الوقت- در طول دو دهه گذشته، تجدید ساختار شگفت انگیزی در قدرت اقتصادی جهانی صورت گرفته است و قدرتهای نوظهور برای تقویت جایگاه خود به سمت تشکیل سازمانهای اقتصادی رفته‌اند و گروه «بریکس» به رهبری روسیه و چین از این دست نهادهای نوپا است که پس از شروع جنگ اوکراین بیش از پیش در کانون توجهانی جهانی قرار گرفته است و کشورهای بیشتری آمادگی خود را برای پیوستن به آن اعلام کرده‌اند.
نشست سران بریکس که هر ساله در یکی از کشورهای عضو برگزار می‌شود امسال متاثر از تحولات ژئوپلتیک جهانی، شکل جدیدی به خود گرفته است. در این رابطه، مقامات ارشد امنیت ملی و دیپلمات‌های ارشد «بریکس» و کشورهای در حال توسعه در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی برای یک نشست سه روزه گردهم آمده‌اند تا در مورد موضوعات مهم جهانی از جمله درگیری روسیه و اوکراین و سایر مسائل امنیتی تبادل نظر کنند. نشستی که با هدف آماده سازی سیاسی برای برگزاری نشست سران در ماه آگوست (اوایل شهریور) انجام می‌شود.
نشست دوستان بریکس، از دوم تا چهارم مرداد برگزار می‌شود و علی اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران علاوه بر شرکت و سخنرانی در این نشست، با تعدادی از همتایان خود نیز دیدار خواهد کرد. در اولین جلسه این نشست طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با امنیت بین‌المللی و چشم‌انداز تعامل بین کشورهای بریکس و کشورهای علاقه‌مند به تعمیق همکاری با این سازمان پنج عضوی روسیه، چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
تبادل نظر مفصل در مورد مسائل امنیت اطلاعات به عنوان یک چالش بزرگ برای کشورهای جهان در حال توسعه صورت گرفت، و پیشنهاد شد برای تشکیل یک نظام حقوقی بین‌المللی جهانی در زمینه محیط دیجیتال، بر اساس اصول برابری حاکمیت بین همه دولت‌ها و عدم مداخله در امور داخلی آنها، به کار ادامه دهند.
شرکت کنندگان تاکید کردند که نشست نمایندگان عالی مسائل امنیتی کشورهای بریکس در نشست «دوستان بریکس» به شکل گیری ساختاری عادلانه‌تر برای روابط بین‌الملل کمک خواهد کرد. در عین حال بر قصد حرکت به سمت یک سیستم چند قطبی مبتنی بر اصول برابری در حاکمیت، اعتماد غیرقابل تقسیم و امنیت و توسعه آزاد و واقعی بین همه کشورها و مردم تاکید کردند.
حاضران همچنین بر اهمیت ادامه گفتگوی صریح با در نظر گرفتن علاقه همه شرکت‌کنندگان در جامعه بین‌المللی برای حل مشکلات امنیتی جهانی تاکید کردند و توجه به این نکته جلب شد که سازمان بریکس به ساختاری جذاب برای تعدادی از کشورهای جنوب و شرق جهان تبدیل شده است، زیرا این سازمان هیچ گونه دستورکار تقابلی یا برنامه‌های پنهانی ندارد.
دیپلمات ارشد آفریقای جنوبی در بریکس با اشاره به نشست دوستان بریکس گفت:«۲۲ کشور به طور رسمی برای عضویت در بریکس درخواست داده‌اند، ۲۲ کشور دیگر نیز برای پیوستن به این ائتلاف ابراز علاقه کرده‌اند». با این وجود، در صورت عضویت این تعداد کشور، اعضای آن به 50 کشور خواهد رسید که می‌تواند به عنوان یکی از موسسات اقتصادی مهم در جهان قد علم کند.
دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران هم در سخنرانی خود در این اجلاس بین‌المللی گفت:«فقدان قوانین عادلانه بین‌المللی در حوزه سایبر موجب مداخلات ناامن کننده آمریکا در سطح جهانی شده است». احمدیان ضمن اعلام تشکر ایران از ابتکار رئیس جمهور و مقام‌های عالی جمهوری آفریقای جنوبی بابت تشکیل این نشست و دعوت از ایران ابراز امیدواری کرد با همکاری و مساعدت تمامی اعضای بریکس روند پذیرش درخواست جمهوری اسلامی در این مجموعه مهم و اثرگذار آغاز و به سرعت به انجام برسد. احمدیان تاکید کرد:«بی‌تردید پیوستن کشور‌هایی همچون جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و ونزوئلا می‌تواند سهم بریکس از ذخایر انرژی جهان را به سطح ممتازی ارتقا دهد».
دبیر شورای عالی امنیت ملی در ادامه گفت:«فضای سایبر، زیست بومی برخواسته از ترکیب چند نوع فناوری نوین است که به موازات زیست بوم واقعی و فیزیکی موجود، با ماهیتی نو و به‌صورت دیجیتال در ابعاد مختلف به سرعت در حال رشد و توسعه بوده و تقریباً همه حوزه‌های فعالیتهای جوامع بشری را تحت تأثیر قابلیت‌ها و مزایای خود قرار داده، به گونه‌ای که از یک سوی آن را کاملاً متمایز از دوران‌های گذشته حیات انسانی ساخته و از سوی دیگر، شاید زندگی انسانی بدون آن ناممکن باشد».
«بریکس» بستر همکاری اقتصادی کشورها
گروه بریکس از بازارهای نوظهور اقتصادی مثل برزیل، روسیه، هند و چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است و اولین نشست وزرای خارجه چهار کشور موسس بریکس (روسیه، چین، هند و برزیل) در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ انجام شد و این گروه در ادامه همکاری، اولین اجلاس سران خود را در سال ۲۰۰۹ برگزار کرد، پس از آن آفریقای جنوبی در پایان سال ۲۰۱۰ برای پیوستن به آن دعوت شد و در سالهای اخیر تلاشهای زیادی انجام شده تا بتوانند سطح همکاری بین اعضا را تقویت کرده و وزن اقتصادی خود را در برابر غرب بالا ببرند.
نشست دبیران شورای امنیت کشورهای دوستان بریکس هم ابتکاری است که برای اولین بار پیش از نشست سران برگزار می‌شود. پس از درخواست دهها کشور برای عضویت در این گروه بین‌المللی در یکسال گذشته، فعالیتهای آن نیز گسترده‌تر شده است و نشست روسای شورای امنیت اعضا پیش از نشست سران هم برای این است تا روند عضویت سایر اعضا را تسریع کند.
نشست نمایندگان عالی امنیت ملی بستر مهمی برای کشورهای بریکس برای انجام همکاریهای سیاسی و امنیتی است. این نشست به کشورهای بریکس کمک خواهد کرد تا مواضع خود را در مورد مسائل مهم امنیتی جهانی هماهنگ کرده و چندجانبه گرایی واقعی را تجربه و صلح جهانی را ترویج کنند.
به گفته تحلیلگران، موضوعات گسترده‌تر تحت پوشش نشست‌های بریکس و همچنین علاقه روزافزون کشورهای بیشتر برای پیوستن به آن، نشان می دهد که این ساز و کار نقش بزرگتری در حکمرانی جهانی ایفا می‌کند، و نشست سران در آفریقای جنوبی نیز ممکن است نقطه عطفی در رشد مکانیسم چندجانبه باشد.
دیدارهای دوجانبه احمدیان
دبیر شورای امنیت ملی ایران در حاشیه نشست بریکس دیدارهای جداگانه‌ای را با مقامات سایر کشورها انجام داد. وانگ یی، مدیر دفتر کمیسیون امور خارجی کمیته مرکزی حزب حاکم چین در حاشیه اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای عضو گروه بریکس در ژوهانسبورگ، با احمدیان دیدار و گفتگو کرد. وانگ یی در این دیدار تاکید کرد:«چین به حمایت از ایران در حفظ حاکمیت ملی و عزت ملی ادامه می‌دهد و مسیر توسعه متناسب با شرایط ملی این کشور را با در نظر گرفتن حفظ امنیت ملی دنبال می‌کند».
این مقام ارشد چین همچنین تصریح کرد پکن بر ضرورت صیانت از امنیت ملی تاکید دارد و با دخالت نیروهای خارجی در امور داخلی ایران مقابله خواهد کرد.
وانگ یی گفت:«چین مایل به تقویت تعامل و مبادلات با طرف ایرانی در زمینه اجرای طرح همکاری جامع چین و ایران، پیشبرد مشترک همکاری ها در حوزه طرح «یک کمربند و یک جاده» و کمک به طرف ایرانی برای شرایط اقتصادی است».
احمدیان نیز در این دیدار خاطرنشان کرد:«ایران برای مشارکت راهبردی همه جانبه ایران و چین اهمیت زیادی قائل است. ایران امیدوار است دو طرف با تقویت گفت‌وگو و ارتباطات، از پتانسیل همکاریهای در ساخت «کمربند و جاده» و سایر زمینه‌ها بهره ببرند تا منافع بیشتری برای مردم دو کشورحاصل شود».
از سوی دیگر، آجیت دوآل، مشاور امنیت ملی هند در دیدار با احمدیان، با استقبال از تلاش دو کشور برای ارتقای همکاریهای دوجانبه اظهار داشت:«پروژه چابهار به عنوان مهمترین بستر مناسبات اقتصادی ایران و هند باید با رفع موانع موجود به مسیر پیشرفت مورد انتظار دو کشور بازگردد». این مقام هندی با اشاره به نقش جمهوری اسلامی ایران و هندوستان در جنبش عدم تعهد آمادگی کشورش برای همکاری نزدیک‌تر با ایران برای نقش آفرینی در این نهاد بین‌المللی را اعلام کرد. مشاور امنیت ملی هند ضمن تأکید بر اهمیت عضویت رسمی ایران در بریکس گفت:«هند از همه ظرفیت‌های خود برای فراهم کردن بستر‌های عضویت ایران در بریکس استفاده خواهد کرد».
بریکس مقابل ساختارهای غرب
هر چند بریکس در 17 سال گذشته از تاسیس خود فقط به پنج عضو محدود شده است اما پس از شروع جنگ اوکراین که تغییرات زیادی را در عرصه ژئوپلتیکی جهان ایجاد کرد، رهبران عضو بریکس تلاش کردند با دعوت از سایر کشورها برای عضویت، آنرا به سازمان قدرتمند تبدیل کنند.
روسیه و چین که در برابر جبهه غرب بایکدیگر متحد هستند، تلاش می‌کنند با ارتقای سطح همکاریها در چارچوب بریکس، نهادهای «برتون وودز» برساخته غرب را تضعیف کرده و جایگاه اقتصادی خود را در جهان بالا ببرند. کشورهای عضو بریکس، جزء قدرتهای نوظهور جهانی هستند و بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی موسسات مالی جهانی، هند و چین در یک دهه آینده بزرگترین اقتصادهای جهان را از آن خود خواهند کرد و در صورت تقویت بریکس، وزن اقتصادی آن در برابر رقبای غربی افزایش خواهد یافت.
کشورهای درحال توسعه به طور فزاینده از سوء استفاده ایالات متحده و برخی کشورهای غربی از سیستم حاکمیت بین‌المللی کنونی و یکجانبه‌گرایی برای اهداف هژمونیک ناراضی هستند و کشورهای درحال توسعه و اقتصادهای نوظهور امیدوارند سازوکاری ایجاد کنند که منافع آنها را تامین کند.
بنابراین، مسئله دلار زدایی از سیستم اقتصاد جهانی یکی از اولویتهای بریکس در سالهای اخیر بوده است تا بتوانند با کمک همدیگر، تنها اهرم فشار آمریکا علیه کشورهای دیگر را از بین ببرند و موفقیتهای نسبی در این زمینه حاصل شده است و دهها کشور آسیایی و آفریقایی موافقت خود را برای تبادلات تجاری با ارزهای ملی به جای دلار و یورو اعلام کرده‌اند و مثلث روسیه، چین و ایران در این زمینه پیشگام هستند.
جذابیت روزافزون بریکس در نقش بزرگتر آن یعنی ایجاد اجماع نهفته است و کشورهای بیشتری به دنبال پیوستن به آن برای هماهنگی و تلاش برای حل مشکلات مربوط به آنها هستند که این امر باعث نگرانی ایالات متحده و غربیها شده است و بسیاری از رسانه‌های غربی مدعی هستند که کشورهای بریکس کشورهای در حال توسعه را از غرب دور می‌کنند.
به گفته برخی کارشناسان، اجلاس سران بریکس در آفریقای جنوبی به تمام جهان اجازه خواهد داد که قدرت این گروه نوظهور را با تمرکز کشورهای در حال توسعه بر ارتقای توسعه اقتصادی، و تشویق همکاریهای تجاری و مالی برای کمک بیشتر به بهبود و رونق جهانی مشاهده کنند.
