به تازگی محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران اعلام کرده که ایران آماده است تا در بحران کشمیر به میانجی‌گری بپردازد. این پیشنهاد ایران با استقبال مقامات پاکستانی روبرو شد و «سرتاج عزیز» مشاور بین الملل نخست وزیر پاکستان تصریح کرد که از این اقدام ایران استقبال میکنیم. در همین ارتباط گفتگویی را با خانم خدیجه حجتی کارشناس مسائل بین‌الملل داشته‌ایم و از وی درباره نقش ایران در میانجی‌گری بحران کشمیر سوال کردیم. آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گفتگوی کارشناسی است.
پیشنهاد میانجی‌گری ایران در بحران کشمیر با توجه به چه زمینه‌هایی صورت گرفته است؟ در واقع چه زمینه‌هایی برای میانجی‌گری ایران در بحران کشمیر وجود دارد؟
موضوع کشمیر مثل خیلی از موضوع ها و سیاست هایی که ما اتخاذ میکنیم که بعضی از آنها قابل پیش بینی و بعضی غیرقابل پیش بینی هستند به شرایط پیچیده ای که منطقه دارد برمی گردد. قطعا مواضعی که جناب دکتر ظریف در خصوص میانجی گری در این مناقشه اعلام کردند نتیجه چند علت است که مستقیما به روابط ما با پاکستان یا هند مربوط نمی شود.
یعنی میانجی‌گری ایران در مناقشه کشمیر در کلیتی فراتر از ارتباط ما با پاکستان قرار می گیرد. این موضوع به نظر من تحت تاثیر چند عامل قرار دارد: اولی کلیت وضعیت منطقه وپیچیدگی آن وبحران ها وشرایط گذاری است که در زمان حال وجود دارد. مورد دیگر وضعیت فعلی جهان اسلام است و مورد دیگر به انتخابات آمریکا وشرایطی که کشور های منطقه مثل ما و خیلی از کشورهای دنیا نمی دانند که رییس جمهور جدید آمریکا با ساختار های پیشین ایالات متحده پیش می رود یا تصمیمات جدیدی می گیرد برمی گردد.
در عین حال وقتی یک کشور تصمیم میگیرد که یک اقدام را در عرصه بین المللی انجام بدهد به تبعات آن فکر می کند قطعا میانجی گری ما در مناقشه کشمیر بی ارتباط با جمعیت مسلمانان در کشمیر, پاکستان وهند نیست.
موضوع دیگر بر می گردد به نزدیکی روابط ما با پاکستان, به هرحال وقتی که ما به دنبال حل بحران کشمیر می رویم که کشمیر یکی از اصلی ترین بحران های پاکستان بوده و لذا به دنبال ن روابط نزدیک‌تر با پاکستان هستیم. یعنی به دنبال یک تعامل دو سویه با پاکستان هستیم. باتوجه به شرایطی که ما الان در سازمان کنفرانس اسلامی داریم و کشورهای عربی در سازمان کنفرانس اسلامی غلبه دارند این موضوع وارد یک بخش کلی تر روابط ایران با پاکستان می شود که گفتن همه این موارد در اینجا نه لزومی دارد و نه امکانپذیر است, ولی در کل ما برای نزدیکی به پاکستان می توانیم یک قدم برای حل بحران در این کشور برداریم و حل این بحران در چارچوب جمعیت اسلامی یعنی جمعیت مسلمانان کشمیر صورت خواهد گرفت و ایران را در سطح اقدامات فعالانه و کنش گری در سطح جهان اسلام نگه خواهد داشت. از طرف دیگر در این زمینه نزدیکی با کشوری مثل پاکستان, ترکیه ومصر میتواند موازنه ما با عربستان وهم پیمانش در منطقه را به نفع ما تغییر بدهد یا حداقل یک موازنه برابر را برای ما ایجاد بکند, به همین دلیل ما باید از میانبرها برای موقعیت خودمان استفاده بکنیم که خود پاکستان و دولت پاکستان یک میانبر روابط دو سویه میان دو دولت می باشد و این میانجی گری در چارچوب جهان اسلام مسلما به تقویت نقش منطقه‌ای ایران در مقابل سایر بازیگران از جمله عربستان منجر خواهد شد.
از طرف دیگر روی کار آمدن رییس جمهور جدید آمریکا همه ی سیستمها ی پیشینی و ارتباطات بین المللی آمریکا را با چالش مواجه کرده است. حداقل این موضوع در گفتار صحت دارد. از این رو هم کشورهای منطقه و کشور های دیگر و هم اتحادیه ها وسازمانهای بین المللی در یک شرایط سهل و ممتنع از نظر رفتاری قرار گرفته اند, نمی دانند چه تغییراتی قرار است اتفاق بیفتد و هر احتمالی را در مواجه ی آینده آمریکا با منطقه می دهند اما این احتمال میرود موازنه ای که امریکا با محوریت عربستان در منطقه خاورمیانه در آن دخیل بوده با چالش مواجه بشود. بر این اساس تاثیرات چالشی که در آینده نزدیک در تقابل آمریکا با کشورهای منطقه بوجود خواهد آورد، فرصت مناسبی را در اختیار ایران قرار خواهد داد تا پیوندها و نقش فعالانه خود را در منطقه با فراغ بال بیشتری دنبال کند و یکی از این مسائل به طور حتم ایفای نقش ایران در بحران کشمیر خواهد بود. لذا نقش ایران در مسائل منطقه از جمله پاکستان؛ امکان بازیگری فعال ایران را فراهم می‌کند و این بازیگری فعال هم میانبری است برای ارتباطات بین المللی ایران.
در ارتباط با هند وضعیت میانجی‌گری ایران چگونه خواهد بود. آیا میانجی گری ایران تاثیری بر روابطش با هند خواهد داشت؟
ما نقش هند را نمی توانیم نادیده بگیریم , هند کشوری بوده که هیچ وقت پر تنش نبوده است، ولی هند هم ویژگی های خاص خود رادارد و دارای جمعیت زیادی از مسلمانان است از سوی دیگر ما در منطقه نیاز به ارتباط با کشور هایی داریم که کشوری مستقل باشند و هند این ویژگی را دارد. هند امکان باز کردن مسیرهای مورد نیاز ما را چه از منظر تجاری، اقتصادی وچه از منظر سیاسی در شرایطی که با چالش مواجه باشیم را دارد. هند در جهان، بازیگری خیلی به قول خودمان توی چشمی نیست و با همه بازیگران بین‌المللی کار می‌کند و این امتیازی برای ما به شمار میرود.
ضمن اینکه موضوع افغانستان رو هم نباید نادیده بگیریم. اگر زمانی ما بخواهیم به صورت جدی در ارتباط با افغانستان مانور بدهیم افغانستان برای آنها مهم است یعنی هر کشوری بخواهد در افغانستان بازیگر فعالی باشد باید پاکستان رو متقاعد کند واز آن طرف نیز خود هند با توجه به مباحث اقتصادی که در افغانستان وجود دارد.
از نظر امنیتی افغانستان و پاکستان برای ایران بسیار مهم است. نه تنها امنیت برای ایران در ارتباط با پاکستان است، بلکه بحث امنیت ما در ارتباط با خیلی از نیرو های فرادولتی که در منطقه وجود دارند نیز قابل توجه است، ولی به طور کلی اهمیت ماجرای کشمیر برای ایران، صرفا ماجرای کشمیر نیست، بلکه بیش از خود کشمیر، اهمیت نقش ایران در منطقه، نقش ایران به عنوان یک کشور مسلمان در جهان اسلام و نقش ایران به عنوان بازیگری بین‌الملل قابل توجه خواهد بود.
با این شرایط آیا ایران در شرایط فعلی منطقه توانایی میانجی‌گری در بحران کشمیر را دارا می‌باشد؟
بله, با توجه به شرایطی که الان وجود دارد این امکان را دارد, امکانش هم به چند دلیل است : نخست اینکه ایران بدلیل دارا بودن موقعیت استراتژیکی و ژئوپولیتیکی این توانایی را برای ایفای نقش خواهد داشت. مورد دیگری که وجود دارد این است که کشورهای منطقه در نابسامان ترین وضعیت ممکن خود قرار دارد چون درگیر خیلی از مباحث دیگر است, از جمله موضوع داعش و خیلی مباحث مختلف دیگری که در منطقه وجود دارد. مسائل داعش و تروریسم برای دو بازیگر عمده منطقه یعنی ترکیه و عربستان درگیری بسیاری بوجود آورده، از طرف دیگر ترکیه با مسائل کردها و تحولات داخلی پس از کودتا در ارتباط با روابطش با غرب و اروپا روبروست و عربستان در بحران یمن بسیار درگیر است؛ اما در حال حاضر ایران فراغ بال بیشتری دارد. همچنین ایران سایر شاخصه‌های لازم از نظر جمعیتی و تاثیر گذاری را دارا می‌باشد که مجموع این شرایط دست ایران را برای میانجی‌گری در بحران کشمیر باز گذاشته است. از طرف دیگر طبیعت روابط بی طرفانه ایران با هند و همزمان با پاکستان، توجیه نقش ایران را برای میانجی‌گری در بحران کشمیر فراهم ساخته است. در حالی که عربستان به طور کامل حمایت مالی خود را بیش از هند متوجه پاکستان می‌کند و همچنین ترکیه بیش از هند گرایش به پاکستان دارد.
چشم‌انداز میانجی‌گری ایران در این بحران به چه صورت خواهد بود؟
این احتمال زیاد وجود دارد که همان گونه که پاکستان از میانجی‌گری ایران استقبال کرده است، طرف هندی نیز از این پیشنهاد ایران استقبال کند. اما این که انتظار داشت که با میانجی‌گری ایران بحران کشمیر بطور کامل پایان یابد، با توجه به سیر تاریخی و ریشه‌های ملی هویتی این بحران، بسیار ایده‌آل و دور از واقعیت خواهد بود که حل این بحران را در کوتاه مدت با میانجی‌گری ایران ممکن بدانیم. با این حال ابتکار عمل ایران میتواند زمینه مذاکرات و گفتگوهای دو طرف را حداقل برای جلوگیری از تشدید بحران و جلوگیری از وضعیت جنگی منطقه کشمیر فراهم کند.
