الوقت- درحالی که دولت نوپای موقت طالبان بیش از هر زمان دیگری به وحدت و انسجام نیاز دارد تا بتواند بر مشکلات اقتصادی و امنیتی غلبه کند اما حواشی زیادی درباره امارت اسلامی افغانستان وجود دارد که می‌تواند این گروه را با چالشهای جدی مواجه کند. در کنار فشارهای بین‌المللی به طالبان برای تشکیل دولت فراگیر در افغانستان و بلوکه کردن داراییهای این کشور در بانکهای غربی، تنشهای داخلی در کادر رهبری این گروه هم مزید برعلت شده است. در روزهای اخیر اخباری منتشر شده که نشان می‌دهد شکاف در بدنه طالبان تشدید شده است و برخی گروهها به دنبال تغییر رهبر این گروه هستند اما سخنگوی طالبان برای اینکه نشان دهد موضوع شکاف داخلی بر سر رهبری طالبان صحت ندارد، گفته که بعد از این هتک حرمت به امیر طالبان ممنوع است. در این شرایط با توجه ابعاد پیچیده و پنهان اختلافات داخلی در طالبان، الوقت به گفتگو با بهرام زاهدی، کارشناس مسائل افغانستان پرداخته است.
در هفته‌های اخیر اخبار زیادی پیرامون تشدید اختلافات در درون طالبان برای برکناری رهبر این گروه مطرح شده و به نظر می‌رسد شبکه حقانی انتقادات شدیدی از هبه‌الله آخوندزاده کرده است. از دیدگاه شما شکاف در طالبان تا چه اندازه جدی است و برکناری رهبر طالبان در شرایط کنونی چقدر محتمل است؟
دو نکته بسیار مهم در رابطه با این مسئله وجود دارد. اول، اینکه ما در کار تحلیلی خودمان باید به دنبال یافتن پاسخ صحیح برای مقدمه قرار دادن آن برای یک محاسبه و تحلیل دقیق باشیم، فارغ از کسانی که به شکل تبلیغی می‌خواهند له یا علیه کسی کار کنند. سال گذشته هم راجع به شکافهای عمیق در داخل طالبان اخبار زیادی منتشر شد و مطالبی مانند اینکه طرفداران ملا عبدالغنی برادر و سراج الدین حقانی به سوی همدیگر تیراندازی کرده‌اند و به مرور زمان مشخص شد که این اخبار صحت ندارد ولی رسانه‌ها همچنان به این مسئله دامن می‌زدند.
نکته دوم، اختلاف نظرها در بین طیف‌های مختلف طالبان هم وجود دارد اما برخلاف مسائل تبلیغی که در رسانه‌ها زیاد مطرح می‌شود به هیچ وجه نمی‌توان نام شکاف را بر آن گذاشت. مثل هر مجموعه دیگر در نظام‌های سیاسی، جناحهایی با سلایق متفاوت وجود دارند و در افغانستان هم اینگونه است و اختلافاتی وجود دارد اما این چیزی که به نام شکاف گسترده و برکناری رهبر طالبان مطرح می‌شود وقتی به اصل داده‌ها مراجعه می‌کنیم متوجه می‌شویم که این اختلاف نظرها یا در خفا بوده است که نمی‌توان درباره آن اظهارنظر کرد یا اینکه در رسانه‌ها مطرح شده است که غیرصادقانه با این قضیه برخورد کرده‌اند. این اخباری که به نقل از سراج‌الدین حقانی، وزیر کشور دولت موقت طالبان منتشر می‌شود درحالی است که او در سخنرانی خود اصلا اسمی از رهبر طالبان نمی‌آورد و حدس زده می‌شود که درباره ملا هبه‌الله آخوندزاده حرف می‌زند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان هم در ظاهارات خود مستقیم به شبکه حقانی اشاره نکرد و درباره فعالیت رسانه‌ها سخنرانی می‌کرد و از او پرسیدند که رسانه‌ها در نقد حکومت می‌توانند ورود کنند که او جواب داد بله، ولی باید حرمت امیر حفظ شود. به نظرم، در شرایط کنونی اینکه طالبان بخواهد رهبرش را تغییر دهند احتمال ان تقریبا صفر است و اختلاف نظرها بین جریانهای سیاسی به حدی نیست که در راس حکومت تغییرات اساسی ایجاد کند.
گفته می‌شود که انتقاد از رهبر طالبان به موضوع مخالفت او با فعالیت زنان و تعامل با جهان خارج مربوط است، این مسئله چقدر صحت دارد. آیا با برکناری آخوندزاده مشکل افغانستان با جامعه بین‌الملل حل خواهد شد؟
این مسئله صحت ندارد، من همه سخنرانی‌های سراج‌الدین حقانی را گوش دادم که اسمی از کسی نمی‌آورد. چند هفته گذشته درباره مسائل کار و آموزش دختران بحثهایی مطرح شد که گویا حقانی نظرش این چنین بوده است و نقل و قول غیرمستقیم بود. در سخنرانی اخیر هم سراج الدین حقانی تاکید می‌کند که برخی دوست دارند قدرت را انحصاری کنند و این واژه «انحصاری» را برخی تفسیر به رأی و اشاره به رهبر طالبان کرده‌اند اما اگر به اصل داده مراجعه کنیم می‌توانیم آنرا به خوبی تحلیل کنیم و به اخباری که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود نمی‌توان به آنها استناد کرد.
در صورت برکناری هبه‌الله گزینه بعدی طالبان چه کسی است. برخی شانس ملا برادر را برای سمت رهبری بیش از دیگران می‌دانند، آیا اجماعی در این زمینه وجود دارد؟
در حال حاضر، اجماع طالبان روی خود هبه‌الله آخوندزاده است و تغییر رهبری صحت ندارد. اما در بین افراد قدیمی طالبان و کسانی که از بنیانگذاران امارت اسلامی بودند، ملا برادر وزنه مهمی به شمار می‌رود و اگر زمانی هبه‌الله آخوندازه نباشد، عبدالغنی برادر گزینه اصلی مسند رهبری طالبان است اما این احتمالات در شرایط فعلی قوی نیست.
باتوجه به اینکه سخنگوی طالبان هر گونه هتک حرمت به رهبرشان را ممنوع اعلام کرده است، این مسئله چقدر در کاهش شکافها و ایجاد اتحاد و همکاری در درون دولت موقت تاثیرگذار خواهد بود؟
پیشتر اشاره کردم که اختلافاتی وجود ندارد اما اگر تصور کنیم که شکافهای قبلی می‌توانست به بروز مشکلات جدی در دورن طالبان منجر شود، اظهارات ذبیح الله مجاهد به نوعی فصل‌الخطاب است به اینکه این مسائل نباید به گونه‌ای مطرح شود که حرمت اصل امارت اسلامی و رهبری زیر سوال برود و طبیعتا می‌تواند تاثیر مثبتی در فرایند کاری طالبان داشته باشد. بار دیگر تاکید می‌کنم که اختلاف نظر در داخل دولت طالبان وجود دارد ولی در حد شکاف نیست و با توجه به اخبار منتشر شده از شکافهای درونی طالبان، برخی تصور می‌کنند که احتمالا اتفاق اساسی در افغانستان رخ خواهد داد و رهبر طالبان برکنار می‌شود اما چنین چیزی صحت ندارد.
اقدامات طالبان برای پذیرش بین المللی امارت اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا اقدامات مهمی در این زمینه صورت گرفته است؟
بله، در سطح بین‌المللی کشورهایی مانند چین، روسیه و ایران که با طالبان روابط بیشتری دارند همکاریهای را برای تقویت مناسبات انجام داده‌اند. چین قرارداد استخراج نفت از سفره آمودریا را امضا کرد. در اجلاس روسیه هم موضوعات ناظر بر ثبات و امنیت در افغانستان مطرح شد و اعضای شرکت کننده اقدام غرب در بلوکه کردن داراییهای افغانستان را محکوم کردند. در ارتباط با ایران هم مراسم سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در شهرهای کابل، هرات، مزار شریف و هرات برگزار شد و در مراسم سالگرد شهید قاسم سلیمانی هم مراسم‌هایی در افغانستان برگزار شد که نشان از تقویت سطح همکاری‌ها دارد.
در داخل افغانستان هم باتوجه به بافت خاص جامعه افغانستان و با بررسی روان شناسی مردم این کشور و اینکه چه چیزهایی برایشان اهمیت دارد می‌توان متوجه شد که وضعیت پایگاه مردمی امارت اسلامی طالبان به چه صورت است. یکی از کارهای خوبی که در ماههای اخیر طالبان انجام داده است، جمع آوری معتادان در پل سوخته کابل و سایر شهرها بود که معتادان وضعیت بدی داشتند و به کمپ‌های ترک اعتیاد منتقل شدند تا به آنها رسیدگی شود.
قانونی ممنوعیت تحصیل و فعالیتهای شغلی زنان که چند ماه پیش اعلام شد و طالبان گفته بود که حتی تحت فشارهای خارجی هم از این مسئله عقب‌نشینی نخواهد کرد اما در روزهای اخیر یکی از مقامات طالبان گفته که در این باره اقداماتی در حال اجراست تا وضعیت تحصیلی زنان را سر و سامان دهند. چه برنامه‌هایی در این حوزه انجام شده است؟
ممنوعیت کامل زنان از تحصیل درست نیست و طالبان هم از ابتدا گفته بود که به خاطر برخی اصلاحات، مدارس و دانشگاهها تعطیل می‌شوند و پس از انجام اصلاحات بازگشایی خواهند شد و الآن هم همین مسئله را دوباره مطرح کرده‌اند و چیز جدیدی نیست. بحث ممنوعیت تحصیل دختران زمانی مطرح شد که دانشگاهها و مدارس در حال بازگشایی بودند یعنی در آستانه فصل زمستان، و دولت موقت اعلام کرد مشکلاتی در دانشگاهها از جمله وضعیت نامناسب خوابگاهها و محتوای کتابهای درسی وجود دارد که مورد تایید امارت اسلامی نیست و باید اصلاح شود.
در پایان ارزیابی‌تان از چالشهای مهم پیش روی حکمرانی طالبان چگونه است؟
الآن شرایط سیاسی افغانستان به گونه‌ای است که طالبان رقیب قدرتمند و هم‌وزنی در داخل ندارد و اظهاراتی که اخیرا ژنرال دوستم انجام داد فقط کار تبلیغی برای جلب نظر خارجی بود تا آمریکا و ناتو دوباره از رهبران شکست خورده سابق افغانستان حمایت کنند. بنابراین، از جهت اجتماعی و سیاسی قدرتی در داخل افغانستان وجود ندارد که بتواند در برابر این گروه قرار گیرد و فقط داعش است که آن هم اقدامات تروریستی و حملات کور در برخی شهرها انجام می‌دهد. در بعد بین‌المللی هم تنها مانع جدی بلوکه کردن داراییهای افغانستان توسط آمریکا است که موجب کوچکتر شدن اقتصاد افغانستان شده است اما در مجموع، این عوامل در روند سیاسی افغانستان تغییر اساسی ایجاد نخواهد کرد.
