الوقت- اولین ترکش‌های تسلط معارضین مسلح بر دمشق و سرنگونی اصلی‌ترین قلعه حضور روسیه در تحولات غرب آسیا و شمال آفریقا، متوجه مقرهای نظامی این کشور در خاک سوریه بوده است به صورتی که رویترز به نقل از یک "مقام امنیتی سوریه" از شروع روند خروج نظامیان و تجهیزات روسی از پایگاه هوایی حمیمیم در لاذقیه خبر داده است.
این در حالی است که اطلاعات تایید نشده‌ای از توافق میان مسکو و رهبران گروه‌های مسلح برای حفظ دو پایگاه روسی در سواحل سوریه به گوش می‌رسد.
پایگاه دریایی طرطوس روسیه و پایگاه هوایی حمیمیم در سوریه تسهیلات ضروری برای حفظ نفوذ مسکو در غرب آسیا و حوزه مدیترانه تا آفریقا را تشکیل می‌دهند.
خبرگزاری روسی اینترفکس روز پنجشنبه به نقل از میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه گزارش داد که مسکو تماس مستقیم با اداره سیاسی مخالفان تحت رهبری هیئت تحریر الشام را آغاز کرده است.
بوگدانوف همچنین اعلام کرد که هدف مسکو حفظ پایگاه‌های نظامی خود در سوریه برای ادامه "مبارزه با تروریسم بین‌المللی" در این کشور است.
اینترفاکس همچنین به نقل از بوگدانوف گفت: "این دو پایگاه هنوز در آنجا هستند. در حال حاضر هیچ تصمیم جدیدی اتخاذ نشده است."
وی افزود: «(این دو پایگاه) به درخواست سوری‌ها برای مبارزه با تروریست‌های داعشی در آنجا هستند و من همچنان به این دیدگاه پایبند هستم که جنگ علیه تروریسم و باقی مانده‌های گروه دولت اسلامی هنوز تمام شده نیست».
وی تصریح کرد: «ادامه این نبرد مستلزم تلاش جمعی است و در این راستا حضور ما و پایگاه حمیمیم نقش مهمی در جنگ همه جانبه علیه تروریسم بین المللی داشته است».
وزارت خارجه روسیه پیش از این به قصد مسکو برای حذف سازمان «حیات تحریر الشام» از «لیست سازمان‌های تروریستی» اشاره کرده بود.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت: «روسیه مسائل خاص خود را دارد که بر اساس آنها اقدام به حذف سازمان (حیات تحریر الشام) از فهرست سازمان‌های تروریستی می‌کند».
بلومبرگ نیز به نقل از منابع مطلع ناشناس در مسکو، اروپا و خاورمیانه اعلام کرد که: «وزارت دفاع روسیه معتقد است که تفاهم غیررسمی با هیات تحریر الشام صورت گرفته تا روس‌ها در پایگاه‌های سوریه باقی بمانند اما در عین حال هشدار داد که ممکن است در بحبوحه بی‌ثباتی در سوریه وضعیت تغییر کند.»
در مقابل اما کانال 4 تلویزیون خبری بریتانیا اعلام کرده منابع خبری این رسانه، «کاروانی متشکل از 150 خودروی نظامی روسیه را در جاده‌ای در حال حرکت دیده است و از آن نتیجه گرفت که احتمالاً ارتش روسیه به توافقی با معارضین برای اجازه خروج منظم و امن از سوریه دست یافته است».
پایگاه دریایی طرطوس
پایگاه طرطوس در سال 1971 بر اساس توافق بین حافظ اسد، رئیس جمهور سابق و پدر بشار و اتحاد جماهیر شوروی در بندر طرطوس تأسیس شد و این تنها پایگاه دائمی روسیه در منطقه مدیترانه باقی ماند.
این تاسیسات یک مجموعه راهبردی و تنها مرکز تعمیر و نگهداری کشتی‌های روسی در مدیترانه است که از طریق آن ناوگان روسی می‌توانند بدون عبور از تنگه‌های تحت حاکمیت ترکیه در آب‌های مدیترانه تردید کنند تا به پایگاه‌های کرملین در دریای سیاه برسند.
به گفته بلومبرگ، نیروهای روسی از این بندرگاه در حمایت از منافع امنیتی خود در آفریقا استفاده می‌کردند و حضور نظامی در این بندر به آنها اجازه می دهد نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در آفریقا توسعه داده و بخشی از اقتدار دوران جنگ سرد خود را در این قاره بازگردانند.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، بسیاری از تأسیسات نظامی شوروی درهای خود را بسته بودند، اما مسکو پایگاه دریایی خود را در طرطوس حفظ کرد اگرچه ظرفیت و مأموریت‌های آن را کاهش داد.
این وضعیت در سال 2010 تغییر کرد. در پایان سال 2015، رسانه‌های روسیه گزارش دادند که 1700 سرباز روسی در این پایگاه مستقر شده‌اند، اما با این حال تعداد نظامیان روسی در این پایگاه نامشخص است.
در 18 ژانویه 2017، روسیه و سوریه توافقنامه‌ای امضا کردند که بر اساس آن مسکو اجازه می‌یافت تا تأسیسات دریایی در طرطوس را به مدت 49 سال به صورت رایگان گسترش داده و از آن استفاده کند و از صلاحیت حاکمیتی بر این پایگاه برخوردار شود.
ارتش روسیه در اوایل دسامبر و اندکی پیش از حمله برق آسای مسلحین، مانورهای دریایی خود را برگزار کرد.
ارتش روسیه اعلام کرد که در این مانورها 1000 سرباز، 10 کشتی شامل دو ناوچه و یک زیردریایی و کشتی‌های پشتیبانی و همچنین 24 هواپیما شرکت داشتند.
پایگاه هوایی حمیمیم
از زمان آغاز مداخله روسیه در سال 2015 برای حمایت از دمشق در برابر جبهه تروریست‌های تکفیری، پایگاه حمیمیم در اختیار مسکو بوده است. حمیمیم از طریق دریا به بندر طرطوس، در حدود 60 کیلومتری جنوب، وصل می‌شود.
روسیه با استقرار سامانه‌های دفاع هوایی پیشرفته همانند اس 400، از پایگاه حمیمیم به شدت محافظت می‌کرد.
پیر رازو، مدیر آکادمیک بنیاد مطالعات استراتژیک مدیترانه، می‌گوید که در پایان ماه جولای، روس‌ها «22 هواپیمای جنگی و حدود 15 هلیکوپتر تهاجمی و پهپاد» را در این پایگاه مستقر کردند.
اکنون اما مشخص نیست که پس از جنگ اوکراین آیا نیروها و تجهیزات پایگاه الحمیم ارتش روسیه کاهش یافت و یا خیر؟ با این حال کارشناسان معتقدند کاهش قابل توجهی در سطح تجهیزات نسبت به سال 2022 به چشم می‌خورد.
تصاویر گرفته شده در روز جمعه نشان می دهد که دو هواپیما AN-124، به عنوان یکی از بزرگترین هواپیماهای باری در جهان، با دماغه های باز در پایگاه هوایی حمیمیم در استان ساحلی لاذقیه حضور یافته است.
گفته می‌شود این دو فروند هواپیمای ترابری سنگین با هدف بارگیری تجهیزات در فرودگاه حاضر شده‌اند.
این درحالی است که در روزهای اخیر تصاویری نیز از خروج پدافند هوایی اس-400 از پایگاه هوایی الحمیم در رسانه‌ها منتشر شده بود.
شکرآب روابط مسکو- طرابلس
در حالی که گمان می‌شد پس از سوریه احتمالاً یکی از اولین و اصلی‌ترین گزینه‌های تعویض مکان استقرار نیروها و تسلیحات روسی در خاورمیانه لیبی خواهد بود، اما به گفته رسانه‌ها دولت ثبات ملی به رهبری عبدالحمید الدبیبه این روزها با تغییر مواضع آشکار و استقبال سریع از سرنگونی حکومت اسد، به سمت کاهش روابط با مسکو گام می‌بردارد؛ موضوعی که به نظر می‌رسد ناشی از فشارهای داخلی و خارجی باشد.
تا پیش از تحولات اخیر سوریه، روابط بین طرابلس و مسکو به‌ویژه در ماه‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافت و مقامات وابسته به دولت دبیبه بیش از یک بار از روسیه بازدید کردند.
پس از آنکه در ماه فوریه روسیه سفارت خود را در طرابلس بازگشایی کرد، در سوم ژوئن، سفارت روسیه در لیبی از آغاز رسمی فعالیت‌های کنسولی در طرابلس خبر داد. کرملین همچنین در ادامه این روند بهبود روابط اعلام کرد که قصد دارد در سال جاری یک کنسولگری عمومی در شهر بنغازی نیز افتتاح کند.
با این حال پس زا تحولات اخیر سوریه، دولت دبیبه به سرعت از سرنگونی نظام سوریه استقبال کرد که به گفته کارشناسان متأثر از معادلات داخلی (فشار اسلام گرایان و جنگ‌سالاران منطقه غرب لیبی) و خارجی (کشورهای غربی) بوده است.
