الوقت- عربستان سعودی در سالهای اخیر تغییرات بسزایی در لایه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی را تجربه کرده است. بسیاری از این تغییرات معلول سیاست‌ها، برنامه‌ها و عملکرد محمد بن سلمان، شاهزاده جوان و ولیعهد سعودی‌ها بوده است که حاکم دوفاکتوی این کشور محسوب می‌شود. برنامه‌های جاه‌طلبانه او برای تبدیل کردن عربستان از جامعه ای سنتی و جهان سومی، که با صادرات مواد خام بویژه نفت اداره می‌شود به کشوری کاملاً مدرن، صنعتی و توسعه یافته، رویایی است که چکیده مظاهر آرمانی و برنامه‌ریزی شدۀ آن در سند چشم‌انداز عربستان 2030 تبلور یافته است. بر اساس این سند بالادستی، عربستان در سال 2030 یعنی کمتر از 8 سال دیگر به طور کامل وابستگی اقتصادی به نفت را پایان دهد و به قدرت اقتصادی اول منطقه و یکی از قطب‌های پیشرفته صنعتی جهان تبدیل شود.
بن سلمان اخیراً در یک نشست همکاری‌های منطقه‌ای با برخی دیگر از سران کشورها با پیش قراول دانستن عربستان چنین چشم‌انداز بلندپروازانه‌‌ای را برای دیگر کشورهای عربی منطقه نیز قابل تصور دانست.
این نوع آرمان‌گرایی که با اعمال برخی آزادی‌های اجتماعی و کمرنگ کردن بار ایدئولوژی مذهبی خشک حاکم بر این فضا همراه شد در طول سالهای نخست ولیعهدی بن سلمان موجب استقبال نسل جوان عربستان سعودی از این تغییرات گردید و بن سلمان نیز با اتکا به جلب حمایت این بخش از جامعه به تحکیم پایه‌های قدرتش و قلع و قمع مخالفان روی آورد. اما وضعیت اقتصادی و توسعه‌ای که با تبلیغات فراوان و پرزرق و برق مانند برگزاری جشنواره‌های هنری رقص و آواز برای نخستین بار در خاک عربستان با شرکت مطرح‌ترین خواننده‌های آمریکایی و اروپایی به خورد جامعه و افکار عمومی داده شده بود، به مرور زمان واقعیت سراب‌گونه و غیراجرایی خود را بیشتر نمایان کرد. 5 سال پس از طرح چشم‌انداز عربستان 2030 و سپری شدن یک سوم از زمان باقی مانده، از سیاست همیشگی فروش نفت و وابستگی کامل به درآمدهای نفتی نه تنها کاسته نشده بلکه به دلیل ریخت و پاش‌های بی حساب و کتاب تبلیغاتی به مراتب بیشتر از قبل شده است.
تا سال 2021 درآمدهای نفتی 73 درصد از کل درآمدهای دولت و صادرات نفت بیش از 82 درصد از کل صادرات را تشکیل می‌دهند و همچنان مهمترین عامل تعیین کننده رشد اقتصادی در این کشور قیمت و میزان صادرات نفت است به صورتی که با افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی رشد اقتصادی در سه ماهه سوم سال 2022 به 8.6 درصد یعنی بالاترین نرخ رشد اقتصادی در یک دهه گذشته این کشور رسید. به نقل از الجزیره بر اساس اعلام سازمان آمار عربستان رشد بخش نفت در سه ماهه نخست سال 2022 به 20.4 درصد رسید، در حالی که رشد بخش غیرنفتی تنها 3.7 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل بود.
یک نمونه کامل و تام وتمام از رویافروشی‌های محمد بن سلمان به جامعه عربستان مگاپروژه «نئوم» است. محمد بن سلمان با بودجه 500 میلیارد دلاری، نئوم را به عنوان ویترین برنامه‌های اصلاحی خود و معرفی شکوفایی اقتصاد عربستان سعودی می‌داند که هم اقتصاد عربستان را متحول خواهد کرد و هم به عنوان بستری برای کاربرد پیشرفته‌ترین فناوری های آینده در زندگی روزمره عمل خواهد کرد. طرحی که به عنوان دروازه ورود عربستان به جمع کشورهای پیشرفته جهان در نظر گرفته شده است.
این شهر بر اساس طرح‌های اولیه و تکمیلی شامل آسانسورهایی است که به نوعی در آسمان پرواز می کنند، یک فرودگاه فضایی اما شهری، و ساختمان هایی به شکل یک ریل دوتایی در امتداد هم، که قرار است محل زندگی میلیون‌ها نفر باشد. مکان منتخب برای این شهر در شمال غربی عربستان سعودی است که از صحرای سوزان هجوار ساحل دریای سرخ شروع شده و تا مناطق کوهستانی امتداد دارد. مسیری بیابانی که دما تابستان آن به بیش از 100 درجه فارنهایت می‌رسد و تقریباً بدون آب شیرین است. با این حال، به گفته محمد بن سلمان و مشاورانش این مکان به زودی خانه میلیون‌ها نفر خواهد بود که با تکیه بر کارخانه‌های نمک‌زدایی و شبکه برق کاملاً تجدیدپذیر، در هماهنگی با محیط زیست زندگی می‌باشد.
اما در این میان بلومبرگ چندی پیش در گزارشی اختصاصی از میزان پیشرفت پروژه و چند و چون روند کار بر روی این پروژه نتایج تکان دهنده ای از میزان حیف و میل سرمایه‌های عربستان در یک چاه ویل خیالپردازانه منتشر کرد.
بر اساس این گزارش علی رغم گذشت پنج سال از شروع طرح ، بیرون آوردن نئوم از قلمرو داستان های علمی تخیلی یک چالش بزرگ است، حتی برای یک حاکم مطلقه که به یک صندوق دارایی 620 میلیارد دلاری دسترسی دارد. به گفته بیش از 25 کارمند فعلی و سابق پروژه که در این گزارش با آنها مصاحبه شده است، و همچنین 2700 صفحه اسناد داخلی، این پروژه با مشکلات بزرگی روبرو شده است که بسیاری از آنها ناشی از دشواری اجرای ایده های خیالپردازانه بن سلمان است به صورتی که ده ها تن از کارکنان کلیدی طرح استعفا داده اند.
در یک عرصه تلاش‌ها برای جابه‌جایی ساکنان بومی سایت نئوم، که نسل‌ها در آنجا زندگی کرده‌اند، بسیار دردسرساز بوده است که بعضاً به درگیری‌های خونین مسلحانه تبدیل شده است.
بر اساس گزارش بلومبرگ اگرچه پیشرفتی در نئوم مشاهده نمی‌شود و صرف هزیه‌های کلان عایدی برای مردم عربستان در پی نداشته اما این پروژه به یک فرصت شغلی ویژه برای استخدام معماران بین المللی، آینده پژوهان و حتی استدیوهای تولیدات هالیوودی تبدیل شده است که هرکدام از آنها در ازای کاری که برخی به شدت گمان می کنند هرگز استفاده نخواهد شد، بخشی از ثروت نفت عربستان سعودی را می گیرند. برخی از مدیران میانی و ارشد طرح حقوق معاف از مالیات 700،000 تا 900،000 دلار با مجموعه وسیعی از مزایای دیگر می‌گیرند که بیش از 20 برابر درآمد متوسط عربستان سعودی است.
وضعیت نامعلوم پروژه موجب شده تا دولت فشار و سانسور شدیدی بر اطلاعات خروجی از پروژه اعمال کند و در نتیجه به دلیل ترس از مجازات عده کمی حاضرند در حقایق این پروژه صحبت کنند. حداقل یک کارمند سابق که از این پروژه انتقاد کرده بود در عربستان سعودی زندانی شد.
اندی ویرث، مدیر آمریکایی که در سال 2020 روی نئوم کار می‌کرد، درباره این پروژه می‌گوید: «من تنها کسی نبودم که فهمیدم در بهترین حالت این یک پروژه جعلی بود. «فقدان کامل ارتباط با واقعیت، همان چیزی است که در آنجا وجود دارد.»
از جنبه‌ای دیگر عربستان سعودی که به در جمع مهمترین مشتریان بازارهای تسلیحاتی جهان قرار دارد هرساله بخش زیادی از بودجه خود را به خریدهای تسلیحاتی اختصاص می‌دهد. این امر موجب شد تا بن سلمان طرح بلندپروازانه دیگری را برای کسب استقلال دفاعی و خودکفایی در تولید ادوات نظامی مطرح کند. شعاری که تا کنون جز با برگزاری چند نمایشگاه تسلیحاتی که مونتاژ تولیدات سبک کارخانه های تسلیحاتی آفریقایی را در خاک عربستان نمایش می‌دهد با هیچ موفقیت چشم‌گیری همراه نبوده است.
آنچه اداره کل صنایع نظامی عربستان از آن به عنوان دستاورد ۵ سال خود یاد کرد، صرفا پروژه های تولیدات نظامی بود که اکثرا آنها وارد خط تولید و خدمت در نیروهای مسلح سعودی نشد که برجسته ترین آنها عبارتند از : ۱ – راه اندازی صنعت ساخت پهپاد ۲ – بومی سازی صنعت ساخت قایق های تندرو (Avatw- ۲۲۰۰) ۳ - راه اندازی صنعت تولید مهمات هدایت شونده زمین به هوا ۴ - تولید سامانه رصد الکترواپتیکی "زرقاء الیمامه - زالی"۵ – تولید خودروهای ویژه شناسایی و پشتیبانی "الدهناء" ۶ – موافقت با طرح بومی سازی سامانه دفاع هوایی ۷ – تولید برنامه های نرم افزار رادیویی ۸ – تولید پوشاک و کلاه خود و تجهیزات غواصان.
البته همین تجهیزات اعلامی هم بعضاً به عرصه تحقق نرسید به صورتی که به عنوان مثال خودروی " الدهناء " برای اولین بار در غرفه عربستان در نمایشگاه بین المللی دفاعی در ابوظبی "آیدکس 2019" به نمایش گذاشته شد. یک مقام مسئول در صنایع ساخت زره پوش و تجهیزات سنگین سعودی گفت که ورود اولین سری این خودرو به واحدهای امنیتی عربستان طی نیمه اول ۲۰۲۱ خواهد بود اما بعد از آن خبری از ساخت این خودرو اعلام نشد. درواقع همانند بیشتر وعده های بلندپروازانه بن سلمان دستاوردها و طرح های نظامی نیز اکثرا جنبه تبلیغاتی پیدا کرده اند.
در میانه این ناکامی‌ها بن سلمان به خوبی دریافته است که سیاست فروش وعده و وعیدهای بزرگ و خیالی به مردم دیگر کارایی گذشته را از دست داده است و ازین رو باید روش‌های دیگری را در پیش بگیرد تا هم اذهان عمومی را از توجه به ناکامی‌ها منحرف سازد و هم با اقداماتی پرسروصدا در عرصه بین المللی باز هم توجهات جهانی را به خود معطوف کند. انتقال جنجال برانگیز کریستیانو رونالدو پرتقالی به النصر با قراردادی نجومی که رکورد نقل و انتقالات بین المللی را شکست اقدامی از این دست بود.
