بر خلاف سه عملیات پیشین ترکیه در شمال سوریه، وضعیت جدید بر خلاف تصورات اردوغان بسیار متفاوت است. از یک سو، صبر دمشق و مسکو در برابر زیاده‌خواهی و تخطی‌های ارتش ترکیه و مزدوران تروریست تحت امراش به پایان رسیده و به نظر می‌رسد آغاز عملیات آزادسازی ادلب درآینده نزدیک بسیار محتمل خواهد بود
الوقت – در دو هفته گذشته معادلات میدانی شمال سوریه شاهد روندی بی‌سابقه از تنش‌افروزی و نقض توافقات در مناطق تعیین شده تحت عنوان «کاهش تنش» بوده است. در وضعیت جدید حاکم شده بر شمال سوریه، از یک سو، شاهد تشدید درگیری‌های میان نیروهای ارتش ترکیه و نیروهای مزدور تحت الامرش با نیروهای ارتش ملی سوریه و از سوی دیگر، شاهد احتمال درگیری میان ارتش ترکیه با نیروهای دموکراتیک سوریه در شرق فرات پس از تهدیدهای جدید اردوغان هستیم.
در چند وقت اخیر میان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و نیز رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در مسکو دیدارهایی صورت گرفته است که برآیند نهایی آن تاکید بر حفظ یکپارچگی سوریه و ضرورت پایان یافتن تداوم فعالیت گروههای تروریستی بوده است. با این وجود، مجموع روند ارسال تجهیرات و تسلیحاتی نظامی از سوی روسیه به سوریه، افزایش ارسال تسلیحات از سوی آمریکا برای نیروهای دموکراتیک سوریه و نیز حرکت کاروان‌های نظامی ترکیه به سوی مرزهای سوریه، همگی از احتمال وقوع درگیری شدید و سرنوشت‌ساز در شمال سوریه در آینده نزدیک حکایت دارند. بدون تردید، وقوع هر گونه درگیری شدید در وضعیت آتی در شمال سوریه می‌تواند پایان‌بخش 10 سال بحران در سوریه باشد و مدافعان تروریست‌ها را در منطقه با شکستی بزرگ مواجه کند.
کشته شدن دو سرباز ترک در ادلب و کوبیدن اردوغان بر طبل جنگ‌افروزی
اخیرا واقعه کشته شدن دو سرباز و زخمی شدن پنج تن دیگر از نظامیان ترکیه در مسیر کاروان ارتش این کشور در بزرگراه "اوتستراد" در استان ادلب واقع در شمال غرب سوریه، واکنش شدیداللحن دولتمردان ترک را به همراه داشته است. بلافاصله آنکارا این حملات را به شبه‌نظامیان کرد سوری و نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) ارتباط دادند و اردوغان در 15 اکتبر 2021 (23 مهر 1400) از لبریز شدن صبر ترکیه و آماده شدن برای انجام یک جمله قریب الوقوع سخن به میان آورد.
در ادامه ارتش و سازمان اطلاعات ترکیه از امادگی خود برای انجام عملیات نظامی جدید در داخل خاک سوریه خبر داده اما بنابر اعلام آنها زمان و چگونگی این عملیات هنوز مشخص نشده است. تهدیدات ترکیه برای آغاز دور جدید عملیات نظامی در شمال سوریه، به نظر می‌رسد با هدف کنترل منطقه تل رفعت و احتمالا منطقه عین العرب (کوبانی) می‌باشد اما نکته قابل تامل این است که در 10 سپتامبر سال جاری نیز 4 نفر از نظامیان ترکیه در اثر حمله‌های روسیه و ارتش ملی سوریه کشته شده بودند و متعاقب این رخداد، آنکارا تحرکات نظامی خود را در ادلب افزایش داده بود.
تهدید جدید اردوغان برای حمله به مناطق تحت کنترل کردها در شرایطی است که تا کنون ارتش ترکیه سه مرحله عملیات را در شمال سوریه انجام داده است. اولین عملیات تحت عنوان «سپر فرات» در فاصله زمانی 24 آگوست 2016 (3 شهریور 1395) تا 29 مارس 2017 (9 فرودین 1396) صورت گرفت و طی آن مناطق مابین جرابلوس تا اعزاز در شمال استان حلب توسط نظامیان تحت حمایت این کشور کنترل شد. عملیات دوم تحت عنوان شاخه زیتون از 20 ژانویه 2018 (3 دی 1396) تا 24 مارس 2018 (4 فرودین 1397) انجام شد که طی آن کانتون عفرین به تحت اشغال قرار گرفت. در همین عملیات گروه تروریستی تحریر الشام (جبهه النصره سابق) چند پایگاه نظامی را در ادلب ایجاد کرد.
سومین عملیات ترکیه تحت عنوان چشمه صلح بر خلاف دو عملیات سابق که در غرب رودخانه فرات صورت گرفته بود، در شرق بود. این عملیات در 17 اکتبر 2019 (25 مهر 1398) به منظور برای عقب راندن شبه نظامیان کرد سوریه موسوم به «نیروهای دمکراتیک سوریه» از مناطق مرزی «الرقه» و «الحسکه» سوریه صورت گرفت و پس از یک هفته با عقب‌نشینی کردها از عمق 32 کیلومتری خاک سوریه و توافق آنکارا و واشنگتن به نتیجه رسید. هم اکنون به نظر می‌رسد ترکیه در عملیات جدید خود، قصد دارد شهرک تل‌رفعت و سپس منبج را کنترل کند تا از این طریق موقعیت استراتژیک خود در استان ادلب را تقویت نماید. اما در این میان مساله مهم این است که آنکارا بدون جلب رضایت روسیه به هیچ عنوان نمی‌تواند این عملیات را اجرایی کند؛ زیرا حریم هوایی این مناطق تحت پوشش مسکو قرار دارد.
نقض مفاد توافق سوچی و تنش بر سر منطقه استراتژیک سرمدا در مرز سوریه
تهدیدات اردوغان مبنی بر آغاز دور جدید عملیات نظامی علیه سوریه در شرایطی است که در جبهه دمشق و مسکو به نظر می‌رسد دیگر صبر استراتژیک در برابر آنکارا رو به پایان است. اینکه اردوغان بدون هیچ گونه واهمه‌ای از انجام عملیات در کشور سوریه سخن به میان می‌آورد اساسا برای مسکو و دمشق قابل پذیرش نیست. در حقیقت، هم دمشق و هم مسکو بر این باورند که ترکیه به تعهدات خود در مورد توافقنامه سوچی بین روسای جمهور پوتین و اردوغان در 5 مارس 2020 عمل نکرده است. بر اساس این تعهدات روسیه از آنکارا خواسته بود تا تمام نیروهای رادیکال تحت کنترل خود، به ویژه هیات تحریر الشام را از ادلب خارج کند و راه همکاری و گفتگو با دولت مرکزی سوریه را باز کند. همچنین، ترکیه متعه شده بود که گروه های مسلح را مجبور به بازکردن جاده بین المللی (حلب-دمشق / M4) کند.
اما با گذشت یک سال از این توافق چنین اتفاقی هیچ گونه اقدام عملی‌ای از سوی ترکیه در مسیر اجرای توافق سوچی صورت نگرفته است. همچنین همزمان با تهدیدات مقام‌های ترک و آرایش نیروهای نظامی این کشور برای سیطره بر شهرک "تل رفعت" در شمال حلب، هواپیماهای جنگی روسیه حملات خود را در حومه ادلب و لاذقیه ، در شمال غرب سوریه ، در مناطق آتش بس از سر گرفتند که مهم‌ترین نمود آن حمله موشکی به منطقه سرمدا در حومه شمالی استان ادلب در 16 اکتبر 2021 (24 مهر 1400) بود.
متعاقب این حمله نیروهای تحت حمایت ترکیه، در 18 اکتبر 2021 (26 مهر 1400) جاده بین‌المللی حلب- لاذقیه را بستند که با واکنش شدید روسیه همراه شد و گذرگاه باب الهوی تحت حملات هوایی شدیدی قرار گرفت. حتی پیش از این تحولات در دو هفته گذشته پایگاه نظامی روسیه در فرودگاه نظامی "حمیمیم" در حومه لاذقیه مورد حمله هواپیماهای بدون سرنشین قرار گرفته بود و این حمله در دو مرحله صورت گرفته بود. مجموع روند کنونی نشانگر ـن است که مناطق کاهش منازعه و توافقات مابین آنکارا و مسکو در سوچی، به طور کامل نادیده گرفته شده‌اند و ارتش سوریه و روسیه بر این امر اصرار دارند که عملیات آزادسازی ادلب را نهایی کنند.
در این میان نکته قابل تامل را می‌توان حمله به منطقه سرمدا و گذرگاه باب الهوی در نظر گرفت که پس از 7 سال این منطقه از سوی روسیه مورد حمله قرار گرفته بود. سرمدا به دلیل مجاورت با گذرگاه باب‌الهوا در ترکیه و داشتن پتانسیل ایجاد منطقه آزاد تجاری و انجام پروژه‌های اقتصادی و حیاتی، به‌شدت مورد حمایت آنکارا بوده و اکنون مورد حمله قرار گرفتن این منطقه پیامی صریح و روشن برای آنکارا خواهد بود. بدین مضمون که صبر دمشق و مسکو از نقش توافقات و تهدیدات ترکیه لبریز شده است. در حقیتق، گذرگاه مرزی باب الهوی که جبهه النصره از آن مسیر عبور می‌کند، اصلی‌ترین مرکز اقتصادی و تجاری است که تمام مناطق خارج از کنترل دولت سوریه را تامین می‌کند و ایجاد اختلال در آن باعث می‌شود که ترکیه مجبور به بستن آن شود. علی‌رغم اینکه در نتیجه توافق روسیه و ترکیه، منطقه سرمدا در دایره اهداف نظامی ارتش نبود ولی به نظر می‌رسد روسیه و سوریه معادله را به دلیل تخطی ترکیه از تعهداتش و احتمالا به دلیل مداخله نظامی جدید ترکیه در شمال سوریه بر هم زده‌اند و این به معنای آغاز نبرد طولانی‌مدت ادلب خواهد بود.
ضعف ترکیه در گشودن جبهه نبرد جدید و مشروعیت دمشق برای کنترل ادلب و دیگر مناطق
بر خلاف سه عملیات پیشین ترکیه در شمال سوریه، وضعیت جدید بر خلاف تصورات اردوغان بسیار متفاوت است. از یک سو، صبر دمشق و مسکو در برابر زیاده‌خواهی و تخطی‌های ارتش ترکیه و مزدوران تروریست تحت امراش به پایان رسیده و به نظر می‌رسد آغاز عملیات آزادسازی ادلب درآینده نزدیک بسیار محتمل خواهد بود. از سوی دیگر، بر خلاف دوران دونالد ترامپ، به نظر می‌رسد هر گونه حمله نظامی ترکیه علیه نیروهای کرد سوری با واکنش واشنگتن همراه خواهد بود و در حالت حداقلی تحریم‌های بزرگ اقتصادی برای آنکارا اعمال خواهد شد.
در سطح سوم نیز اردوغان توانایی اجرایی کردن توافق سوچی را ندارد زیرا او قادر نیست که تروریست‌ها را قانع کند که به راهکاری با مقامات سوریه برسند، مشابه آنچه در درعا رخ داده است. همچنینف اردوغان همچنین نمی‌تواند تروریستهایی را که مخالف آشتی با دولت سوریه و به زمین گذاشتن سلاح خود هستند سوار بر اتوبوس‌های سبز کند و به ترکیه بیاورد زیرا شمار آنها دهها هزار نفر است. در مجموع به نظر می‌رسد هر گونه عملیات جدید نظامی ترکیه در سوریه تحولات بزرگی را به همراه خواهد داشت و شاید شاهدپایان بحران سوریه بعد از گذشت 10 سال باشیم.
