الوقت- روز 7 مرداد 1395، ابومحمد جولانی، امیر جبهه النصره شاخه القاعده در شام برای اولین بار چهره خود را با نمایش یک ویدئو به نمایش گذاشت و ضمن تغییر نام «جبهه النصره» به «جبهه فتح شام» به اعلام ماموریت های این ساختار برسازی شده پرداخت. بلافاصله پس از این رخداد، یک خطّ خبری مشترک از سوی رسانه هایِ معارض سوری، رسانه های آمریکایی و بین المللی، در پیش گرفته شد که مضمون آن جداییِ جبهه النصره از سازمان القاعده بود. این خطّ تحلیلیِ یکپارچه با برداشت هایی که رسانه های معارضِ سوری از بیانیه تشکیل جبهه فتح شام منتشر کرده بودند چنین نتیجه گیری می کرد که جبهه النصره برای خارج شدن از فهرست سازمان های تروریستی و در نتیجه رهایی از هدف قرار گرفتن مواضعش در بمباران های روسیه و ائتلاف ، اقدام به جدایی از سازمان القاعده کرده است.امّا به نظر می رسد توجه به مفاهیمِ جاری در بیانیه تشکیل جبهه فتح شام و انطباق آن با شواهد میدانی ایجاد کننده زوایای تحلیلیِ دیگری باشد:
پیام اوّل
آنچه معمولا در تحلیل رسانه ای این رخداد دیده نشد و یا آنکه عمدتا از روی آن عبور شد، پیام صوتی از «احمد حسن ابی الخیر» نماینده عامِّ «ایمن ظواهری» بود که روز7 مرداد 1395، توسط موسسه مناره البیضاء، واحد تبلیغات سازمان القاعده، منتشر شد. ابی الخیر که در این پیام مبنای انتشار ویدئویِ ابومحمد جولانی بود، بعد از معرفیِ مراحل، اهمیت و اجزاء جهاد در عصر کنونی، با اشاره به تداوم بمباران مناطقی که نیروهای جبهه النصره و ارتش آزاد به طور مشترک در آن حضور دارند بر این نکته تاکید کرد که بعد از درک و تحقیق درباره بمبارانِ مردم شام ، تصمیم بر این گرفته شده تا از همه ابزارها برای دفاع از آنان استفاده شود. وی سپس از مرحله جدیدی یاد کرد که بعد از اداره مناطق آزاد شده توسط مجاهدان بر اساس احکام شریعت خدا و تحت نظارت محاکم و هیئت های شرعی، آغاز شده است.
نایب عامِّ رهبریِ القاعده، ماموریت این دوره جدید را انتقال مفهومِ جهادِ نخبگان به جهاد امّت بیان نمود که شکل گیری و بسیج سازمان ها و جماعات از الزامات آن است. «احمد حسن ابی الخیر» سپس اعلام کرد که از جبهه النصره به عنوان رهبریِ جهاد در ارضِ شام این انتظار وجود دارد تا در این راستا گام های مناسبی بردارد که همانا جمع کردن فصائل جهاد و ایجاد اتحاد بین آنان علیه ظلم برای دفاع از مرزها و اقامه حکومت اسلامی و اعاده حقوق مسلمین بخشی از آن را تشکیل می دهد. ابی الخیر سپس برای تحکیم دعاوی خود اقدام به پخش صدایِ ضبط شده شیخ دکتر ایمن الظواهری قاعد کلّ سازمان القاعده نمود که بر تقویت روابط سازمانی بین جهادگران بر اساس وحدت صفوف، ورای روابط و وابستگی های گروهی در مقابل دشمنِ لائیک و قوم گرایی تاکید می نمود که از سوی نیروهای رافضیِ صفوی و روسیه و چین و قوای صلیبیِ معاصر یاری می شود.
ارتقاء از یاری مردم شام به فتح شام
همان روز و پیرو انتشار پیامِ ابی الخیر، ویدئوی دیگری توسط جبهه النصره منتشر شد که در آن، برای اولین بار بعد از 5 سال از چهره ابومحمد جولانی ، مسئول آن رونمایی شده بود. جولانی در این ویدئو به قرائت بیانیه ای پرداخت که عطف به پیام ابی الخیر و ایمن الظواهری تنظیم شده بود. او بر اساس تاکید ایمن ظواهری در مرتبه اول به تلاش برای از بین بردن فاصله بین جبهه النصره و سایر گروه ها بواسطه تشکیل یک شورایِ واحد اشاره کرد و سپس به تلاش برای کاهش مشکلات اهل شام تاکید کرد که به بهانه جبهه النصره به عنوان شاخه القاعده، بمباران می شوند. جولانی بدون تصریحِ بیشتر، خبر از تشکیل جبهه جدیدی به نام «فتح شام» داد که ارتباطی با هیچ طرف خارجی ندارد و مهم ترین هدف آن بعد از اقامه دین خدا، تحکیم شریعت و تحقق عدل بین مردم، ایجاد وحدت بین گروه ها در راستای آزادیِ ارض شام از حکومت طاغوت ها ست.
تعارض درباره خارجی هایِ سازمان
براساس محتوای پیام های منتشر شده از سوی القاعده و جبهه النصره، باید گفت علیرغم پروپاگاندای خبری درباره جداییِ جبهه النصره از سازمان القاعده، نه ابی الخیر و نه ظواهری اشاره ای به خروج النصره از سازمان القاعده نکرده اند. همچنین با وجود اظهارات دو پهلویِ جولانی مبنی بر عدم ارتباط جبهه فتح شام با هر طرف خارجی، وی هرگز اشاره ای به خروج از بیعتِ ایمن ظواهری ننموده است. این در حالی است که در ائتلاف جیش الفتح به رهبری جبهه فتح شام (جبهه النصره سابق) ، «جنبش اسلامیِ ترکستان شرقی» و «امارت قفقاز در شام» گروه هایِ تحت بیعت القاعده هستند که نقش محوری در میدان عملیات بازی می کنند. همچنین شخصیت هایی مثل دکتر شیخ عبدالله محیسینی که نماینده القاعده شبه جزیره عربستان در شام است، نقشی اساسی در سازمان جیش الفتح دارند. بنابراین علیرغم پروپاگاندای جاری، جیش فتح شام نه در ادعای کلامی از سازمان القاعده اعلام جدایی کرده و نه در میدان عمل تفکیکی بین نیروهای جهادیِ خارجی و سوری تبار انجام داده است.
شواهد جدید
با عطف به روند یاد شده، باید گفت اتفاقا پیام های جدید القاعده و جبهه فتح شام نیز در بر دارنده نشانه های گفتمانی و میدانی است که مبیّنِ در پیش بودن یک خطر قریب الوقوع در جبهه سوریه هستند. رونمایی از چهره ابومحمد جولانی در واقع مخابره کننده پیامی با این محتوا بود که که القاعده با تمام ظرفیت خود وارد میدان نبرد در شام شده است. ضمن اینکه اساسا تغییر نام جبهه النصره اهل الشام به فتح الشام نیز خود، متبادر کننده اتخاذ موضعی برتر از قبل است که بر اساس آن ماموریت این سازمان از یاری مردم شام به فتح این سرزمین ارتقاء یافته است، شروع عملیات شکست محاصره حلب (معركة لفك الحصار عن مدينة حلب) است که از روز 31 جولای 2016 /10 مرداد 1395، توسط جیش الفتح با محوریت جیش فتح حلب و پیام عبدالله محیسینی آغاز شد.
واقعیت ها
در حالی جیش الفتح از محور جنوب در حال تلاش برای ورود به شهر حلب است که بررسی بیانیه های صادر شده از سوی گروه های معارض سوری حکایت از این دارد که تنها احرار الشام ، بیانیه خود را بر محور جداییِ جبهه فتح شام از سازمان القاعده تنظیم کرده و نسبت به آن تبریک گفته است. علاوه بر این، «ابو البراء معرشمارين» ، فرمانده مرزی و ساحل در گروه احرار الشام نیز روز 9 مرداد 1395 ، صراحتا از فشار به جبهه فتح شام برای قطع ارتباط با سازمان القاعده خبر داده و اذعان کرده بود که سایر گروه ها نیز به این جبهه برای تحقق این منظور فشار وارد می کنند.
علاوه بر این شواهد دیگری نیز وجود دارد که نشان می دهد این معارضین سوری و به خصوص احرار الشام ، هستند که تلاش دارند جبهه فتح شام را جدای از سازمان القاعده معرفی کنند. مثلا در اثنای اعلام خبر تشکیل این جبهه، احرار الشام با انتشار جزوه ای به نام «دیالکتیک انقلاب» به شرح چگونگیِ انتقال از مرحله انقلاب به دولت پرداخت که نشان می دهد، معارضین در حال آماده سازیِ خود برای بر پایی یک شبه دولت در مناطق آزاد شده جبهه شمال غرب هستند.
البته تحقق چنین منظوری با وجود سازمانی که در فهرست گروه های تروریستی و مرتبط با القاعده است در مجامع بین المللی با چالش جدّی روبرو خواهد بود ، زیرا تشکیل دولت اسلامی بر اساس شریعت ، موضوعی است که در پیام ابی الخیر به جبهه النصره نیز بر آن تاکید شده بود. لذا به نظر می رسد اظهارات جان کری در کنفرانس خبریِ مشترک وی با لاوروف وزیر امور خارجه روسیه ، نیز که روز 25 تیر 1395 برگزار شد، در راستای حلّ مسئله حضور القاعده در بخش گسترده ای از اراضیِ استان های شمال غرب قابل تفسیر است. در این رابطه به خاطر داریم که وی ضمن اذعان به حمایت از معارضین سوریه به این مسئله نیز اعتراف کرد که این گروه ها به دلیل آنکه جبهه النصره نیز در حال نبرد با رژیم سوریه است با این گروه همکاری می کنند. وزیر امور خارجه آمریکا در عین حال نبرد جبهه النصره با حکومت اسد را یک عذر برای چشم پوشی از تروریستی بودن این گروه ندانسته و اذعان کرده بود که باید برای آن چاره ای اندیشید. بر اساس روند فوق می توان نتیجه گرفت که محور مقاومت در جبهه شمال غرب با 2 مسئله روبروست که یکی از آنها پدیده جاری و دیگری اتفاقی است که می توان در آینده انتظار وقوع آن را داشت:
1. پدیده جاری: تشکیل یک جبهه تهاجمیِ گسترده که برآمده از وحدت تاکتیکیِ گروه های معارض سوری و القاعده ، فارغ از اختلافات ایدئولوژیک موجود است.
2 . پدیده تاخیری: چالش بر سر جبهه فتح شام و ارتباط آن با سازمان القاعده در صورت تواناییِ تسلط بر اراضیِ جبهه شمال غرب و به خصوص حلب ، بالا خواهد گرفت. زیرا یکی از دو قطب موجود به دنبال بر پاییِ دولت جدیدِ سوری و دیگری به دنبال ایجاد امارت اسلامی است که اراضیِ اقامه هر دو، مشترک خواهد بود.
