الوقت- تحولات در روابط عراق و ترکیه این روزها بسیار پرتنش به پیش می‌رود. تشدید اختلافات آنکارا و بغداد که حداقل طی چهار سال گذشته بی سابقه بوده است؛ تنها تنش ترکیه با همسایگانش محسوب نمی شود.
حقیقت آن که از میان هفت کشوری که ترکیه با آنها هم مرز است، رابطه آنکارا حداقل با شش همسایه بسیار پر فراز و نشیب و گاه پر تنش است. به استثنای ایران، همسایه شرقی ترکیه، روابط آنکارا با دیگر همسایگان بسیار پر نواسان است. ترکیه با دولت قانونی بشاراسد از زمان بحران تروریستی در سوریه سر ناسازگاری و لجاجت دارد، با ارمنستان بر سر کشتار ارامنه روابطش پر تنش است، با یونان بدلیل مسئله قبرس اختلافاتش اساسی است، روابطش با بلغارستان، متاثر از اختلافات با اتحادیه اروپا چندان صمیمانه نیست و با گرجستان بدلیل مواضع حمایتی‌اش از ساکنان ترک آبخازیا، گاه متشنج می‌شود. مضاف برآنکه تنش و اختلاف آنکارا با بغداد؛ تازه‌ترین تنش ترکیه با همسایگانش است.
با روی کار آمدن اردوغان قرار شده بود، استراتژی" به صفر رساندن تنش با همسایگان" که برگرفته از نظریات داوود اغلو، وزیرخارجه و نخست وزیر سابق دولت اردوغان بود، راهنمای سیاست خارجی ترکیه باشد، اما در حال حاضر با توجه به روابط پرتنش ترکیه با همسایگان خود به نظر می‌رسد که می بایست از پایان این استراتژی سخن به میان آورد. در واقع پس از اوج گیری تنش آنکارا با بغداد، دیگر سیاست "به صفر رساندن تنش با همسایگان" برای ترکیه رویکردی بی معناست.
اگرچه پیشتر دولت اردوغان در جریان روابط نزدیک خود با اقلیم کردستان که گاه بدور از اطلاع بغداد دنبال می‌شد، خشم رهبران سیاسی در دولت مرکزی عراق را باعث شده بود؛ اما آنچه به تازگی این تنش‌ها را افزون ساخته، مسئله عملیات آزادسازی موصل است.
اصرار ترکیه:
ترکیه اصرار بر شرکت در عملیات نظامی ارتش عراق در موصل دارد، اما این اصرار برای رهبران عراق پذیرفته نیست، چه رسد به آن که در عملیات نظامی این کشور نیز مداخله کند. این که چرا ترکیه اصرار بر مداخله نظامی در عراق دارد در نگاه اولیه به احتمال زیادی مرتبط با سهم خودخوانده ترکیه پس از آزادسازی موصل می‌تواند به نظر رسد، اما شاید جدای از این حق خودخوانده، آنکارا اهداف دیگری نیز در این راستا برای خود متصور باشد. شاید ترک‌ها نگران از کاهش نفوذ خود در شمال عراق پس از آزادسازی موصل می‌باشند و یا شاید موصل برای آنها حکم دروازه اقلیم کردستان عراق دارد که از ان دروازه می‌توانند نفوذ مورد نظر خود را بر رهبران اقلیم اعمال کنند.
هدف هرچه باشد، یک مسئله مشخص است که تفاوت موصل پس از آزادسازی با موصل در زمان داعش از زمین تا آسمان است و همین تفاوت است که ترکیه را نسبت به آینده موصل نگران ساخته است. از طرف دیگر ترکیه مداخله مستقیم و نظامی خود را از زمانی در عراق آغاز کرد که روند تضعیف و شکست قریب الوقوع داعش در شمال عراق آغاز شد. کمتر از یک ماه پس از آزادسازی فلوجه و از زمانی که موضوع آزادسازی موصل پس از فلوجه مطرح شد، ترک‌ها بسیار شتاب زده اقدام به گسیل نیرو به شمال عراق کردند. از سال گذشته پس از استقرار حدود دو هزار نفر از سربازان ارتش ترکیه در اردوگاه نظامی بعشیقه در شمال موصل، رهبران آنکارا هدف خود را آموزش نظامی عشایر و پیشمرگه‌های اقلیم کردستان عراق اعلام کردند که از نظر ترکیه قرار است در عملیات نظامی ضد داعش در موصل مشارکت کنند. اما این اقدام همان زمان نیز با اعتراض و واکنش تند مقامات عراقی روبرو شد و حیدر عبادی، نخست وزیر عراق این نیروها را "نیروی اشغالگر" که موجب خطر "یک جنگ منطقه‌ای" شده‌اند توصیف کرد. براین اساس مداخله نظامی ترکیه در شمال عراق و در جریان عملیان نظامی در موصل با موانع قابل توجهی روبروست.
موانع ترکیه در مداخله نظامی موصل
مخالفت دولت بغداد:
رهبران دولت مرکزی عراق به هیچ عنوان به مداخله و حضور نظامی ترکیه در عراق رضایت نمیدهند. این موضوع به یقین مهمترین مانع اصلی مداخله نظامی آنکارا در مسائل داخلی بغداد است. در حال حاضر مشاجرات لفظی تندی میان بغداد و آنکارا در جریان است و در مواردی حتی بغداد مجبور به تهدید نظامیان ترکیه شده است. مشاجرات لفظی رهبران ترکیه و عراق کار را حتی به جایی رساند که وزارت خارجه عراق خواستار دخالت شورای امنیت سازمان ملل برای خروج نظامیان ترکیه شده است. این درخواست علاوه بر اعلام مخالفت‌های علنی حیدرالعبادی می‌باشد که با اشغال گر خواندن نظامیان ترکیه، تاکید کرد: به نیروهای مسلح ترکیه هرگز اجازه نخواهیم داد در عملیات موصل مشارکت کنند.
مخالفت جریان‌های داخلی عراق:
در عین حال این تنها دولت مرکزی عراق نیست که مخالف سخت مداخله نظامی ترکیه در عملیات موصل است. جریان‌های داخلی و افکارعمومی عراق نیز چندان به نفع ترک‌ها نیست. پس از سخنان اهانت آمیز اردوغان علیه حیدرالعبادی، نخست وزیر عراق، «عمار الحکیم،» رئیس ائتلاف ملی عراق، خطاب به رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه گفت: تو خودت باید حد و مرزت را بشناسی و به تو توصیه می کنیم که صبر عراقی‌ها را امتحان نکنی. پیش ار این نیز مقتدی صدر رهبر جریان صدر با هشدار به اردوغان از وی خواسته بود تا محترمانه نیروهای ترکیه را از خاک عراق خارج کند.
در واقع جریان‌های داخلی عراق در حال حاضر با وجود اختلاف نظری که ممکن است در برخی مسائل با دولت العبادی داشته باشند، اما همگی در مسئله محکوم کردن اقدامات مداخله جویانه ترکیه در عراق هم صدا شده‌اند. این نگاه‌های بدبینانه به ترکیه در اظهارات یکی از وزرای سابق دولت در عراق به خوبی مشخص است. در دوره نخست وزیری نوری مالکی یکی از مشاورین وی در جلسه ای اعلام کرد: اردوغان بیشترین نقش را در تحریک گروههای عراقی برای برکنار کردن نوری مالکی انجام داد به گونه ای که در یکی از جلساتش با وزیرامورخارجه لبنان به وی اعلام کرده بود بزودی نوری مالکی را از قدرت کنار خواهند گذاشت.
شکل‌گیری احساسات ضد ترکیه در عراق در حال حاضر نیز طبیعی به نظر می‌رسد. تمام رفتارهای اردوغان در این سالها در خصوص عراق بر تضعیف دولت مرکزی عراق و همزمان بر تقویت نفوذ ترکیه در عراق و استیلا بر کرکوک و موصل چه بصورت غیرمستقیم و چه بصورت مستقیم بوده است و این طبیعی است که گروهها و احزاب ملی‌گرای عراقی نتوانند حضور ترکیه را در مرزهای خود تحمل کنند.
مخالفت بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی:
مداخلات ترکیه در عراق از طرف دیگر علاوه بر عراقی‌ها، مخالفان دیگری نیز دارد. حتی برای آمریکایی‌ها نیز که سعی بر مدارا با ترکیه در برخی مسائل منطقه از جمله در مسئله کردها دارند، این حضور به هیچ عنوان پذیرفتنی نیست. واشنگتن به صراحت مخالفت خود را با حضور نظامی ترکیه در عملیات نظامی موصل اعلام کرده و وزارت خارجه آمریکا حضور هرگونه نیروی خارجی در عراق را منوط به موافقت مقامات عراقی عنوان کرده است. وزارت خارجه آمریکا همچنین در پاسخ به اظهارات رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که گفته بود این کشور در عملیات آزادسازی موصل شرکت کرده و دستورات نخست وزیر عراق را پیروی نمی کند، اعلام کرد که نیروهای ترکیه مستقر در عراق بخشی از ائتلاف بین المللی ضدداعش نیستند و باید همه همسایگان عراق به حاکمیت و یکپارچگی خاک این کشور احترام بگذارند. موضع‌گیری که آشکارا در تقابل با اقدامات فعلی آنکارا در عراق است.
علاوه براین دیگر متحدان نزدیک به ترکیه نیز با وجود تنش‌های اخیر در رابطه با عراق چندان موضع دلخواه آنکارا را از خود نشان نداده‌اند. در کنار سکوت عربستان و قطر نسبت به مداخله نظامی ترکیه در عراق، حتی روسیه در موضع‌گیری روشن‌تر و قاطعانه‌تری، دو طرف را به جلوگیری از تنش آفرینی های نظامی دعوت کرد. در همین ارتباط ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه در باره این موضوع اعلام کرد که حضور نیروهای ترکیه در شمال عراق موجب تشدید تنش ها بین دو کشور شده است. واکنشی که به طرز آشکاری روی مخاطبش به ترکیه و درخواست محترمانه برای پایان دادن به مداخلات در عراق بود.
در این میان موضع ایران، تنها همسایه ترکیه که کمترین تنش را با این کشور دنبال می‌کند نیز در جریان مداخله در عراق روشن است. بطور مشخصی حمایت ایران از دولت مرکزی بغداد و یکپارچگی عراق، مانع آن خواهد بود که مداخلات انکارا در امور داخلی بغداد را تائید کند.
مجموع این شرایط یک پیام را بیشتر برای ترکیه نخواهد داشت، و آن در شرایطی که بیشتر گروها و بازیگران داخلی و خارجی تحولات عراق با مداخله نظامی ترکیه در جریان آزادسازی موصل مخالفند؛ اقدام آنکارا به این کار به یک خودکشی سیاسی بیشتر شباهت خواهد داشت. اقدامی که بعید به نظر می‌رسد با وجود لفاظی‌های اردوغان، صحنه عملی به خود بگیرد. بیشتر لفاظی‌های ترکیه مثل همیشه برای مصرف داخلی است. رئیس جمهور جنجالی ترکیه به سخنرانی‌های تهاجمی برای جلب نظر هوادارانش مشهور است و به خصوص بعد از کودتای نافرجام ماه ژوئیه در شور میهن‌پرستانه می‌دمد. بعید به نظر می‌رسد که تهدیدهای شفاهی اردوغان عملی شود و ترکیه احتمالا در عملیات موصل نقشی نخواهد داشت. آن چه در این شرایط بیشتر مشخص است این‌که امروز تنش ترکیه با همسایگانش دیگر صفر نیست.
***
