الوقت- براساس گزارش وال استریت ژورنال، روز جمعه دیوان سلطنتی سعودی سه عضو سرشناس خاندان سلطنتی را دستگیر کردند. این شاهزاده ها شامل محمد بن نایف ولیعهد پیشین و برادر زاده سلمان بن عبدالعزیز، احمد بن عبدالعزیز برادر پادشاه و همچنین یکی از برادران محمد بن نایف بن عبدالعزیز آل سعود به نام نواف بن نایف هستند.
این اقدام ظاهراً بخشی از تلاش های محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در جهت تقویت هر چه بیشتر قدرت خود و در راستای تسهیل امر جانشینی در پادشاهی نفت خیز است بویژه اینکه این دو عضو ارشد بازداشت شده از خاندان سلطنتی سعودی زمانی نامزد رسیدن به تاج و تخت بودند. به نظر میرسد که آنها را جرم خیانت دستگیر کرده اند که این موضوع می تواند مجازاتی شامل حبس طولانی مدت و یا حتی اعدام را متوجه آنها کند. در مورد دلایل و انگیزه های دستگیری این افراد می توان علل مختلفی را با توجه به اعلام رسانه ها مورد بررسی قرار داد.
وضعیت وخیم پادشاه سعودی
از وقتی که خبر دستگیری شاهزاده های ارشد سعودی منتشر شده است بحث وضعیت وخیم سلامتی ملک سلمان نیز در حاشیه موضوع بسیار مورد تاکید قرار میگیرد. در این مورد یک منبع عرب بلندپایه که نخواست نامش فاش شود به روزنامه القدس العربی گفت که این بازداشت‌ها یک اقدام پیشگیرانه بوده که احتمالاً با وخامت وضعیت جسمانی ملک سلمان در ارتباط است.
پادشاه کهنسال و 85 ساله سعودی مدتهاست که درگیر بیماری و معالجه است به صورتی که وی نه تنها در جلسات هیات وزیران حاضر نشده و ریاست جلسات را ولیعهد بر عهده دارد بلکه وی عملاً زمام امور را اختیار فرزندش قرار داده و کنترلی بر شرایط کشور ندارد. لذا در این وضعیت اگر موضوع وخامت حال پادشاه سعودی درست باشد این سناریو که محمد بن سلمان برای تسهیل بدون دردسر امر جانشینی پس از مرگ پدرش دست به اقداماتی پیشگیرانه در مورد مخالفان و رقیبان برجسته و دارای نفوذ که می توانند در این شرایط اقدام به مانع تراشی و موجب دردسرآفرینی شوند کاملاً ممکن است. محمد بن نایف مدتهاست که در حبس خانگی به سر می برد و رسانه ها از بیشتر شدن محدودیت های بر وی برای ارتباط با جهان بیرون طی روزهای اخیر خبر داده اند که می تواند به وضعیت جسمانی پادشاه مربوط باشد. این همچنین در مورد یکی شاهزاده احمد بن عبدالعزیز یکی از بارزترین معارضان ولیعهد، که هرگز با او بیعت نکرد و عکس وی را در کنار عکس‌های پدر و پدربزرگش (موسس خاندان سعودی) در مجلس مهمانی‌اش در ریاض آویزان نکرد، صدق می کند.
سناریوی پیشگیری از کودتا
در اخبار مربوط به دستگیری ها همانطور که گفته شد جرم اعلامی شاهزاده های دستگیر شده ارتکاب خیانت می‌باشد. اینکه آیا شاهزاده های دستگیر شده قصد انجام کودتا داشته اند و یا اتهام خیانت بهانه ای برای کنار زدن این چهره های مزاحم در مسیر تثبیت سلطنت بن سلمان می باشد فعلا قابل اثبات نیست. ارتش سعودی ارتشی کاملاً تحت امر بن سلمان نشان داده و از طرف دیگر اخباری از پاکسازی در سران ارتش همزمان با دستگیری شاهزادگان منتشر نشده است. با این حال این واضعیت را نمی توان نادیده گرفت که تلاش محمد بن سلمان برای نوسازی در پادشاهی محافظه کار با اقداماتی همراه بوده که نارضاتی بخش زیادی از شاهزادگان خاندان سعودی را در پی داشته است.
چند ماه پس از رسیدن به کرسی ولیعهدی، بن سلمان اقدام به یک کمپین ضد فساد کرد که در آن بیش از 300 شاهزاده و بازرگان برجسته در هتل ریتز-کارلتون در ریاض بازداشت شدند. بسیاری از آنها آزاد شدند، اما تنها پس از آنکه حاضر شدند بخش زیادی از دارایی های خود را در اختیار حکومت قرار دهند. دولت ادعا كرد كه بیش از 100 میلیارد دلار در این پاكسازی کسب کرده بود. همچنین وی مقرری شاهزادگان را در راستای اصلاحات اقتصادی کم کرد. از طرف دیگر بن سلمان در طول سه سال گذشته شاهزادگان غیر وفادار به خود که در پست های مهم وزارتی و استانی قرار داشتند را برکنار و افراد نزدیک به خود و همراه با برنامه‌هایش را در این پست ها قرار داده است.
این اقدامات به نارضاتی بخشی از بدنه خاندان سعودی از اقدامات بن سلمان و ترس از تداوم بیشتر و شدیدتر آن در صورت رسیدن به مقام پادشاهی انجامیده است. نارضایتی که بسیاری از تحلیلگران آن را عامل حمله‌ای که سال 2017 به کاخ سلطنتی السلام در جده صورت گرفت می دانند.
رسیدن به قدرت پیش از مرگ ملک سلمان
به عنوان بخشی درگیر از سنارویهای مطرح، این احتمال وجود دارد که به دلیل نامساعد بودن اوضاع برای محمد بن سلمان پس از شکست در برنامه های مختلف اقتصادی و سیاسی و چشم انداز مبهم آینده، بن سلمان از هم اکنون برای جلوس بر تحت پادشاهی پیش از مرگ پدرش آماده می شود. نشانه های این موضوع را می توان به وضوح مشاهده کرد. در وهله نخست در شرایطی که ریاض مشتاق نمایش دادن ثمرات و نتایج اصلاحات پر طمطراق اقتصادی شاهزاده محمد بن سلمان است اما در عمل این پادشاهی با چالش های اقتصادی جدی روبرو است. اولا جنگ یمن با هزینه های سرسام آور همچنان ادامه دارد و یمنی ها توانایی وارد آوردن ضربات دردناک اقتصادی به سعودی را نشان داده اند. همچنین به دلیل شیوع بیماری ویروس کورونا در سراسر جهان ، قیمت نفت از ماه ژانویه حدود 30 درصد کاهش یافته و همین امر ریاض را وادار به تعدیل برنامه های پرهزینه اقتصادی خواهد کرد. این امر طبیعتاً ثمرات اجرای اصلاحات اجتماعی که با حمایت بدنه جوان کشور همراه بوده را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در این شرایط پر مخاطره مشاهده می شود که محمد بن سلمان بر خلاف گذشته از جنجال آفرینی پرهیز کرده است که می تواند به معنای تلاش او برای بازیابی اعتبار در نزد رسانه ها و سیاستمداران غربی بویژه آمریکایی باشد که بعد از جریان قتل خاشقچی نسبت به نتایج به تخت نشستن شخصیت جاه طلبی چون او نگران هستند.
