بدون تردید مهم‌ترین کانون مذاکرات و گفتگو میان مسئولان ایرانی و عراقی در ارتباط با موضوع دریافت مطالبات تهران از بغداد خواهد بود. همچنین، بر اساس یک محاسبه عقلانی، تامین منابع لازم در زمینه انرژی برای بغداد از کانال ایران بسیار به صرفه‌تر از کشورهای عربی یا برخی کشورهای همجوار همانند ترکیه است. حتی تضمین‌های تداوم جریان صادرات انرژی از سوی ایران به عراق به مراتب از کشورهای همانند ترکیه که تنها قصد ایفا کردن نقش واسطه را دارد، بیشتر می‌باشد. حتی این موضوع به صراحت از سوی دولت عراق نیز مورد پذیرش قرار گرفته است.
الوقت – «عادل کریم» وزیر برق عراق روز گذشته 26 آور یل 2022 (6 اردیبهشت 1401) در راس هیاتی وزارتخانه‌ای برای دیدار با مقامات و مسئولان ایرانی در زمینه انرژی وارد تهران شد..
در بیانیه وزارت برق عراق در مورد موضوعات سفر تصریح شده که وزیر برق عراق با طرف ایرانی جلسات متعددی را برای بررسی موضوع از سرگیری واردات گاز از ایران، پرداخت بدهی و لزوم رعایت مفاد قراردادها و توافقات امضا شده بین دو طرف برگزار خواهد کرد.
هر چند سفر وزیر برق عراق در ظاهر امر از اهمیت چندانی در معادلات دیپلماتیک برخوردار نیست اما این سفر را می‌توان آغازگر فصل جدید اعتماد میان تهران - بغداد در زمینه همکاری‌های انرژی مورد ارزیابی قرار داد. در حقیقت، در جریان سفر عادل کریم به ایران، مسائل و محورهای مهمی وجود دارند که در تعمیق مناسبات میان تهران – بغداد تاثیرگذاری عمیقی خواهد داشت.
پرداخت مطالبات ایران از عراق
بدون تردید مهم‌ترین کانون مذاکرات و گفتگو میان مسئولان ایرانی و عراقی در ارتباط با موضوع دریافت مطالبات تهران از بغداد خواهد بود.
طی سال‌های اخیر ایران در مسیر تامین نیازمندی‌های نیروگاههای برق عراق، روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز به این کشور صادر کرده است اما دولت عراق در مسیر بازپرداخت گاز خریداری شده خود، مسئله تحریمها را بهاته ای برای کوتاهی در اجرای تعهدات خود مطرح کرده بود.
تداوم این روند موجب شد که وزارت برق عراق بابت واردات گاز بیش از معادل ۵ میلیارد دلار به شرکت ملی گاز ایران بدهکار باشد. از مجموع این بدهی، مبلغ ۳ میلیارد دلار آن در بانک عراقی TBI مسدود و غیرقابل استفاده مانده و بیش از ۲ میلیارد دلار از بدهی سررسیدشده وزارت برق نیز هنوز از اساس از طرف وزارت برق عراق پرداخت نشده است.
عدم پرداخت بدهی‌های ناشی از صادرات گاز ایران به عراق موجبات نارضایتی تهران را به همراه داشت. ایران در چندین نوبت با اعلام نارضایتی خود به مسئولان عراقی از عدم تداوم وضعیت موجود بدون پرداخت بدهی‌ها خبر داد.
در نهایت این موضوع تا آنجا تداوم یافت که در 8 دی 1399 ایران در فصل زمستان صادرات گاز به عراق را در سطحی قابل توجه کاهش دهد و به حدود 4 میلیون متر مکعب در روز برساند. این امر که با سرمای زمستان همراه شده بود، نگرانی دولت عراق را به همراه داشت و بسیاری از شهرهای عراق را در معرض خاموشی قرار داد.
هر چند طی ماههای گذشته بخشی از مالبات ایران از عراق دریافت شده اما همچنان این موضوع در مقام یک مساه جدی میان دو کشور باقی مانده است. با این اوصاف، اکنون به نظر می‌رسد ماموریت بزرگ عادل کریم پرداخت بدهی‌ها و رفع نگرانی‌های ایران در باب این موضوع است. در حقیقت، طی دیدار مسئولان شرکت ملی گار ایران با وزیر برق عراق به نظر می‌رسد ایران تضمین‌های محکمی را برای اخذ طلب‌های خود اخذ خواهد کرد.
انگیزه بغداد برای حفظ همکاری با بازیگر قابل اعتمادی به نام ایران
در مقابل جدیت ایران برای دریافت مطالبات معوقه خود از عراق، به نظر می‌رسد عادل کریم نیز به شدت نگران اخذ تضمین برای تضمین گاز از سوی ایران است. این مساله در شرایطی است که در چند وقت اخیر، کشورهای عربی مصر و اردن در قالب «طرح شام عربی» از یک سو و کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس، همانند عربستان، کویت، قطر و امارات، وعده‌هایی را به بغداد در پیوند با تامین نیازهای این کشور در زمینه تأمین نیازمندی‌های برق و گاز به دولت بغداد داده بودند.
هر چند این وعده‌ها این خوش‌بینی را در میان بخشی از دولت عراق ایجاد کرد که این کشور در تابستان پیش‌رو با مشکلات کمتری در زمینه تامین برق و البته گاز مواجه خواهد بود اما به نظر می‌رسد سران سیاسی عراقی در بررسی‌های به عمل آمده به این نتیجه رسیده‌اند که وعده‌های یک طرفه و بزرگ طرف‌های خلیج فارس به راحتی قابل تحقق نیست. لذا دولت عراق مجددا بر روی ایران به عنوان کشوری قابل اعتماد و با حسن سابقه مثبت در همکاری با خود، حساب باز کرده است.
مقرون به صرفه بودن واردات گاز از ایران نسبت به کشورهای عربی
در سطحی دیگر، بر اساس یک محاسبه عقلانی، تامین منابع لازم در زمینه انرژی برای بغداد از کانال ایران بسیار به صرفه‌تر از کشورهای عربی یا برخی کشورهای همجوار همانند ترکیه است. حتی تضمین‌های تداوم جریان صادرات انرژی از سوی ایران به عراق به مراتب از کشورهای همانند ترکیه که تنها قصد ایفا کردن نقش واسطه را دارد، بیشتر می‌باشد. حتی این موضوع به صراحت از سوی دولت عراق نیز مورد پذیرش قرار گرفته است.
در همین زمینه شاهد هستیم که عادل کریم اخیرا در در گفتگویی تلویزیونی، اذعان کرده بود: «هزینه ارتباط شبکه برق عراق با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بسیار سنگین بوده و با تعرفه آنها (کشورهای خلیج فارس) موافق نیستیم. گاز ایران برای عراق مناسب و قیمت آن نیز مورد قبول است.» حتی عادل کریم با تاکید بر اینکه عراق سال‌ها به گاز ایران نیاز دارد، وعده «تابستانی متفاوت از گذشته» را در مساله تامین برق به شهروندان این کشور داده بود.
بر اساس یک برآورد ابتدایی می‌توان به این نتیجه رسید که قرارداد واردات گاز عراق از قطر برای رفع کمبود در فصل زمستان و نیز تلاش این کشور برای ارتباط شبکه برق عراق با عربستان ۳۸ ماه زمان خواهد برد و به مراتب هزینه‌ای بالاتر از همکاری ایران برای بغداد را به همراه خواهد داشت. در چنین شرایطی که کشورهای عربی تعرفه‌های سنگینی را برای تامین گاز مورد نیاز نیروگاههای برقی عراق طلب می‌کنند، به طور حتم مطمئن‌تر کریدور برای عراقی‌ها گرفتن تضمیمن صادرات گاز ایران به کشور خود است.
گذار از آمریکا هراسی در مناسبات تهران - بغداد
خواست جدی دولت عراق برای پرداخت معوقات خود به ایران و نیز تداوم همکاری با تهران در زمینه واردات گاز، به وضوح به معنای گذار بغداد از رویه آمریکاهراسی در مناسبات با همسایه قابل اعتماد خود در منطقه است.
دولت آمریکا طی سال‌های اخیر، به ویژه در دوران 4 ساله ریاست دونالد ترامپ در کاخ سفید، همواره نسبت به همکاری با ایران در سطوح مختلف با فشاری مضاعف مواجه بود. همین امر موجب شده بود که مقامات بغداد نسبت به پرداخت مطالبات مالی ایران و نیز گسترش سطح همکاری‌ها در زمینه انرژی با ایران دست به عصا حرکت کنند یا در پی یافتن جایگزین‌های دیگر باشند.
با این وجود، سفر وزیر برق عراق به ایران به وضوح و اظهارات پیشین او مبنی بر نیازمندی چند ساله و بلندمدت به واردات گاز از ایران و ضرورت پرداخت بدهی‌ها، نشانگر این امر است که اکنون بغداد به باور گذار از فشارهای واشنگتن رسیده است.
