از اواخر جمعه هفته گذشته، علی رغم هشدارهای پیشین دولت دمشق، ارتش ترکیه با عبور از مرز سوریه، هدف خود را پیشروی به سمت شهر کردشین عفرین در شمال سوریه عنوان کرد و عملیات نظامی خود را به سمت این شهر آغاز کرد.
عفرین، شهر 80 هزار نفری در شمال غرب سوریه قرار دارد که فاصله آن تا نزدیک‌ترین شهر ترکیه، یعنی شهر مرزی کیلیس از جاده زمینی تنها 29 کیلومتر است. با این حال نظامیان ترکیه هنوز نتوانسته‌اند وارد شهر عفرین شوند و نظامیان ترک در حال حاضر پیشروی خود را در برخی مناطق صحرایی و به گفته برخی منابع به سمت شهر دیگر سوریه یعنی منبج در شرقی عفرین دنبال می‌کنند.
اما چه اتفاقی باعث شد تا ترکیه به دخالت نظامی در سوریه روی آورد و حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه تا کجا ادامه خواهد داشت؟
تلاش برای تضعیف جبهه کردی
در نخستین نگاه‌ها و بررسی‌ها، دخالت نظامی ترکیه در شمال سوریه مرتبط با حمایت آمریکا از نیروهای کردی در شمال سوریه و نگرانی ترکیه از تقویت کردهای در قالب نیروهای دموکراتیک خلق عنوان شده است.
ترکیه نیروهای کرد دموکراتیک خلق را شاخه گروه کردی پ.ک.ک عنوان می‌کند که در حال حاضر مشغول جنگ با دولت آنکاراست و از این رو حمایت آمریکا از این نیروها را غیرقابل تحمل می‌داند.
براین اساس ترکیه از نظر نظامی تلاش دارد تا 8 تا 10 هزار نیروی کردی را که در عفرین مستقر هستند تضعیف کرده و در آن جا منطقه حائل امنیتی و مورد نظر خود را به وسعت 30 کیلومتر در شمال عفرین ایجاد کند.
با این حال محدود کردن دلایل حمله ترکیه به شمال سوریه با هدف تضعیف نیروهای کردی نوعی تقلیل‌گرایی است. براین اساس تنها تضعیف کردها نمی‌تواند هدف اصلی ترکیه در تحرکات نظامی در شمال سوریه ارزیابی شود، بلکه فراتر از مسئله کردی لازم است تا سایر جنبه‌های مسئله را نیز در نظر گرفت.
حرکت سیاست خارجی ترکیه از تنش صفر با همسایگان به نظامی‌گری
وقتی از بعد کلان روابط بین الملل به تحولات جاری در شمال سوریه متاثر از دخالت ترکیه نگاه می‌کنیم، به روشنی نوعی رویکرد غالب نظامی‌گری را در سیاست خارجی ترکیه می‌توان ردیابی کرد.
از سال 2003 تا به امروز اردوغان قدرت را در ترکیه در دست داشته است، اما در این سال‌ها سیاست خارجی ترکیه روند یکنواختی را طی نکرده است.
آنکارا از سال 2003 تا اوایل سال 2015 با تکیه بر سیاست عمق استراتژیک داوود اغلو (استاد دانشگاه، وزیر امورخارجه و سپس نخست وزیر سابق ترکیه) شعار به صفر رساندن مشکلات با همسایگان از طریق قدرت نرم را در دستور کار قرار داده بود.
اما پس از کناره‌گیری اوغلو از قدرت و تلاش اردوغان برای تغییر قانون اساسی و تمرکز قدرت به نفع رئیس جمهور در آنکارا، سیاست خارجی ترکیه نیز بیش از قدرت نرم بطور آشکاری بر نظامی‌گری و برجسته سازی توان عملیاتی ترکیه در میدان نبرد تاکید دارد.
دخالت ترکیه در شمال عراق در مراحل پایانی سقوط داعش در موصل در سال گذشته علی رغم هشدار بغداد و حال دخالت نظامی در شمال سوریه علی رغم هشدار دمشق و سایر کشورهای منطقه‌ای جملگی حاکی از آن است که وجه غالب سیاست خارجی ترکیه این روزها نظامی‌گری است.
این نظامی گری در سیاست خارجی اردوغان شاید همسویی بیشتری با اهداف نوعثمانی او داشته باشد و حتی برجسته ساختن آن چه در عراق و حال چه در سوریه، چهره تبلیغاتی و کاریزمای مورد نظر رئیس جمهور ترکیه را در فضای داخلی کشورش بهتر نشان دهد.
عرض اندام اردوغان در مقابل ترامپ
ترکیه عملیات نظامی خود را در شمال سوریه در روز شنبه 30/11/1396 پس از آن آغاز کرد که ائتلاف ضد داعش تحت رهبری آمریکا روز یکشنبه پیش از آن اعلام کرده بود که درحال تشکیل یک نیروی مرزی جدید با حضور شبه نظامیان سوری است.
طرح تشکیل نیروی 30 هزار نفری تحت حمایت آمریکا خشم ترکیه را برانگیخت و در طول کمتر از یک هفته، کاردار آمریکا در آنکارا به وزارت خارجه احضار شد و پس از آن ترک‌ها عملیات نظامی خود را علیه نیروهای تحت حمایت آمریکا در شمال سوریه آغاز کردند.
در عین حال عملیات نظامی ترکیه در شرایطی انجام شد که پیش از آن واشنگتن هم از عقب نشینی در تصمیم خود برای تشکیل گروه شبه نظامی کردی خبر داد و هم طی چند نوبت تیلرسون وزیرخارجه ترامپ مقامات آنکارا را دعوت به آرامش کرد.
براین اساس عملیات نظامی ارتش ترکیه علیه نیروهای تحت حمایت آمریکا، با وجود اعلام مخالفت رهبران واشنگتن بیش از هرچیز برای اردوغان چهره یک رهبر مستقل و غیروابسته به واشنگتن را نمایش داد و این همان هدفی است که اردوغان با رویکرد اسلام‌گرایی خود بدنبال آن است.
در شرایطی که ترکیه با برخی تنگناها و مشکلات اقتصادی روبروست، بی تردید به راه انداختن جنگ خارجی جدید هم می‌تواند به انحراف نسبی افکار عمومی از تحولات داخلی منجر شود و هم وزن ملی‌گرایی اردوغان را با نشان دادن چهره ضدآمریکایی و ضدترامپ تقویت کند.
در این میان نباید از پیش زمینه تنش‌های قبلی ترکیه و آمریکا غافل شد. ازجمله در نگرانی ترکیه از عدم حمایت آمریکا از این کشور در جریان کودتای 15 ژوئیه 2016، عدم تحویل گولن بعنوان متهم به عامل کودتا توسط واشنگتن به آنکارا نیز پرونده یک تاجر ترک که حتی به تنش ویزا میان وانشگتن و آنکارا نیز کشیده شد و به احضار چندباره کاردار آمریکا در آنکارا منجر گردید به عنوان عاملی برای عرض اندام ترک‌ها در مقابل آمریکایی‌ها عنوان کرد. در این میان شاید بتوان گفت اردوغان با نادیده گرفتن درخواست واشنگتن برای حمله به نیروهای کردی، پاسخ تنش اخیر خود را به آمریکا داد.
دست آنکارا در سوریه چندان باز نیست
با وجود سرعت برق آسای عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه، اما ادامه آن برای ترکیه چندان کار آسانی نیست.
در حال حاضر نظامیان ترکیه پس از گذشت 5 روز هنوز نتوانسته‌اند وارد شهر عفرین شوند و به احتمال بیشتری تصرف شهر عفرین بدلیل جمعیت قابل توجه شبه نظامیان کردی به سختی امکان پذیر خواهد بود. به این وضعیت باید آموزشها، تجارب جنگی و اسلحه فراوان در اختیار کردها همچنین شرایط جغرافیای کوهستانی عفرین و شمال سوریه را نیز افزود تا روشن شود که ترک‌ها با چه محدودیت‌های بیشتری روبرو می‌باشند.
مقامات ترک در حال حاضر گفته‌اند 30 کیلومتر را به موازات مناطق مرزی خود به عنوان منطقه حائل در نظر خواهند گرفت، اما این 30 کیلومتر به احتمال بیشتری نمی‌تواند شامل همه نوار مرزی ترکیه و سوریه شود.
اگرچه در حال حاضر آمریکایی‌ها واکنش چندان سختی به دخالت نظامی ترکیه در اطراف شهر عفرین واقع در شمال غرب سوریه از خود نشان نداده‌اند، اما تردیدی نیست که برای نظامیان ترک حرکت به مناطق شرقی‌تر و تصرف مناطق شمال شرقی بدلیل استقرار نیروهای آمریکایی با محدودیت بیشتری از سوی واشنگتن روبرو خواهد بود و برای ارتش ترکیه امکان عبور از این نیروها در صورت مخالفت آنها تقریبا غیرممکن است.
همچنین علاوه بر آمریکا، به نظر می‌رسد روس‌ها نیز چندان متمایل به گسترش مناطق امن مورد نظر ترکیه نباشند و با وجود مواضع محتاطانه فعلی، اما در صورت پیشروی و گسترش مناطق امن توسط ارتش ترکیه، مخالفت روس‌ها نیز یکی از موانع عمده پیشروی این نیروها در نوار شمالی سوریه خواهد بود.
