الوقت- نشست جامعه سیاسی اروپا در پراگ، پایتخت جمهوی چک فرصت مناسبی برای رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه فراهم کرد تا با رهبران کشورهایی که با ترکیه رابطه دیپلماتیک ندارند، گفتگویی داشته باشد.
اما در یی از مهمترین دیدارهای دیپلماتیک این نشست، اردوغان در حاشیه این نشست الهام علی‌اف، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان را دور میز جمع کرد تا شاید راه حلی برای پایان دادن به سه دهه اختلاف بین این دو کشور پیدا کنند.
بر اساس گزارش رسانه‌های ترکیه، در این دیدار، معاهدات صلح باکو و ایروان به بحث گذاشته شد.
ترکیه و ارمنستان نخستین دور مذاکرات را پس از گذشت 13 سال انجام دادند و آن را مثبت و سازنده دانسته و نسبت به دورنمای روابط و بازگشایی مرزها ابراز امیدواری کردند. آنکارا از دهه 1990 میلادی هیچ روابط دیپماتیک یا تجاری با ایروان ندارد و این ابتکارعمل نخستین تلاش برای احیای روابط بین دو طرف است.
این دیدار اولین گفتگوهای سه جانبه بین روسای سه کشور و اولین دور آن پس از تنشهای اخیر در قره باغ بود و نشان می‌دهد که اردوغان سعی دارد تا نقش مهمی در تحولات قفقاز جنوبی ایفا کند. پیش از این روسیه در مناقشه قره‌باغ نقش‌آفرینی می‌کرد و در بزنگاه‌های تاریخی که تنشها تشدید می‌شد برای فرونشاندن آتش جنگ، وارد عمل می‌شد تا دو کشور را به مسیر صلح سوق دهد. اما دلمشغولی روسها در جنگ اوکراین، سبب شده تا رهبران مسکو در مسئله قره‌باغ، تحرکات کمتری داشته باشند و همین فرصت مناسبی برای اردوغان است که همواره سعی می‌کرد نقش رهبری در منطقه برعهده بگیرد. بنابراین، رئیس جمهور ترکیه تلاش می‌کند پرونده قره‌باغ را که در سالهای اخیر خودش نیز به دلیل حمایتهای همه جانیه از باکو، تا حدی در این مناقشه نقش داشت را به دست بگیرد و اگر مسیر برای حل اختلافات بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان هموار شد، آنرا به نام خود ثبت کند و نشان دهد که هر موفقیت و پیشرفت دیپلماتیکی که در منطقه روی دهد، به خاطر ابتکار عمل اوست. همچنانکه در ابتدای شروع بحران اوکراین، با میانجیگری بین مسکو و کی‌یف سعی داشت با پایان دادن به این نبرد، خود را ناجی جهان نشان دهد.
تلاش برای عادی‌سازی روابط ترکیه و ارمنستان
اردوغان که در یک دهه گذشته با جاه‌طلبی‌های خود با بسیاری از کشورهای منطقه دچار تنش شده بود، اکنون با بروز مشکلات گسترده داخلی سیاست خود را تغییر داده و به سمت تنش‌زدایی منطقه‌ای تغییر جهت داده است.
پس از عاد‌سازی روابط با شیخ‌نشینهای عربی، رژیم صهیونیستی و تلاش برای از سرگیری روابط با سوریه، اکنون ارمنستان نیز به این جمع پیوسته است و رهبران آنکارا تلاش می‌کنند با این کشور نیز که جدال بیش از یک قرنی دارند روابط را عادی‌سازی کنند.
روابط ترکیه و ارمنستان به دلیل ادعای ارمنستان به نسل‌کشی یک و نیم میلیون نفر از ارمنی‌ها توسط دولت عثمانی در سال 1915 میلادی و در بحبوحه جنگ جهانی اول، همیشه تنش‌آلود بوده است و هر ساله کنگره و دولت آمریکا و اتحادیه اروپا بیانیه‌هایی را در محکومیت این جنایت صادر می‌کنند که خشم مقامات آنکارا را در پی دارد. لذا، ترکیه می‌خواهد با بهبود روابط با ارمنستان برای همیشه از زیر بار فشارهای بین‌المللی رها شود.
تلاش برای عادی سازی روابط با ارمنستان درحالی است که ترکیه در مناقشه قره‌باغ با تمام قدرت در کنار جمهوری آذربایجان ایستاد و حتی در جنگ 2020 که به آزادسازی بیشتر مناطق اشغالی قره‌باغ و الحاق آن به خاک آذربایجان منجر شد نیز علاوه بر ارسال تسلیحات تعدادی از نیروهای نظامی خود را به آذربایجان اعزام کرد. حتی در موضوع احداث کریدور جنجالی زنگه‌زور که به نوعی مرز ارمنستان با ایران را برای همیشه قطع می‌کرد، اردوغان از این کریدور حمایت کرد تا باکو بتواند سیاستهای جاه‌طلبانه خود را در قفقاز جنوبی به پیش ببرد.
از آنجا که قفقاز جنوبی به لحاظ موقعیت ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی اهمیت زیادی دارد، لذا ترکیه با بهبود روابط با ارمنستان، درصدد است تا از طریق این کشور نیز به کشورهای آسیای مرکزی و آذربایجان به طور زمینی پل بزند. زیرا ارمنستان به عنوان حائل بین آذربایجان و ترکیه قرار گرفته است و داشتن روابط با ارمنستان سبب می‌شود ترکیه علاوه بر اینکه به خاک آذربایجان وصل می‌شود، می‌تواند به کشورهای آسیای مرکزی هم به آسانی دسترسی داشته باشد.
مقابله با نفوذ اروپا و ایران
دیدار تاریخی اردوغان با علی‌اف و پاشینیان در پراگ، پس از آن انجام شد که کشورهای اروپایی به رهبری فرانسه اعلام کردند که می‌خواهند هیئتی را به منطقه مورد مناقشه قره‌باغ اعزام کنند. این اقدام که بر اساس ادعای اروپاییها با هدف کاهش تنشها بین باکو و ایروان و ترسیم مرز میان دو کشور انجام می‌شود، اهداف پنهانی را نیز در پی دارد. زیرا اروپاییها می‌خواهند در قفقاز جنوبی مستقر شده و نقش مهمی را در تحولات قفقاز جنوبی بازی کرده و نقش میانجی خود را در چارچوب توافقات مینسک دوباره احیا کنند.
بنابراین، اردوغان که به خاطر موضع‌گیریهای تند اتحادیه اروپا علیه ترکیه در تنش این کشور با یونان و عدم موافقت با عضویت آنکارا در اتحادیه اروپا دل خوشی از متحدان غربی ندارد، حضور آنها در قره‌باغ را برنمی‌تابد و نمی‌خواهد این کشورها بیخ گوش حضور داشته باشند. به همین خاطر، بخشی از سیاست ترمیم روابط با ارمنستان نیز با هدف مقابله با نفوذ غربیها انجام می‌شود.
همچنین، ترکیه که خود را در تحولات قره‌باغ ذی‌نفع می‌داند، سعی دارد سمت و سوی فرآیند صلح و مذاکره میان ایران و باکو را بر اساس منافع خود سوق دهد. با توجه به اینکه ایران نیز از تشدید تنشها بین آذربایجان و ارمنستان نگران است و قصد میانجیگری برای کاهش تنشها بین دو کشور را دارد، اردوغان می‌خواهد تا مقامات باکو و ایروان را از ایران دور کرده و نقش میانجیگری را شخصا به دست بگیرد. ایران بارها نسبت به سیاستهای جاه‌طلبانه مقامات باکو برای احداث کریدور زنگه‌زور و قطع مرز بین ارمنستان و ایران هشدار داده و به صراحت اعلام کرده که اجازه تغییر مرزها در منطقه را نخواهد داد.
سیاست اردوغان در نزدیک شدن به ارمنستان از زاویه دیگری نیز قابل بررسی است. با توجه به اینکه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در می 2023 برگزار خواهد شد و اردوغان قصد دارد برای چهار سال دیگر در قدرت بماند بنابراین، سعی دارد در سیاست خارجی موفقیتهایی را در کارنامه خود کسب کند تا بتواند افکار عمومی داخل را برای رأی دادن به خود جلب کند. از آنجا که مشکلات اقتصادی در سه سال گذشته سبب افزایش نارضایتی عمومی از عملکرد دولت شده است و صدای مخالفان هر روز بلندتر می‌شود، لذا ترمیم روابط با همه کشورهای منطقه و از بین بردن تنشها، سبب رشد مجبوبیت او در داخل ترکیه خواهد شد و می‌تواند مسیر ابقای اردوغان در ریاست را هموار کند. احزاب مخالف اردوغان بارها گفته‌اند که سیاست خارجی دولت او در یک دهه گذشته به روابط ترکیه با همسایگان آسیب وارد کرده است و با موج سواری روی این مسئله، سعی دارند اردوغان را از اریکه قدرت به زیر بکشند. لذا، پیروزی در سیاست خارجی به اردوغان کمک می‌کند تا مخالفانش را ساکت کند.
در شرایطی که اردوغان برای ترمیم روابط با ارمنستان در آستانه انتخابات ریاست جمهوری تلاش می‌کند اما در صورتی که مخالفان در انتخابات پیروز شوند، چند و چون سیاست خارجی ترکیه با آنچه که اردوغان در سودای آن است، انطباقی با اهداف کنونی این کشور نخواهد داشت و ممکن است مسیر تعاملات این کشور با همسایگان به کلی تغییر یابد.
