوزیدون» را آزمایش کرد که «موفقیتی بزرگ» بوده است.
هر چند اطلاعات محدودی از سلاح جدید روسیه در دسترس است اما گفته می‌شود این اژدر خودرانِ مجهز به پیشران هسته‌ای که توانایی حمل کلاهک هسته‌ای دارد، قادر است با انفجار هسته‌ای در دریا، موج‌های رادیواکتیو ایجاد کند که مناطق ساحلی را غیرقابل سکونت می‌کند. پوتین نیز در این باره تایید کرد که از نظر سرعت و عمق، هیچ سامانه مشابهی در جهان با این اژدر قابل مقایسه نبوده و رهگیری آن غیرممکن است.
نیویورک‌تایمز نیز در گزارشی برای اینکه به ادعاهای ترامپ مبنی بر تلاش رقبا برای انجام آزمایشهای هسته‌ای صحه بگذارد، مدعی شد که تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد چین ممکن است در حال آماده‌سازی تأسیساتی برای انجام آزمایش هسته‌ای زیرزمینی باشد و ممکن است هدفش نشان دادن این باشد که اگر کشورهای دیگر آزمایش را از سر بگیرند، چین هم می‌تواند پاسخ دهد.
واکنش تند مسکو و پکن
اما همانطور که انتظار می‌رفت بلافاصله پس از اعلام رسمی ترامپ، روسیه و چین واکنشهای تندی را نسبت به این فرمان جنجالی نشان دادند.
چین در واکنش به دستور ترامپ برای ازسرگیری آزمایشهای هسته‌ای، از واشنگتن خواست تا به ممنوعیت آزمایش سلاحهای اتمی پایبند باشد و از آمریکا خواست که اقدامات منسجمی برای حفاظت از رژیم جهانی خلع سلاح و منع گسترش تسلیحات هسته‌ای اتخاذ کرده و از ثبات و توازن راهبردی جهانی حمایت کند.
لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین‌الملل دومای روسیه نیز در این باره هشدار داد:«ازسرگیری آزمایشهای هسته‌ای آمریکا که از سال ۱۹۹۲ متوقف شده می‌تواند واکنش زنجیره‌ای به‌راه بیندازد و امنیت جهانی را به هرج‌ومرج بکشاند».
هشدار کارشناسان به تصمیم جنجالی ترامپ
کارشناسان می‌گویند احیای آزمایشها در آمریکا با هزینه‌های قابل توجهی همراه خواهد بود. «ارنست مونیز» که در دوران اوباما ریاست وزارت انرژی را برعهده داشت، تخمین زد حتی یک انفجار نمایشی که بدون توجه به جمع‌آوری داده‌های علمی انجام شود نیز شاید یکسال زمان برای آماده‌سازی نیاز داشته باشد.
کُری هیندرستاین، مقام ارشد سابق در اداره ملی امنیت هسته‌ای آمریکا هم گفت که این سازمان نیاز خواهد داشت که یک شفت عمودی جدید حفاری کند که هزینه‌ای حدود ۱۰۰ میلیون دلار خواهد داشت.
پُل دیکمن، مقام باسابقه در حوزه هسته‌ای هشدار داد که آمریکا ممکن است در یافتن نیروهایی که تجربه عملی در زمینه آزمایشهای مربوطه داشته باشند با مشکل روبه‌رو شود. او گفت:«مدیران آزمایش کارآمد، بوروکراتها یا افراد پشت پاورپوینت نیستند بلکه افرادی هستند که تجربه عملی و واقعی دارند».
آنکیت پاندا، نویسنده کتاب «عصر هسته‌ای نو» و کارشناس ارشد در مؤسسه صلح کارنگی هم گفت:«اگر آمریکا آزمایش هسته‌ای را از سر بگیرد، عملاً به چین و روسیه اجازه می‌دهد آزمایشهای هسته‌ای تمام‌قدرت را دوباره آغاز کنند، کاری که هیچکدام سالهاست انجام نداده‌اند». او گفت:«رژیم منع گسترش سلاحهای هسته‌ای هم‌اکنون زیر فشار سنگینی است و روسیه، چین و آمریکا حتی بر سر اصول اولیه‌ای که این رژیم را سرپا نگه می‌دارد، توافق ندارند».
جنگ سرد جدید با چاشنی هسته‌ای
تصمیم اخیر ترامپ برای از سرگیری آزمایشهای هسته‌ای بار دیگر فضای جهانی را وارد مرحله‌ای تازه از رقابت تسلیحاتی کرده است. این اقدام که در ظاهر با هدف «افزایش بازدارندگی و حفظ برتری نظامی آمریکا» توجیه می‌شود، در واقع پاسخی آشکار به قدرت‌گیری روزافزون روسیه و چین در حوزه تسلیحات پیشرفته و فناوری‌های راهبردی است. واشینگتن این دو کشور را نه تنها رقبای ژئوپلیتیکی بلکه تهدیدی مستقیم برای حفظ جایگاه جهانی خود تلقی می‌کند.
در سالهای اخیر، مسکو و پکن با سرعتی چشمگیر در حال توسعه زرادخانه‌های هسته‌ای، سامانه‌های مافوق صوت و قابلیتهای موشکی خود بوده‌اند. این تحولات موجب نگرانی عمیق واشنگتن شده است، به ویژه آنکه پیمان‌های کنترل تسلیحات مانند «استارت نو» به دلیل تنش مسکو با غرب بر سر بحران اوکراین در آستانه فروپاشی قرار دارند. از دید برخی کارشناسان، در چنین شرایطی، تصمیم ترامپ را می‌توان تلاشی برای بازگرداندن آمریکا به دوران سلطه مطلق هسته‌ای دانست که در آن واشینگتن تعیین کننده قواعد بازی بود.
طبق برآورد اخیر موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI)، آمریکا ۵۱۷۷ کلاهک هسته‌ای و روسیه ۵۴۵۹ کلاهک دارند و چین تا سال ۲۰۳۵ به ۱۵۰۰ کلاهک هسته‌ای خواهد رسید. بنابراین، انباشت چنین حجم عظیمی از تسلیحات در میان قدرتهای بزرگ برای نابودی جهان کافی است و در صورت بروز جنگ بین آنها، پیامدی جبران ناپذیر بر انسانها و طبیعت تحمیل خواهد شد.
با در نظر گرفتن شرایط بی‌ثباتی جهانی، تصمیم ترامپ می‌تواند به طور جدی آغازگر «جنگ سرد جدید» باشد نه صرفاً بر سر نفوذ سیاسی بلکه بر سر برتری فناورانه و بازدارندگی هسته‌ای.
ازسرگیری آزمایشهای هسته‌ای به طور طبیعی واکنش متقابل روسیه و چین را در پی خواهد داشت، زیرا هیچ یک از این دو کشور حاضر نخواهند بود در رقابت تسلیحاتی جدید از آمریکا عقب بمانند.
به همین منظور، سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت روسیه در اظهاراتی با بیان اینکه این کشور همیشه پایگاه‌های آزمایشی خود را در حالت آماده‌باش نگه داشته است، تاکید کرد که مسکو همیشه آماده انجام آزمایش هسته‌ای است.
دیمیتر پسکوف، سخنگوی کرملین نیز با یادآوری موضع پوتین گفت:«اگر هر قدرتی از تعلیق آزمایش سلاحهای هسته‌ای خارج شود، روسیه نیز این کار را خواهد کرد».
بنابراین، باتوجه به مواضع صریح روسها جهان ممکن است بار دیگر شاهد مسابقه‌ای پرهزینه و خطرناک در عرصه هسته‌ای باشد، رقابتی که ثبات راهبردی بین‌المللی را تضعیف و خطر درگیری‌های غیرمستقیم را افزایش خواهد داد.
از سوی دیگر، سیاست جدید آمریکا برای افزایش توان هسته‌ای تنها به خود این کشور محدود نمی‌شود بلکه واشینگتن با صدور مجوزهایی برای متحدان نزدیکش مانند استرالیا و کره جنوبی، به آنها اجازه داده تا در مسیر توسعه زیردریایی‌های هسته‌ای گام بردارند.
این اقدام، علاوه‌بر ایجاد بازدارندگی منطقه‌ای در برابر چین و کره شمالی، نشانه‌ای از تغییر راهبردی در سیاست جهانی آمریکا است که به جای حضور مستقیم در همه نقاط جهان، درصدد تقویت بازوی نظامی متحدان خود است تا در برابر قدرتهای بزرگتر مقاومت کنند.
با این حال، دستور ترامپ برای ازسرگیری آزمایشهای اتمی و تجهیز متحدان منطقه‌ای واشینگتن به این سلاحهای نامتعارف، می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای نظم جهانی به همراه داشته باشد.
از یکسو، این تصمیم احتمال برهم خوردن توازن قوا در مناطق راهبردی مانند شرق آسیا و اقیانوس آرام را افزایش می‌دهد و زمینه‌ساز تشدید رقابت و تنش میان قدرتهای منطقه‌ای خواهد شد.
از سوی دیگر، چنین اقدامی مشروعیت و کارآمدی نهادهای بین‌المللی کنترل تسلیحات و معاهدات منع گسترش سلاحهای هسته‌ای را با بحرانی جدی روبه‌رو می‌کند، به گونه‌ای که سالها تلاش جهانی برای مهار مسابقه تسلیحاتی را بی‌اثر خواهد کرد.
درمجموع، اگر روند رقابتهای هسته‌ای ادامه یابد، جهان بار دیگر در آستانه عصری تازه از بی‌اعتمادی و رقابت تسلیحاتی قرار خواهد گرفت.
در چنین فضای ملتهبی، کشورها برای حفظ امنیت خود ناگزیر به سوی دستیابی به سلاح هسته‌ای خواهند شتافت و با ورود بازیگران جدید به اردوگاه هسته‌ای‌ها، توازن جهانی بیش از هر زمان دیگری شکننده می‌شود. وضعیتی که نه تنها صلح جهانی را تهدید می‌کند بلکه آینده بشریت را نیز در هاله‌ای از ابهام و ناامنی فرو خواهد برد.
