الوقت- کشور سوریه یکی از متمدن ترین سرزمینهای مسکونی واقع در آسیا است. این کشور بر اساس اعلام بانک جهانی در سال 2011م جمعیت آن برابر با 20820311 نفر می باشد. گفتنی است که این کشور به مثابه نگینی است که در قلب خاورمیانه میدرخشد.
ساختار اجتماعی سوریه گروههای مختلف قومی و مذهبی را با فرهنگی به نسبت مشترک در دل خود جای داده و به لحاظ مذهبی گروههای مختلفی چون سنی ها، علوی ها، دروزی ها، مسیحیان عرب و جمعیت غیر عرب را در بر گرفته است. در این میان گروهی به نام علویان وجود دارند که در مورد خصوصیات عمومی آنها، در کتب و فرق مذهبی به شکل پراکنده آمده است. اما براساس آمارهای ارائه شده، میتوان این چنین گفت که در سوریه 12 تا 15 درصد جمعیت علوی وجود دارد، که جمعیت آن در حدود چهار میلیون نفربرآورد شده است.
علویه یا نصیریه یکی از فرقه‌های مذهب شیعه است که بزرگترین اقلیت دینی را در سوریه تشکیل میدهند. این فرقه از زمان امام حسن عسگری توسط محمدبن نصیر نمیری شکل یافت. واژه ی علوی در تاریخ اسلام اشاره به شیعیان دوازده امامی و پیروان حضرت علی (ع) دارد. به لحاظ اعتقادی شیعیان علوی، ضمن باور به یکتایی خداوند، پیامبر و اهل بیت را رهبر دینی مسلمانان می دانند. در راستای عملیاتی کردن اعتقادات خود در این زمینه کتابهای فراوانی نوشته اند. یکی از این کتب، کتاب العلویون بین الغلو و الفلسفه و التصوف و التشیع نوشته نویسنده علوی شیخ علی عزیز ابراهیم است. در ترکیه نیز علویان جمعیت خود را در سال 1990م بیست میلیون نفر اعلام کرده اند. هم‌اکنون علویان بیشتر در سواحل سوریه و استان ختای در ترکیه (که مورد ادعای سوریه است) تمرکز دارند.
واژه علوی که امروزه در سوریه خطاب به نصیریه به کار می‌رود، در تاریخ اسلام به معنای منتسب به امام علی (علیه السلام) است و اشاره به شیعیان و پیروان آن امام دارد. یکی از نویسندگانی که کتابش حکم کتاب مرجع را پیدا کرده، منیر شریف است که مباحث فراوانی درباره علویها طرح کرده و از جمله بیانیه حدود 80 نفر از علمای علوی را آورده که همان اعتقادات اثنی عشری در باب اصول و فروع دین است. این خود یک سند مهم در باب عقاید علویان امروزی در ترکیه و سوریه است. لازم به ذکر است که شخصیت هایی چون؛ امام موسی صدر رهبر شیعیان لبنان، علویان سوری را با شیعیان یکی و متحد اعلام کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، جمهوری اسلامی نیز ادعای تشیّع خاندان حاکم در سوریه را پذیرفته است.
آنچه جالب به نظر میرسد، اینکه موضوع علویان و نقش آنها در ساختار سیاسی و اجتماعی سوریه این روزها مهم جلوه میکند. همزمان با بحران سوریه رسانه های مخالف با دولت بشار اسد افکار عمومی مردم اقصی نقاط جهان را با واژه علوی آشنا کرده اند. به گونه ای که در اکثر گزارشاتی که از سوریه میرسد، نگاه انتقادی رسانه ها نسبت به چرایی در دست داشتن حکومت سوریه در دست علویان مورد توجه قرارگرفته است. در واقع میتوان گفت؛ توجه رسانه ها و محققین نسبت به علویان، همزمان با بیداری و قدرت‌گیری خود در منطقه غرب آسیا در روزهای اخیر بیشتر شده است. رسانه هایی که علیه دولت سوریه فعالیت میکنند، یکی از مهمترین موضوعاتی که در محور برنامه های خود قرار داده اند، در راستای اعتراض به حضور اقلیت علویان در ساختار قدرت سیاسی است. علویان همزمان با حضور فرانسه در سوریه و با به قدرت رسیدن حزب بعث در سال 1963 موقعیت بهتری کسب کردند. اما پس از رسیدن حافظ اسد به قدرت بود که جایگاه آنها کاملاً مستحکم شد . حافظ اسد رئیس جمهور سوریه در سال 1970 اولین رئیس جمهوری است که از قبایل نصیری در سوریه برخواسته است. بعد از حافظ اسد ،دولت علوی سوریه در سال 2000 به بشار اسد سپرده شد. بیشتر پست های کلیدی در سوریه از جمله افسران ارشد امنیتی و مقامات مهم نظامی از خانواده های علوی گزینش شده اند. افزایش شمار علویان در درون شبکه های تصمیم گیری سیاسی و نظامی در حضور آنها در سایر مناطق و به ویژه در دمشق مؤثر بوده است.
از همین منظر رسانه ها به بهانه ی اینکه جنگ سوریه جنگ مذهبی و طایفه ای است، واکنش به شیعیان علوی را بازتاب میدهند. در واقع توجه ویژه ی رسانه ها به شیعیان علوی، به لحاظ اهمیت زمانی، از سال 2011 و همزمان با بحران ویرانگری در سوریه شکل گرفت. و علویان از ابعاد مختلف مورد توجه رسانه های مخالف با دولت سوریه هستند. به گونهای که خانواده ی بشار اسد زیر ذرهبین رسانه ها قرار دارند. اما اینکه چرا نمایش این روزهای رسانه ها در سوریه دارای اهمیت است؛ حول محور اتهاماتی است که به علویان سوریه واردشده است و شیعیان علوی را به شدت در معرض خطر تکفیر قرار داده اند. در این راستا، یکی از مهمترین سؤالاتی که برخی رسانه ها به قصد تشنج در اذهان عمومی منطقه و بخصوص سوری ها مطرح میکنند؛ اینکه آیا علویان شیعه هستند؟ رسانه های مخالف با دولت سوریه با مطرح کردن این سؤال تنها کینه توزی دشمنان اسلام را مینمایاند. آنها بخصوص دائما در گزارشات مغرضانه ی خود علویان را کافرانی قلمداد میکنند،که معتقد به ازدواج با محارم، تناسخ، حلال بودن نکاح مردان، حلول روح الهی در حضرت علی (ع) هستند؛ و در به جا آوردن نماز ، روزه و حج به عنوان مسلمان کوتاهی میکنند. چندی پیش طارق نیوز به نقل از شیعه نیوز، گزارشی را انتشار داد که در آن “ابومحمد الجولانی” سرکرده گروهک تکفیری “جبهه النصره” در گفت وگو با شبکه “الجزیره ضمن مقابله با شیعیان و تفکر آنها، علوی ها را یک طایفه ی خارج شده از دین و اسلام قلمداد کرد. از موضوعات دیگری که رسانه ها به آن می پردازند اینکه، علویان، علی بن ابی طالب، امام نخست شیعیان را تجلی ذات الهی میدانند؛ و آداب دینی شان به جای نماز و روزه مرسوم مسلمانان، مراسم ذکر و نذر و قربانی و روزه داری خاص خودشان است. البته ریشه ی این تفکر که علویان شیعه محسوب نمیشوند را میتوان در سخنان کسانی چون ابوالحسن اشعری، نوبختی و ابن تیمیه مشاهده نمود. برای مثال؛ ابن تیمیه، فقیه سنی قرن چهاردهم میلادی ، فتوایی صادر کرد و بر اساس آن علویان را، کافرتر از یهودیان، مسیحیان ومشرکان دانست. همچنین ابوالحسن اشعری، نصیریه را رافضی نامیده است. (اشعری ،1400 ق،ص15). در این راستا، از سایت بی بی سی گزارشی نقل شده است، که روایت آن به این صورت است: «سخن دقیقی نیست که علوی های حاکم بر سوریه را شیعه بدانیم (در حالی که به لحاظ تاریخی، بیشتر روحانیون شیعه ای که در مورد علویان سوریه اظهار نظر کرده اند، آنها را خارج از تشیع و بعضا خارج از اسلام دانسته اند)، یا دولت بشار اسد را شیعه تلقی کنیم (در حالی که این رژیم از غیرمذهبی ترین دولت های منطقه بوده است)». با توجه به این شواهد موجود آیا میتوان نسبت به تحریکات ضد شیعی برخی رسانه ها بی تفاوت بود.
تحلیل
تشدید بحران سوریه و حساسیت نسبت به آینده ی بشار اسد هر چه بیشتر در گسترش هجمه ی تبلیغات رسانه ای علیه شیعیان مؤثر واقع شده است. از این رو زمزمه دشمنی بر ضد شیعه را در پشت اسامی مستعار فراوانی که در سایت های اینترنتی عربی آمده می توان شنید. تاسف از آن است که این را به پای اسلام می گذارند. این دشمنی را در مقالات و نوشته های فراوانی که در روزنامه ها و شبکه ها عرضه منتشر میشود هم می توان ملاحظه کرد. البته، همزمان با آغاز درگیریهای سوریه کشورهایی چون عربستان و قطر با تحریک هر چه بیشتر سلفی ها تهاجمات خود را متوجه شیعیان و همچنین علویان کرده اند. بررسی های مختلف نشان میدهد که هجمه ی تبلیغاتی رسانه های مخالف با جمهوری اسلامی اغلب نگران پیوند هر چه بیشتر رابطهی ایران و سوریه هستند. از این رو در رابطه با چگونگی مدیریت افکار عمومی در سوریه رسانه ها لحظه ای از پا نخواهند نشست. زیرا که سوریه در قلب خاورمیانه قرار گرفته و بحران ایجاد شده در آن تاثیر آشکاری بر آینده پازل خاورمیانه خواهد گذاشت. از این رو چرایی مطرح شدن بحث شیعیان و زیر سؤال بردن علویان شیعه از جانب رسانه ها نمیتواند بدون پشتوانه ی فکری باشد. شواهد حاکی از آن است که نقطه ی ثقل توجه رسانه ها، تمرکز بر اختلاف بین مسلمانان و تخریب شیعیان بخصوص در مخالفت با جمهوری اسلامی است. از این رو برخی تحلیلهای موجود دلایل مخالفت با دولت سوریه را در طول مخالفت با جمهوری اسلامی میدانند. به گونه ای که، وبسایت العربیه در روزهای اخیر در تلاش است تا القاء کند که اقدامات جمهوری اسلامی ایران بر خلاف نظر شیعیان در کشورهای مختلف است. از این رو آنها با نمایاندن جنگ طایفه ای در سوریه میخواهند به طور مستقیم کشورهایی چون ایران، ترکیه، لبنان و سایر کشورهای شیعی را به جنگ مذهبی که رسانه ها راه انداختند، وارد نمایند.
نکته ای که در پایان مد نظر است، اینکه عملکرد علویان سوریه تحت عنوان فرقه ی شیعه در مقابل هجمه های تبلیغاتی که بر علیه آنان است چگونه باید باشد؟ در پاسخ باید گفت که این دسته از شیعیان بهتر است در راستای رشد خود هر چه بیشتر پیوند خود را با جهان اسلام تقویت نمایند. زیرا یکی از علل وقوع انحراف در دیدگاه های علویان در طول برههای از تاریخ، دور افتادن آنها از مراکز فرهنگی و ظلم و ستمی است که به آنها روا داشته شده است. از طرف دیگر لازم به نظر میرسد، اصلاحات لحاظ شده از سوی بشار اسد در کابینه، در راستای بهبود وضع معیشتی عموم مردم باشد تا بطور واقعی بتواند رضایت عمومی مردم سوریه را جلب کند.
