جایگاه ارتقا یافته سودان در رقابت قدرت های منطقه ای عاملی برای افزایش توجه این کشورها به گسترش مناسبات با خارطوم شده که سفر السیسی به این کشور نیز در همین راستا قابل خوانش است.
الوقت- سفر دو روزه عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر به سودان (29-30 تیر) در برهه ای که روابط قاهره – خارطوم دوران پرتنشی را سپری می‌کند از اهمیت بسزایی برخوردار است. در ماه مه 2017، رئیس جمهور سودان، مصر را متهم به حمایت نظامی از شورشیان مسلح در کشور خود کرد که رهبران مصر به شدت آن را انکار کردند. دو کشور همچنین اختلافات مرزی در منطقه حلایب (Halayeb) و شلاتین (Shalateen) که در حال حاضر تحت کنترل مصر هستند، دارند. سودان هر ساله شکایات خود به شورای امنیت سازمان ملل متحد را در مورد حلیب و شلاتین که قصد دارد از طریق گفتگو با مصر یا داوری بین المللی آن را بازپس گیرد، روزآمد می کند. همچنین سودان و مصر، که دو طرفه رودخانه نیل هستند، دارای منافع متضاد در برابر سد غول‌پیکر اتیوپی هستند، زیرا سودان آن را بسیار سودمند می داند در حالی که مصر اجرای این پروژه را موجب کاهش سهم سالانه خود از آب نیل می‌داند که 55.5 میلیارد متر مکعب است.
در همین راستا پیش از سفر السیسی به سودان اسامه شالوت سفیر مصر در خارطوم در خصوص اهداف سفر رئیس جمهور مصر گفت که این دیدار تحت تاثیر مسائل دوجانبه، از جمله مسائل سیاسی و تجاری و همچنین بحران منطقه ای در سودان جنوبی و لیبی خواهد بود.
اما علی رغم این سخنان واقعیت آن است که تلاش قاهره برای تنش زدایی با سودان مرتبط با رقابت منطقه‌ای مصر با دیگر مدعیان حضور در دریای سرخ می‌باشد که یکی از مهمترین دریچه‌های نفوذ در این منطقه سودان است. در واقع تلاش برای پر کردن شکاف های موازنه قدرت به طور روزافزونی میان قدرت‌های منطقه‌ای در خاورمیانه در حال افزایش است و بر همین اساس مناطقی که از دیدگاه ژئوپلتیکی می‌تواند تسهیل‌گر پیشبرد برنامه‌های این دولت‌ها باشد در کانون توجه قرار می‌گیرند چنانکه سودان نیز در وضعیت کنونی چنین جایگاهی یافته است.
رقابت ترکیه و مصر در سودان
در اواخر ماه دسامبر 2017، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به سودان سفر کرد و توافقنامه ای را با این کشور امضا کرد که بر اساس آن ترکیه جزیره استراتژیک سواکین در سواحل دریای سرخ را به مدت 99 سال از این کشور برای اجرای پروژه های توسعه و سرمایه‌گذاری اجاره کرد. سواکین واقع در شرق سودان دارای اماکن تاریخی است که به دوران عثمانی باز می گردد و همچنین دارای بندری است که عمدتا برای حمل کالاها و مسافران به عربستان سعودی در طرف مقابل دریای سرخ استفاده می شود.
معامله این جزیره به این معنی است که منطقه دریای سرخ به یک نقطه از درگیری های منطقه ای و بین المللی تبدیل شده است و این به هیچ وجه برای مصر خبر خوشحال کننده ای نبود چرا که قرارداد جزیره سواکین با استراتژی ترکیه به منظور افزایش حضور خود در آفریقا و در بخش شمال شرقی این قاره مطابقت دارد.
استراتژی جدید ترکیه پس از ناامید شدن از پیوستن به اتحادیه اروپا به سمت آفریقا هدایت می شود و این معامله به عنوان بخشی از تلاش ترکیه برای فشار بر مصر السیسی است که آرمان های ترکیه برای جایگزین کردن اسلامگرایان به عنوان حاکمان کشورهای عربی را از بین برد. عمر البشیر در سال 1989 پس از یک کودتای نظامی به قدرت رسید. او خود را با حسن الطوربی، رهبر یکی از شاخه های سودان اخوان المسلمین متحد کرد که اتحاد با این گروه علی رغم فراز و نشیب ها همچنان باقی مانده است.
با در نظر گرفتن این موضوع و مخالفت مصر، عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی با گسترش ایدئولوژی اخوانی، اجاره جزیره سودان به ترکیه حامی پیام دیگری به این بازیکنان منطقه ای بلاخص مصر و عربستان سعودی بود. ابراهیم غندور، وزیر امور خارجه سودان، در ماه دسامبر 2017 اعلام کرد که ترکیه یک اسکله برای نگهداری کشتی های غیر نظامی و نظامی خواهد ساخت و این توافق می تواند به گسترش همکاری‌های نظامی میان دو طرف منجر شود. این امر چند ماه پس از اعزام تقریبا 5000 سرباز ترک به قطر - به طور حتم عربستان سعودی را تحت فشار قرار می‌دهد. رسانه های ترکیه می گویند این امر بخشی از توافق وسیع بین دو کشور است که ارزش آن 650 میلیون دلار است - پولی که ترکیه در حال حاضر ندارد و منبع واقعی این وجوه احتمالا قطر است. علاوه بر پایگاه نظامی، آنکارا قصد دارد تا یک فرودگاه جدید در خارطوم بسازد و برای تولید پنبه، تولید برق و ... سرمایه گذاری کند. انکارا و خارطوم توافق کرده‌اند تا تجارت دوجانبه را به 10 میلیارد دلار افزایش دهند.
حضور ترکیه و آتش‌فشان در حال فوران حلایب
در حالی که ترکیه می تواند از حضور نظامی جدید خود برای ارسال نیروهای بیشتر به قطر و یا ادامه اعمال نفوذ در امور مصر از طریق اخوان المسلمین منحل شده استفاده کند- که به طور انحصاری با آنکارا و دوحه متحد است-این امر می‌تواند بر مساله مهم اختلافات ارضی مصر و سودان در مثلث حلایب ( Halaib) در سواحل دریای سرخ تاثیر گذار باشد. پس استقلال سودان در سال 1956، قاهره و خارطوم هر دو مدعی حاکمیت بر این منطقه شده اند اما مصر از دهه 1990، نیروهای نظامی خود را در آنجا مستقر کرده است.
این پرونده در سال 2016 دوباره گشوده شد. در این سال، قاهره قرارداد بحث برانگیزی را با ریاض امضا کرد تا دو جزیره مهم در دریای سرخ دریایی - تیران و سانافیر - را به عربستان سعودی انتقال دهد. این توافقنامه که مرز دریایی بین دو کشور را نیز نقض می‌کرد به طور یکجانبه، حاکمیت مصر را در برابر مثلث حائل رسمیت می بخشید. بنابراین در ماه دسامبر 2017، سودان در نامه ای به سازمان ملل متحد مخالفت خود با این معامله را اعلام کرد و آن را مخالف با قوانین بین المللی دانست. مقامات مصر به سرعت این نامه را محکوم کردند و تأکید کردند که حلایب "قلمرو مصری" است. در پاسخ، سودان سفیر خود را از قاهره در روز 4 ژانویه فراخواند .
در همین حال، به دلیل مقابله مصر با ادعاهای تجدیدنظر سودان در مورد مثلث حلیب و همچنین ترس از گسترش نفوذ ترکیه در منطقه باشد، مصر صدها نیروی خود را به یک پایگاه امارات در اریتره در مرز با سودان فرستاده است. چند روز بعد نیز سودان مرز خود را با اریتره بسته و هزاران سرباز را در آنجا مستقر کرد.
پروژه سد النهضه
یکی دیگر از دلایل تنش فعلی بین مصر و سودان، ساخت و ساز مداوم سد رنسانس بزرگ اتیوپی (GERD) است. سد که بزرگترین نیروگاه هیدروژن در جهان و در حال تکمیل است که در منطقه بنیشنگول-گوموز اتیوپی با فاصله 40 کیلومتری شرق مرز با سودان قرار دارد. سودان از این پروژه سود می برد. اتیوپی برق را به همسایه شمالی خود خواهد فروخت و این پروژه همچنین سیل آبی نیل را در سودان محدود می کند و به کشاورزان اجازه می دهد که طی سالیان زمین های حاصل خیز در طول سیلابها را بکار گیرند. نارضایتی مصر و حمایت سودان اخوانی با پروژه کافی بود تا این موضوع بسیار زود پای بحران شورای همکاری خلیج فارس به حوضه نیل و شاخ آفریقا گسترش یابد.
لذا اتیوپی، درست مانند سودان به قطر نزدیک شده است. دولت اتیوپی، که قبلا مصر را متهم به حمایت از جنبش های جدایی طلب در قلمرو اتیوپی کرده بود، به وضوح تصمیم گرفت تا خود را علیه مصر در این درگیری قرار دهد.
بر این اساس با توجه به مسائل مطرح و تهدیدات نزدیکی بیشتر سودان به ترکیه و قطر و همچنین با در نظر گرفتن بحران اقتصادی در سودان و نیازهای خارطوم به رفع نیازهای اقتصادی، مصر برای رفع تهدیدات به سمت سرمایه گذاری در سودان متمایل شد هاست. 4 ژوئیه 2018 مصر اعلام کرد که سرمایه گذاری در سودان به 2.7 میلیارد دلار رسیده است. در همین راستا سفیر عربستان سعودی در خارطوم نیز اعلام کرد که ریاض برنامه هایی برای ساخت بنادر جدید در سواحل سودان و افزایش تجارت دو جانبه در دست اقدام دارد.
با توجه به این موضوعات می توان نتیجه گرفت که جایگاه ارتقا یافته سودان در رقابت قدرت های منطقه ای عاملی برای افزایش توجه این کشورها به گسترش مناسبات با خارطوم شده که سفر السیسی به این کشور نیز در همین راستا قابل خوانش است.
