در تحلیل چرایی اتفاقات اخیر در رون حزب اتحادیه میهنی کردستان می‌توان از دو فرضیه غالب یاد کرد که یکی عبارت است از جنگ قدرت درون حزبی میان خاندان طالبانی و دیگر توطئه خارجی برای حذف لاهور ار عرصه قدرت در منطقه سبز است.
الوقت – این روزها استان کردنشین سلیمانیه در شمال عراق که «زون سبز» معروف است و به طور سنتی طی سه دهه گذشته تحت کنترل حزب اتحادیه میهنی کردستان (PUK) بوده، شرایط سیاسی پر التهابی را تجریه می‌کند. شاید روزی که در 24 دسامبر 2019 (3 دی 1398) و در جریان کنگره چهارم حزب اتحادیه میهنی کردستان مدیریت حزب به طور مشترک به بافل طالبانی، پسر جلال طالبانی بنیانگذار این حزب و لاهور شیخ جنگی، برادرزاده جلال طالبانی و پسر عمومی بافل واگذار شد، هیچ ناظر سیاسی پیش‌بینی چنین سطحی از تنش را میان این عموزاده‌های خونی نمی‌کرد.
هر چند از همان ابتدا شواهد وجود رقابت قدرت میان سران حزبی برای به دست گرفتن کامل قدرت در حزب اتحادیه میهنی هویدا بود و این گمانه زنی وجود داشت که در آینده نه چندان دور میان رهبران مشترک اختلافاتی به وجود خواهد آمد و احتمال قطب‌بندی میان اعضا، حول محور این دو رهبر وجود خواهد داشت اما هیچگاه دست بردن به لشکرکشی و تقابل نظامی با سلاح‌های سنگین میان رهبران مشترک حزب اتحادیه میهنی قابل پیش‌بینی نبود. اما این رخداد در کمال ناباوری، در 8 جولای (17 تیر) اتفاق افتاد و با گذشت چند هفته از این اتفاق نه تنها سطح تنش‌ها کاهش پیدا نکرد بلکه به شکلی قابل توجه اختلافات و تسویه حساب میان میان این دو جناح سیاسی افزایش پیدا کرده است.
با این اوصاف، اکنون این مساله قابل طرح است که فرضیات و استدلال‌های متفاوت و متعارض پیرامون ریشه‌ها و علت تنش اخیر میان رهبران حزب مشترک حزب اتحادیه میهنی کردستان چه هستند؟ و احتمالا آینده سیاسی این حزب به چه سمتی پیش خواهد رفت؟
حزب اتحادیه میهنی کردستان از تاسیس تا غرق شدن در بحران بزرگ رهبری
حزب اتحادیه میهنی کردستان در اول ژوئن 1975 در دمشق سوریه به رهبری جلال طالبانی، با حضور افرادی همچون انوشیروان مصطفی، فواد معصوم، علی عسگری، عبدالرزاق فیلی و عادل مراد تاسیس شد. این حزب بعد از تاسیس تاریخ پر فراز و نشیبی را طی کرد و در قیام‌های مختلف علیه حکومت مرکزی عراق در دوران حکومت حزب بعث مشارکت داشت. اتحادیه میهنی در سال 1991 نیز به همراهی حزب دموکرات کردستان عراق نقش اصلی را در ایجاد منطقه خودمختار کردستان عراق تحت حمایت ائتلاف بین‌المللی داشتند.
این حزب از اواسط دهه 1990 با حزب دموکرات کردستان عراق به رهبر مسعود بارزانی، بر سر منابع مالی و نحوه اداره حکومت خودمختار، دچار اختلاف شد و دورانی از جنگ داخلی میان این دو جریان اصلی آغاز شد. بعد از پایان دوران جنگ داخلی رسما منطقه خودمختار کردستان عراق به دو منطقه اداری تحت حکومت حزب اتحادیه میهنی کردستان در محدوده استان سلیمانیه و حزب دموکرات کردستان عراق در محدوده استان‌های اربیل و دهوک تقسیم شد. در این دوران سیستم دو اداره‌ای حاکم گردید که بر اساس آن اقلیم کردستان به دو قلمرو زرد تحت رهبری بارزانی‌ها و سبز تحت مدیریت طالبانی‌ها تبدیل شد.
در ادامه بعد از سقوط رژیم بعث در سال 2003، جلال طالبانی و مسعودی بارزانی گام‌های جدی را برای ورود به اتحاد استراتژیک و ایجاد منطقه فدرال اقلیم کردستان برداشتند. این دو رهبر سیاسی با تصویب منطقه فدرال اقلیم کردستان در قانون اساسی عراق در سال‌های بعد از 2005 توافقنامه استراتژیک را امضا کردند. در این مقطع دورانی جدید از حکمرانی در میان کردها عراق آغاز شد که جلال طالبانی به عنوان رئیس جمهوری عراق و رهبر حزب اتحادیه میهنی کردستان، نقش نمایندگی کردها در بغداد به عنوان رئیس‌جمهور را بر عهده داشت.
اما این حزب در سال 2009 با یکی از بزرگ‌ترین انشقاق‌های خود مواجه شد که طی آن انوشیروان مصطفی، یار دیرین و دومین شخص حزب اتحادیه میهنی کردستان، حزبی جدید تحت عنوان «جنبش گوران» را ایجاد کرد و بخشی از بدنه و طرفداران این حزب را به سوی خود جلب کرد. همین امر موجب تضعیف نسبی حزب اتحادیه میهنی کردستان در داخل اقلیم و بغداد شد و در ادامه سکته مغزی جلال طالبانی در اواخر سال 2012 شرایط را برای حفظ یکپارچگی این حزب بیش از بیش دشوار کرد. در مقطع بیماری و در بستر بودن جلال طالبانی شکاف میان رهبران و بزرگان این حزب به حداکثر ممکن رسید و به نوعی چند شاخه سیاسی در میان اتحادیه میهنی پدیدار شدند.
در نتیجه این شکاف‌ها از یک سو، رهبران سیاسی حزب به صورت مستقل برای خود یک جریان نظامی و سیاسی را ایجاد کردند و از سوی دیگر، برهم احمد صالح، که از او به عنوان جانشین احتمالی جلال طالبانی یاد می‌شد، در سال 2017 «ائتلاف برای دمکراسی و عدالت» را ایجاد کرد تا دومین انشقاق بزرگ در این حزب صورت بگیرد. در چنین وضعیتی همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان به رهبری مسعود بارزانی با همراهی بخشی از رهبری حزب اتحادیه میهنی، در 25 سپتامبر 2017 برگزار شد. شکست همه پرسی و از دست رفتن کنترل کردها بر 51 درصد از مناطق سرزمینی خود در کرکوک و دیگر مناطق، آشفتگی سیاسی را میان حزب اتحادیه میهنی کردستان بیش از بیش افزایش داد اما در این میان رخداد مهم، ظهور رهبری جدید به نام لاهور شیخ جنگی، برادرزاده جلال طالبانی بود که به شدت لایه‌های ضد بارزانی و قدرت طلبی در او نمودار بود.
در میانه وضعیت آشفته سیاسی حزب اتحادیه میهنی کردستان، لاهور شیخ جنگی و خانواده جلال طالبانی رهبر فقید حزب اتحادیه میهنی کردستان، تلاش‌ها را برای تشکیل کنگره جدید و بازسازی قدرت حزب آغاز کردند. در نهایت در 21 دسامبر 2019 کنگره چهارم حزب تشکیل شد. در کنگره چهارم اتحادیه میهنی سران اصلی و به عبارتی ریش سفیدان حزب به شورای عالی سیاسی به ریاست کوسرت رسول علی منتقل شدند و بافل طالبانی (پسر جلال طالبانی) و لاهور شیخ جنگی (برادرزاده طالبانی) شورای 124 نفره رهبری را تحت کنترل خود درآورند.
اما با گذشت کمتر از دو سال، به شکل غیرقابل باوردوشتی میان عموزاده‌ها به یکی از بزرگ‌ترین دشمنی‌ها تبدیل شد. در 8 جولای 2021 (17 تیر 1400 ) بافل طالبانی رئیس مشترک اتحادیه میهنی کردستان به همراه شماری از نیروهای کماندوی حزب که وابسته به جعفر شیخ مصطفی (معاون کنونی رئیس اقلیم کردستان عراق) بودند در منطقه «قلاچوالان» دستگیری رئیس سرویس اطلاعاتی اتحادیه میهنی (زانیاری) و فرمانده نیروهای ویژه ضد تروریسم اتحادیه میهنی را عملی کردند. بافل، در ابتدا سلمان امین را به جای محمد تحسین طالبانی به ریاست سرویس اطلاعاتی اتحادیه میهنی گماشت و در ادامه وهاب حلبچه‌ای را به عنوان رئیس نیروهای ویژه ضد تروریسم جایگزین پولاد شیخ جنگی (برادر لاهور شیخ جنگی و پسر عموی خود) کرد.
در ادامه اقدام کودتاگونه بافل طالبانی علیه همتای خود در ریاست حزب، نیروهای وابسته به او در اقدام بعدی رسانه‌های وابسته به لاهور شیخ جنگی را توقیف کردند، از جمله، شبکه IPLUS که هنوز در مرحله پخش آزمایشی قرار داشت را تعلیق کردند. همچنین، رسانه‌های رسمی حزب اتحادیه میهنی کردستان، عنوان رئیس مشترک را برای بافل طالبانی حذف و از عنوان دبیر کل یا رئیس حزب اتحادیه میهنی برای او بهره گرفتند. همچنین، با حکم بافل طالبانی و موافقت اعضای دفتر سیاسی حزب اتحادیه میهنی، لاهور شیخ جنگی از تمامی مسئولیت‌ها خود تا زمان تغییر اساس‌نامه حزبی برکنار شد. حتی لاهور که به عنوان رهبر ائتلاف کردستانی برای انتخابات پارلمانی عراق انتخاب شده بود، کنار گذشاته شد و قباد طالبانی جایگرین او شد. همچنین، مقرر شده در آینده نزدیک بافل طالبانی به عنوان دبیر کل حزب معرفی و شالاو کوسرت رسول پسر بزرگ کوسرت رسول علی (رئیس شورای عالی سیاسی اتحادیه میهنی) و رفعت عبدالله از کرکوکی‌های اتحادیه میهنی به عنوان معاونان او برگزیده شوند.
جنگ قدرت میان پسرعموها برای تسلط بر میراث جلال طالبانی
در تحلیل چرایی اتفاقات اخیر در رون حزب اتحادیه میهنی کردستان می‌توان از دو فرضیه غالب یاد کرد که یکی عبارت است از جنگ قدرت درون حزبی میان خاندان طالبانی و دیگر توطئه خارجی برای حذف لاهور ار عرصه قدرت در منطقه سبز است. در ارتباط با فرضیه اول اساس استدلال این است که طی دو سال گذشته یعنی بعد از دسامبر 2019 که سیستم ریاست مشترک برای حزب برگزیده شد، هر دو شخص لاهو و بافل جنگ قدرت پنهانی‌ای را برای حذف دیگری و کنترل کامل بر حزب و منطقه سلیمانیه را در پیش گرفته بودند.
در ابتدا امر ماجرای هستم جولای چنین آغاز شد که رسانه‌های حزب اتحادیه میهنی از شکل‌گیری یک باند قاچاق، گروگان‌گیری، اخاذی به رهبری لاهور شیخ جنگی و برادران‌اش در منطقه سلیمانیه خبر دادند. همچنین، در همان اخبار ابتدایی گزارش‌هایی مبنی بر تلاش لاهور برای حذف و کشتن بافل و دیگر رهبران سیاسی حزب اتحادیه میهنی از طریق مسوم کردن آنها منتشر شد. در همین راستا، سایت رسمی اتحادیه میهنی در خبری لاهور شیخ جنگی رئیس مشترک این حزب را به پناه دادن به مفسدین و دست داشتن در پرونده های فساد (اقتصادی) متهم کرد. همزمان تمامی رسانه‌های تحت اختیار بافل طالبانی، در روزهای اخیر، لاهور شیخ جنگی را به سوءاستفاده از قدرت و اختیارات خود علیه منافع اتحادیه میهنی و قشرهای مردم و خانواده های شهیدان اقلیم، متهم و اعلام کردند که مدارک و مستندات لازم برای همه این پرونده ها (اتهامات) موجود است.
در ادامه رسانه رسمی حزب اتحادیه میهنی کردستان، اعترافات یکی از قربانیان لاهور شیخ جنگی را منتشر کرد. پس از این سری فشارهای رسانه‌ای، اخباری مبنی بر دستور بافل طالبانی به لاهور شیخ جنگی برای ترک اقلیم کردستان منتشر شد که از سوی لاهو نیز مورد تایید قرار گرفت. بنابر اعلام رسانه‌های بافل به او گفته بود یا اقلیم کردستان را ترک کند یا در صورت امتناع از خروج طی یک هفته همه مدارک به دادگاه تحویل داده شده و لاهور شیخ جنگی دستگیر می‌شود. در واکنش به این تصمیم لاهور شیخ جنگی با دفاع از خود، دستور لاهور را برای خروج نپذیرفت و در نتیجه امر بنابر برگزارش رسانه‌های اقلیم کردستان، در 3 آگوست 2021 (12 مرداد 1400) –دیروز- دادگاه تحقیقات سلیمانیه حکم بازداشت لاهور شیخ جنگی رئیس مشترک اتحادیه میهنی را صادر کرده است. بنابر گزارش‌ها، اتهام لاهور برای صدور حکم بازداشت آدم ربایی، شکنجه و اخاذی اعلام شده است.
فرضیه توطئه داخلی – اقلیمی برای حذف لاهور شیخ جنگی؟
بر خلاف فرضیه اول که بحران درونی حزب اتحادیه میهنی کردستان را در نتیجه رقابت داخلی می‌داندف طرفداران لاهور شیخ جنگی اساس مساله را در دستان خارجی و در نتیجه توطئه منطقه‌ای و داخلی ارزیابی می‌کنند. از دیدگاه این گروه، دولت ترکیه و حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعودی بارزانی در پشت پرده این داستان قرار دارند و آنها قصد دارند از طریق حذف لاهور شیخ جنگی، حزب اتحادیه میهنی کردستان را تضعیف کنند. اما برخلاف این ادعاها محمود محمد سخنگوی رسمی حزب دمکرات کردستان درباره اختلافات اخیر میان بافل طالبانی و لاهور شیخ جنگی روسای مشترک حزب اتحادیه میهنی کردستان تاکید می‌کند که این اختلافات موضوعی داخلی در این حزب است و لازم است که یکیتی آن را حل و فصل کند.
آینده حزب اتحادیه میهنی کردستان در پرتو شکاف اخیر
در ارتباط با چشم‌انداز آتی اتحادیه میهنی کردستان در پرتو شکاف بزرگ اخیر میان روسای مشترک این حزب می‌توان به چهار احتمال بزرگ اشاره کرد:
اولین سناریوی محتمل پیرامون آینده حزب اتحادیه میهنی قبضه قدرت در دستان خانواده جلال طالبانی و ابرهیم احمد است. بدین معنی که با توجه به حمایت اکثریت اعضای کادر رهبری این حزب از بافل طالبانی و با توجه به حمایت‌های گسترده شهناز ابراهیم احمد، خواهر، هیرو ایراهیم احمد، همسر جلال طالبانی از خروج لاهور از ساختار قدرت سیاسی در منطقه سبز، در نهایت قدرت در اختیار ترکیب پسران طالبانی و نوادگان ابرهیم احمد همرزم سابق جلال طالبانی قرار خواهد گرفت.
دومین سناریوی محتمل را می‌توان امکان سازش و صلح میان بافل طالبانی و لاهو شیخ جنگی دانست. البته این سناریو با توجه به تمامی شواهد موجود نمی‌تواند به معنای بازگشت لاهور به راس هرم قدرت باشد. در خوشبینانهترین حال رئیس مشترک سابق این حزب می‌تواند یکی از اعضای کادر رهبری حزب باقی بماند که ان هم منوط به عدم محکوم شدن در دادگاه است.
سناریوی سوم نیز این است که لاهور شیخ جنگی با توجه به پایگاه اجتماعی و مشروعیت قابل توجه در میان بخشی بزرگ از بدنه حزب اتحادیه میهنی، همانند انوشیروان مصطفی و برهم احمد صالح، حزب و انشقاقی جدید از اتحادیه میهنی خواهد داشت. در این صورت نیز به طور حتم احتمال وقوع درگیری و تشدید تنش‌ها وجود دارد.
در سطح چهارم نیز احتمالا در کرسی ریاست جمهوری متعلق به حزب اتحادیه میهنی در بغداد تغییراتی گسترده صورت می‌گیرد که آن هم عبارت است که برکناری برهم احمد صالح از قدرت. برهم احمد صالح بعد از بازگشت به حزب اتحادیه میهنی در سال 2018 با حمایت و نقشه راه مستقیم لاهور شیخ جنگی به ریاست کاخ دارالسلام رسیده بود اما اکنون با توجه به مخالفت گسترده شهنار ابراهیم احمد با برهم صالح، به نظر می‌رسد این حزب گزینه‌های جدید را برای این منصب معرفی می‌کند.
