به رغم اختلافات ترکیه با اروپا و آمریکا در حوزه حقوق بشر، مسائل امنیتی، سیاسی و اقتصادی، مناسبات آنها با یکدیگر کج دار و مریز ادامه می یابد و با توجه به اشتراکات تاکتیکی آنکارا با مسکو، روابط راهبردی با غرب زیربنای سیاست های ملی گرایانه اردوغان خواهد بود.
الوقت- انتخابات 24 ژوئن (3 تیر) در ترکیه را علاوه بر اینکه به انتخاب نخستین رئیس جمهور با قدرت اجرایی انجامید، از حیث تأثیراتی که بر سیاست داخلی و روابط خارجی این کشور بر جای خواهد گذاشت یکی از رویدادهای مهم تاریخ معاصر آن به حساب آورد. این انتخابات از این حیث دارای اهمیت است که در پی تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی در انتخابات 16 آوریل (27 فروردین)، حال اردوغان با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری می تواند با مزاحمت‌های بسیار کمتری برنامه‌های خود را در دو صحنه داخلی و خارجی بر روی پرده نمایش برده و آنگونه که در نظر دارد آنها را کارگردانی کند.
در همین راستا یکی از مهمترین مسائل مهم روابط خارجی ترکیه در دوران اردوغان، مناسبات این کشور با غرب خواهد بود که گزاره‌های تاثیرگذار بر این موضوع از یک سو پرونده‌های دوجانبه همچون مناسبات اقتصادی، مساله مهاجران و همکاری‌های نظامی و امنیتی در قالب ناتو و از سوی دیگر نقش ترکیه در تحولات منطقه حساس غرب آسیا با در نظر گرفتن موضوعاتی چون نزدیک شدن بحران سوریه به پایان خود، استقرار یک دولت جدید درعراق پسا داعش، تداوم بحران در روابط دولت‌های عرب حاشیه خلیج فارس و اجرایی شدن طرح معامله قرن در سرزمین‌های اشغالی خواهد بود.
با توجه به این موضوعات در پنج سال آینده که اردوغان همچنان مهمان کاخ آک سارای است می‌توان انتظار داشت که ترکیه در چند بعد با غرب اصطکاک خواهد داشت. مباحث حقوق بشری، کما فی السابق از جمله مسائلی است که بر شکل‌گیری روابط عادی در مناسبات ترکیه با غرب سایه خواهد انداخت. غربی‌ها بویژه اتحادیه اروپا با انتقاداتی از جنس برخورد امنیتی اردوغان با مخالفان سیاسی، ایجاد درگیری نظامی در مناطق شهری کردنشین با پ.ک.ک، محدودیت در حوزه آزادی بیان رسانه ای پس از کودتای سال 2016 همچنان بر ترکیه اردوغانی خواهند تاخت.
از نگاه اروپا، اردوغان با تمسک به ابزارهای قدرت تلاش دارد هرگونه صدای مخالف را در جامعه ترکیه در نطفه خفه کند تا راه برای تحقق توسعه اقتصادی موردنظرش باز شود. لذا با توجه به برنامه اردوغان در پنج سال آینده که تبدیل شدن کشورش به یکی از 10 قدرت اقتصادی جهان تا سال 2023 و جشن یکصدسالگی جمهوری ترکیه با رسیدن به این موفقیت، از نگاه اروپایی ها دورنمای روشنی در حوزه حقوق بشر این کشور مشاهده نمی شود.
بر همین اساس وزیر امور خارجه آلمان تاکید کرد: اکنون زمان آن رسیده تا وضعیت فوق العاده در ترکیه دیگر لغو شود. وزیر خارجه اتریش نیز اظهار داشت که در ترکیه رهبران مخالفان همچنان در زندان بسر می‌برند و هرچند امید زیادی به توسعه دموکراسی در این کشور نیست، ولی ما یکبار دیگر به اردوغان این شانس را می‌دهیم.
لذا این موضوع اجازه نخواهد داد آرمان نهایی ترکیه یعنی پیوستن به این اتحادیه محقق نشود، اگرچه در یک دهه اخیر اردوغان نشان داده دیگر در اولویت اهدافش نیست اما کماکان به عنوان جزئی از جامعه ترکیه این مساله در زوایای اندیشه های سیاسی وی وجود دارد. با این حال برخی کارشناسان براین باورند که که اردوغان امید دارد اجرای راهکار توسعه ترکیه تا سال 2023 را پیوستن به اتحادیه اروپا، تکمیل شود.
اما در بعد سیاسی اردوغان تلاش خواهد کرد با بزرگ نمایی اختلافات با غرب، بر روحیه وطن پرستی مردم ترکیه دامن بزند. اردوغان در این انتخابات تنها کمی بیش از 50 درصد از آرا را کسب کرد که این به معنای مخالفت و یا در بهترین حالت، عدم پذیرش و مقبولیت سیاست های وی توسط نیمی دیگر از جامعه ترکیه است. بر این اساس اردوغان تلاش خواهد کرد با اتکا به رویکردهایی از قبیل میهن پرستی، اکثریت مردم را گرد خود آورد. در این راستا تلاش برای نشان دادن چهره ای مستقل، دارای قدرت رای در برابر قدرت های شرق و غرب و تاکید بر تهدیدات امنیتی در مرزهای جنوبی می تواند راهکار رئیس جمهوری ترکیه باشد.
در این زمینه برنامه اردوغان در پنج سال آینده ادامه سیاست های مقابله با شبه نظامیان کرد در کوه های قندیل و همچنین خاک سوریه و عراق خواهد بود. در واقع حمایت آمریکا از یگان های مدافع خلق، نقطه اوج این اختلاف نظر است. در شرایطی که آنکارا نگاهش به این گروه امنیتی و تهدیدآمیز است، واشنگتن تلاش دارد از یگان های مدافع خلق به عنوان نیروی زمینی در راستای تحقق سیاست هایش در سوریه استفاده کند. از این رو در ماه های آینده شاهد اختلاف بیشتر ترکیه و ایالات متحده در این خصوص خواهیم بود.
در همین راستا روسیه تلاش دارد با جلب نظر ترکیه و ایجاد توازن قدرت از یکسو و عدم نیاز به پیاده نظامی مانند نیروهای کرد سوری، دست اردوغان را در بخش هایی از شمال سوریه باز بگذارد. این معادله با توجه به نگرانی های امنیتی آنکارا در سوریه می تواند کانون بحرانی در مناسبات این کشور با غرب و عامل همسویی تاکتیکی با روسیه شود.
مساله خرید سامانه موشکی اس 400 ترکیه از روسیه با توجه به عضویت این کشور در ناتو نیز در دوره جدید حکومت اردوغان مورد اختلاف آنکارا با غرب خواهد بود. در پنج سال آینده علاوه بر این موضوع که پای روسیه را به روابط ترکیه با غرب باز می کند، بحث استفاده از تنگه های بسفر و داردانل هم مطرح می شود. دریای سیاه برای روسیه از جهت آنکه این کشور را به شرق اروپا متصل می سازد اهمیت خاصی دارد. این در حالی است که بحران اوکراین بدون نتیجه مشخصی، کماکان مهمترین چالش روسیه با غرب است. لذا نقش ترکیه به عنوان مجری موافقت نامه آزادی عبور و مرور در دریای سیاه در سال های آینده که می تواند تعیین کننده وضعیت این بحران باشد، قابل تامل است.
آنکارا برای تحقق آرمان های اقتصادی خود خواهان حفظ مروادات تجاری با تمامی کشورهای همجوارش است و همین مساله می تواند در صورت بروز تخاصم نظامی منهای درگیری روسیه با غرب، به مانند آنچه در سال 2014 و 2015 رخ داد، برجسته شود. بدون شک آمریکا و متحدان اروپایی اش از ترکیه انتظار دارند به عنوان عضو ناتو همکاری های لازم را با آنها داشته باشد و از سویی روسیه نیز به عنوان نقشی که در چرخش صنعت توریسم و حوزه درآمد ارزی این کشور در دریای سیاه ایفا می کند، در محاسبات اقتصادی رهبران آنکارا جایگاه مهمی دارد. لذا حفظ تعادل در برقراری رابطه میان شرق و غرب از جمله مسائلی خواهد بود که در آینده سخت تر و با اهمیت تر می شود.
اما نکته مهمی که باید در خصوص روابط ترکیه با اتحادیه اروپا و آمریکا و به ویژه در برابر روسیه به آن اشاره شود، پیوند نظامی-امنیتی این کشور با غرب در چهارچوب عضویت در ناتو است. اردوغان در یک دهه اخیر بازی در میدان اختلافات با آمریکا را به خوبی آموخته و می داند تا کجا می تواند بر آتش تنش با غرب بیفزاید و در کجا امتیازگیری کند. تغییر رویکرد ترکیه در قبال سوریه از یک کشور تامین کننده گروه های تروریستی جنگ داخلی سوریه به بازیگری فعال در مذاکرات آستانه گویای انعطاف پذیری سیاست خارجی این کشور در مباحث بین المللی است.
براین اساس به رغم اختلافات ترکیه با اروپا و آمریکا در حوزه حقوق بشر، مسائل امنیتی، سیاسی و اقتصادی، مناسبات آنها با یکدیگر کج دار و مریز ادامه می یابد و با توجه به اشتراکات تاکتیکی آنکارا با مسکو، روابط راهبردی با غرب زیربنای سیاست های ملی گرایانه اردوغان خواهد بود.
