الوقت- با شروع تهاجم نظامی ترکیه به شمال سوریه و علی رغم اینکه نشانه‌ها حاکی از چراغ سبز واشنگتن به ترک‌ها برای آغاز تاخت و تاز در مناطق کردنشین سوریه می باشد اما این رویداد موجب شد تا بار دیگر زمزمه‌های بازنگری در اتحاد دیرینه نظامی و امنیتی میان ترکیه و غرب بر سر زبان‌ها بیفتد. در این رابطه بیشتر از حدس و گمان این شواهد و اطلاعات و اخبار است که گویای ماجراست. در پرده اول کشورهای اروپایی عضو ناتو با محکومیت حملات ترکیه به شمال سوریه در اقدامی دومینووار یکی پس از دیگری اعمال تحریم تسلیحاتی بر آنکارا را اعلام کردند. همچنین خبرگزاری آسوشیتد پرس روز دوشنبه نوشت: با افزایش تهدیدات منطقه ای ترکیه در دریای مدیترانه، فرانسه و قبرس قرار است با برگزاری مانوری مشترک در برابر تهدیدات آنکارا اقدام کنند.
باز هم در قسمت دیگری از این سناریوی ادامه دار اختلافات میان متحدان، آمریکا هر چند به صورت محدود و نمایشی اما در اقدامی نمادین وزارت خانه های دفاع ترکیه و انرژی و وزرای آنها را در لیست تحریم ها قرار داد و ترامپ علاوه بر تهدید به تحریم های سخت‌تر علیه آنکارا در اظهارنظری غیرقابل باور برای ترک‌ها به صورت ضمنی از پیشروی دولت سوریه به سمت مناطق کردنشین حمایت نمود. از طرف دیگر در خبری مهم روزنامه نیویورک تایمز به نقل از منابعی در وزارت کشور امریکا مدعی شد که این وزارتخانه با همراهی پنتاگون در حال برنامه‌ریزی برای خارج کردن ۵۰ بمب هسته‌ای تاکتیکی B۶۱ از پایگاه هوایی اینجرلیک هستند.
در این میان اگرچه سخن گفتن از روند صعودی شکاف ایجاد شده در ناتو از جانب ترکیه موضوع جدیدی نیست و پیش از این آنکارا با خرید اس 400 از روسیه و یا انجام دو عملیات در شمال سوریه وجود چنین شکافی را آشکار کرده بود، اما اکنون سوالی که مطرح می باشد این است که ترکیه و غرب تا چه زمانی خواهند توانست به شکل کژدار و مریز از اتحاد در قالب ناتو ادامه دهند؟
امکان خراج یا تعلیق عضویت در ناتو
یک نماینده کنگره آمریکا روز سه‌شنبه با انتقاد از تهاجم ترکیه به شمال شرق سوریه احتمال خارج کردن این کشور از ائتلاف ناتو را گزینه‌ای دانسته که روی میز قرار دارد.
«اریک سوالول»، سه‌شنبه در مصاحبه‌ای با شبکه خبری «سی‌ان‌ان» گفت: «ترکیه، جزو متحدان ما در ناتو است و فکر نمی‌کنم که بخواهند از ناتو بیرون انداخته شوند.» البته فکر می‌کنم این گزینه‌ای است که روی میز قرار دارد.»
همچنین نماینده دیگر کنگره به نام الیوت ال انگل که ریاست کمیته امور خارجه مجلس نمایندگان را بر عهده دارد، این تهدید را علیه ترکیه تکرار کرد.
از سوی دیگر در 13 اکتبر ، وزیر دفاع آمریكا مارك اسپر اعلام كرد حمله به ترکیه می تواند به روابط آمریكا با ترکیه آسیب بزند همانند ماندن آنها در ناتو.
با این حال ، مساله خیلی ساده نیست. درحالی که در اساسنامه بسیاری از سازمانهای بین المللی همانند منشور ملل متحد (مواد 5 و 6) ، اساسنامه شورای اروپا (ماده 8) و پیمان اتحادیه اروپا (ماده 7) سازوکاری در مورد نحوه فسخ عضویت یک عضو را لحاظ کرده اند اما در مورد ناتو هیچ ماده‌ای در این پیمان تعلیق عضویت را هم پیش بینی نمی کند ، چه رسد به اخراج یک متحد.
از این رو سازوکار اصلی در داخل ناتو تاکنون در مورد نگرانی های مربوط به رفتار ناسازگار متحدانی چون ترکیه عموماً کاربرد دیپلماسی و فشار سیاسی در طولانی مدت برای بازگرداندن متحدان بر مدار ارزشها و اهداف ناتو بوده است.
رادین آچسون وزیر امور خارجه وقت آمریکا در دولت ترومن که نقش اساسی در تشکیل ناتو داشت در بیانیه ای به کمیته روابط خارجی مجلس سنا در سال 1949 در پاسخ به شبهه اندیشیده نشدن سازوکاری برای اخراج عضوی که مثلاً به سمت کمونیسم سوق یابد (بر مبنای نگرانی های آن دوران) اظهار داشت که چنین کشوری حتی در صورت عدم تعلیق رسمی، می توان قطع همکاری کرد. این موضوع در کنوانسون وین مربوط به معاهدات بین المللی آمده است که بر اساس آن «اگر یک عضو پیوسته اصول مندرج در پیمان را نقض کند ، دیگر اعضای دیگر موظف به کمک به آن عضو نخواهند بود».
بیانیه های رسمی صادر شده توسط کشورهای عضو ناتو، از جمله در نشست بروکسل در سال 2018 و اخیراً به مناسبت هفتادمین سالگرد ناتو ، بارها و بارها بر اصول مشترک ناتو تأیید می کنند.
اصول مشترکی که در اساسنامه عبارتند از: «دموکراسی، آزادی فردی و حاکمیت قانون». در واقع با اعلام این اصول در اساسنامه ناتو کشورهای غربی می توانند ترکیه را به عدم رعایت این اصول متهم و بر مبنای ماده 60 كنوانسیون تعلیق کنند.
بنابراین اینکه آیا ترکیه تعهدات خود طبق معاهده آتلانتیك شمالی را نقض کرده یا خیر؟ سوالی است كه پاسخ آن توسط اعضای دیگر شورا تعیین می شود. لذا احتمال بسیار جدی وجود دارد که عملیات" چشمه صلح " همراه با تهدید اردوغان مبنی بر "باز کردن دروازه" برای مهاجرین سوری بر روی اروپا، از سوی غربی‌ها به عنوان نقض معاهده تلقی شود. .
در همین رایطه مارك اسپر وزیر دفاع آمریکا، روز دوشنبه گفت "به دلیل اقدامات غیر مسئولانه ترکیه ، خطر برای نیروهای آمریکایی در شمال شرقی سوریه به حد خطرناکی رسیده است." وی گفت: "من هفته آینده در بروکسل به نشست ناتو خواهم رفت ، جایی که من قصد دارم به سایر متحدینمان در ناتو فشار بیاورم تا اقدامات سیاسی و دیپلماتیک و اقتصادی را در پاسخ به اقدامات مخاطره آمیز ترکیه انجام دهند."
آیا ناتو برای ترکیه متحدی همیشگی است؟
اما موضوع بی اعتمادی به غرب و سنجش سود و زیان ماندگاری در ناتو نیز برای ترکیه مساله ای جدی است. در واقع آنکارا در حالی بار هزینه های سیاسی و امنیتی عضویت در ناتو را می پردازد که تجربه یک دهه اخیر به این کشور اثبات کرده است که کشورهای غربی عضو ناتو نه تنها نسبت به منافع ترکیه در منطقه نگاه ناهسو دارند بلکه حتی در مواقع نیاز ترکیه حاضر به همراهی با این کشور نیستند. مساله سوریه نمونه بارز این شکاف می باشد. از طرف دیگر تحریم های تسلیحاتی و مخالفت غربی ها با خرید سامانه های پیشرفته روسی اس 400 از سوی ترکیه همزمان با عدم فروش اف 35 و اکنون زمزمه خروج بمب های هسته ای از خاک ترکیه همگی مولفه هایی هستند که اردوغان را نسبت به حرکت در مسیر استقلال دفاعی و کاهش وابستگی‌های نظامی به ناتو مصمم‌تر کرده است به صورتی که وی اخیرا غرب را تهدید کرد که با اقدامات خود «غول خفته» را بیدار کرده‌اند.
موضوع خروج سلاح های هسته ای با توجه به فروپاشی پیمان آی ان اف (پیمان عدم اشاعه موشک‌های کوتاه و میانبرد هسته ای) میان روسیه و آمریکا و همچنین وجود تهدید هسته ای رقبایی چون اسرائیل و بلندپروازی های هسته‌ای عربستان سعودی موجب می شود تا ترکیه این اقدام را ضربه مهمی به حفاظ امنیتی ناتو برای خود قلمداد کند.
لذا در مجموع می توان گفت اگرچه هنوز نه ترکیه و نه غرب تمایلی برای طلاق نظامی- امنیتی ندارند اما روند تحولات به صورتی پیش می رود که نه تنها نمی توان بهبود اوضاع را مشاهده کرد بلکه حتی خروج یا اخراج ترکیه از ناتو به هیچ وجه غیر قابل تصور نیست.
