الوقت- افغانستان به صورت بالقوه این ظرفیت را دارد که به جای محل رقابت، به کانون همکاری بین دو قدرت مهم آسیا یعنی هند و چین تبدیل شود. این امر زمانی محقق خواهد شد که مشکلات و موانع پیش رو، رفع و طرح هایی با مقیاس کوچک به منظور ایجاد ثبات در افغانستان انجام گیرد.
تهدیدهای امنیتی و منافع اقتصادی مشترک موجب نزدیکی هند و چین در افغانستان شده است. به ویژه آنکه هر دو کشور با تهدید افراط‌گرایی و تروریسم مواجهند.
هم جدایی‌طلبان در هند و هم جنبش اسلامی ترکستان شرقی در سین کیانگ چین در زمان حکومت طالبان در کابل آموزش دیده و مورد حمایت قرار گرفتند. از این رو، سرنگونی طالبان به نفع هر دو کشور بوده است.
علاوه براین، با تشکیل دولت جدید در کابل، چین و هند برای بازسازی افغانستان به جامعه بین المللی پیوستند، به طوری که هند بیش از دو میلیارد دلار و چین 600 میلیون دلار دیگر به افغانستان کمک خواهند کرد.
مضاف براین هزاران دانشجوی افغانی نیز از چین و هند بورسیه تحصیلی دریافت کرده اند و بسیاری از شرکت های صاحب نام چینی و هندی در بازسازی افغانستان شرکت دارند.
در واقع، چین و هند از جمله بزرگترین سرمایه‌گذاران در افغانستان به شمار می‌روند. هرچند که این دو کشور در دیگر مناطق آسیا باهم رقابت دارند، اما افغانستان در عمل به سکوی همکاری آنها تبدیل شده است.
مشکلات و موانع
چین از امنیت منطقه غربی خود و از احتمال سرایت تنش‌ها از افغانستان به سین کیانگ نگران است. اگرچه پکن در قالب نیروهای بین‌المللی از عملیات های ضدتروریستی در افغانستان حمایت کرده، اما از ادامه تنش‌ها و جدول زمانی حضور نظامی آمریکا در افغانستان نگران است. چین همچنین برای بهبود روابط افغانستان- پاکستان تلاش کرده و در سال های اخیر با طالبان نیز تماس هایی داشته است.
اما نگرانی اصلی هند به نقش پاکستان مربوط است. این نگرانی در پی حمله به هیئت دیپلماتیک هند توسط نیروهای تحت حمایت پاکستان شدیدتر نیز شده است. علاوه براین دهلی‌نو در زمینه حمل و نقل و تدارکات نیز با مشکل مواجه است. هر چند که بین هند و افغانستان یک توافق ترانزیتی وجود دارد، اما پاکستان اجازه عبور کالا از قلمرو زمینی خود را نمی دهد و هند مجبور است به جای آن، کالاهای خود، نظیر سنگ آهن، را از حاجیگک و از طریق بندر چابهار ایران عبور دهد که این مسیر 1000 کیلومتر طولانی‌تر است.
از آن طرف، چین هم با در نظر گرفتن وضعیت نامطمئن امنیتی خیبر پشتونخوا، با مشکلات حمل و نقل مس از افغانستان مواجه است. با این حال، چین با وجود امضای قرار داد عینک با افغانستان، تمایلی به ساخت خط آهن از شمال این کشور به عینک و تورخم در مرز پاکستان ندارد.
طالبان هم نگرانی عمده دیگری برای هند و چین محسوب می شود، هر چند که هر کدام تفسیری کاملا متفاوت از این تهدید دارند. پکن تماس مستقیمی با طالبان داشته است و مقامات چین در دوره حاکمیت طالبان در قندهار با ملا عمر دیدار کردند تا مطمئن شوند که شورشیان اویغور اجازه استفاده از خاک افغانستان برای حمله به چین را نخواهند داشت. چین معتقد است که طالبان، جدا از بعضی از عناصر افراطی آن، یک گروه سیاسی است که می تواند بخشی از فرایند صلح افغانستان باشد.
برعکس، هند طالبان را به عنوان گروهی تروریستی می بیند که پاکستان از آنها در مقابل منافع هند استفاده می کند. این گروه با ربودن هواپیمای هند در سال 1999، دشمنی خود با این کشور را آشکار ساخت و دهلی نو به وضوح اعلام می کند که «صلح و آشتی در افغانستان»، نباید شامل طالبان شود.
همکاری به جای رقابت
دولت کنونی افغانستان تلاش بی سابقه ای را برای برقرای روابط بهتر با پاکستان انجام داده تا ضامن مذاکره با طالبان باشد. اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان، از راولپندی دیدن کرد و به راحیل شریف، رئیس ستاد ارتش اطمینان داد که از سیاست کرزی پیروی نکرده و در 10 سال آینده مدل آلمان- فرانسه را در رابطه با پاکستان اجرا خواهد کرد.
با این قول، افغانستان یکطرفه همه امتیازات مورد مطالبه ارتش پاکستان، از جمله عملیات مشترک علیه طالبان پاکستانی در قلمرو افغانستان، دسترسی به زندانیان طالبان در زندان های افغانستان و تسلیم ملا مسعود، رهبر طالبان پاکستان را که در دولت کرزی به عنوان اهرمی در مذاکرات طالبان افغانستان بکار می رفت، برآورده کرده است.
افغانستان از چین انتظار بیشتری دارد. چین همواره روابط حسنه ای با کابل داشته است و توانایی بیشتری برای تسهیل گفتگوهای صلح دارد. اما هند به خاطر دشمنی با پاکستان اهرم چندانی برای مذاکرات احتمالی صلح افغانستان در اختیار ندارد، هرچند که دوست تاریخی افغانستان و یکی از بزرگترین کمک‌کنندگان به این کشور است.
با توجه به آنچه گفته شد افغانستان هم برای چین و هم برای هند بسیار با اهمیت است. ثبات این دو کشور به وضعیت افغانستان وابسته است و منابع طبیعی غنی افغانستان هم دلیل خوبی برای همکاری بیشتر است. برای بهره برداری موثر از معادن عینک و حاجیگک، چین و هند ممکن است به آموزش افغان‌ها در حوزه راه آهن و حمل و نقل بپردازند.
افغانستان به طور سنتی جامعه ای کشاورزی محسوب می شود و چین و هند هم دارای تجاربی غنی بوده و بازارهای خوبی برای محصولات با کیفیت افغانستان به شمار می روند. هر دو کشور می توانند دست در دست هم داده و آبیاری و محصولات تجاری-کشاورزی افغانستان را بهبود بخشند.
دهلی نو و پکن در اصول همکاری های دوجانبه در افغانستان توافق کرده اند و اکنون زمان عمل فرا رسیده است. دولت افغانستان بایستی هر دو کشور را قانع کند که روابط حسنه با کابل در راستای منافع آنهاست و کابل هم در عوض بایستی منافع و نگرانی های متحدان خود را در نظر بگیرد. افغانستان می تواند مرکز همکاری های بین این دو قدرت آسیایی باشد و این امر به نوبه خود به ایجاد اعتماد بین آنها کمک خواهد کرد.
اندیشکده انگلیسی راسی
