الوقت: بر اساس سرشماری‌های غیررسمی جمعیت کردها 10 درصد از جمعیت کل سوریه می‌باشد؛ اما این جمعیت تا قبل از سال 2011 از نظر دولت‌مردان سوری همواره به القابی همانند بیگانه، مهاجر، و شهروند موقت مورد خطاب قرار می‌گرفت. آغاز این رویکرد نسبت به کردهای سوریه را می‌توان بعد از به قدرت رسیدن حزب بعث از طریق کودتا در سال 1954 ریشه‌یابی نمود. موضع رسمی حزب حاکم بعث سوریه نسبت به کردها بر این اساس بوده است که آنها مهاجرینی غیرعرب همانند ارامنه، چرکسها، آشوریها و... هستند که به سوریه کوچ کردهاند. حزب بعث سوری بر این اعتقاد بود که حضور کردها در سوریه، در نتیجه توطئهای بین‌المللی بوده که کردها را برای نفوذ در سوریه تحریک کرده است.
با وجود این وضعیت، آغاز بحران داخلی در سوریه بعد از سال 2011 را می‌توان همچون نقطه عطفی در تاریخ سیاسی کردهای سوریه در نظر گرفت. با ایجاد خلاء قدرت در شمال سوریه، کردها این مجال را یافتند که با تشکیل نیروهای نظامی مستقل با مدیریت حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) شاخه سوری حزب کارگران کردستان (PKK) همانند نیرویی موثر در تحولات سیاسی سوریه اظهار وجود نمایند. کردها از سال 2012 با اعلان سیستم کانتونی در قالب سه کانتون جزیره، کوبانی (عین‌العرب) و عفرین اداره امور سیاسی – اداری مناطق شمال سوریه را در دست گرفتند. منطقه موردنظر کردها در قالب نظام کانتونی در صورت الحاق تمامی بخش‌های آن به یکدیگر از روستای عین دیوار که در محدوده شهر دیرک که یکی از شهرهای استان حسکه است، شروع میشود و هم‌جوار با مرزهای ترکیه به سمت غرب در ناحیه اسکندرون خاتمه پیدا می‌کند.
کردها با ادامه روند بحران در سوریه و برای رسمیت بخشیدن به سیستم خودمختاری دموکراتیک و نظام کانتونی موردنظر خود به صورت رسمی در 22/1/2014 اولین کانتون خود را در جزیره تاسیس نمودند. همچنین، در 27/1/2014 کانتون کوبانی و در 29/1/2014 کانتون عفرین ایجاد شدند. سیستم ریاست مشترک برای کانتون‌ها در نظر گرفته شد و هیات وزرای 22 نفره برای اداره هر کانتون مدنظر قرار گرفت. در سال 2014 حمله داعش به شهر کوبانی و مقاومت چشم‌گیر کردها در مقابل آنان، موجبات محبوبیت و مشهور شدن کردها در عرصه را در پی داشت. از این دوران به بعد، کردهای سوریه بیش از هر دوران دیگری مورد توجه قدرت‌های بین‌المللی از جمله ائتلاف بین‌المللی ضدداعش به رهبری آمریکا قرار گرفتند. از ابتدای سال 2015 حمایت‌های نسبی آمریکا از نیروهای نظامی کرد سوریه آغاز شد و با گذشت زمانی یک ساله این حمایت‌ها به ائتلاف و همکاری نظامی میان ارتش آمریکا با کردها، در جبهه‌های نبرد نظامی سوریه بدل شد.
کردها در اوایل سال 2015 منطقه محدودی را در شمال شرق سوریه در اختیار داشتند. اما آنها در قالب دو نیروی یگان‌های مدافع خلق (YPG) و یگان‌های محافظ زنان (YPJ) در سال 2015 و 2016 پیشروی قابل ملاحظه‌ای در جبهه‌های جنگ داشته‌اند. کردها در ابتدا با شکستن حصر کوبانی، با حمایت‌های ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا موفق شدند کرانه جنوبی و جنوب شرقی استان حسکه را نیز از نیروهای داعش بازپس بگیرند. در ادامه روند پیشروی کردها با کنترل منطقه تل ابیض (گری سپی) موقعیتی خاص را برای خود ایجاد نمودند و نظام کانتونی موردنظر خود را رسمیت بخشیدند. کردها با کنترل تل ابیض در استان رقه به مرزهای 40 کیلومتری پایتخت داعش در سوریه یعنی شهر رقه رسیدند. همچنین، دیگر اقدام قابل‌توجه کردها را می‌توان ایجاد «نیروهای سوریه دمکراتیک» در 15 نوامبر 2015 دانست که با حمایت آمریکا تشکیل شد. در ابتدا نیروهای سوریه دموکراتیک سمت غرب کانتون کوبانی پیشروی کردند و سد تشرین در شهرستان «منبج» در استان حلب را کنترل نمودند.
با دقت نظر در تمامی این رویدادها و تحولات، می‌توان ابراز داشت در سال 2016 در شرایطی که 5 سال از آغاز بحران سوریه سپری شده است، کردها در مقام یکی از مهم‌ترین نیروهای سیاسی و نظامی حاضر در عرصه تحولات کشور سوریه، مطرح شدند. در میانه تحولات سال 2016 در ماه مارس، پس از دعوت نشدن کردها به مذاکرات صلح سوریه در کنفرانش ژنو 3، در 17 مارس 2016 در رمیلان، «فدراسیون روژاوا در شمال سوریه» با حضور 200 نفر از اعضای کرد، عرب، ترکمن، آشوری و... کانتون‌های سه‌گانه کردها و با انتخاب هیات رئیسه‌ای 31 نفره از میان این اعضاء، اعلام شد. از این دوران به بعد نظام خودمختاری دموکراتیک کردها که قبلا در نظام کانتونی تبلور یافته بود، تحت مدیریت نظام فدرال قرار گرفت. بر این مبنا، که فدرالیسم جایگزین نظام کانتونی شد و کانتون‌ها تحت کنترل حکومتی فدرال با هم متحد شدند. از مجموع هیات ریاست فدراسیون روژاوا، 15 نماینده از کانتون جزیره، 4 نماینده کوبانی، 4 نماینده از کانتون عفرین، 4 نماینده از اقلیم تل ابیض (گری سپی) و 4 نماینده از اقلیم شعبا بودند. مدل ریاست نظام فدرالیسم شمال سوریه مورد نظر کردها سوریه بر اساس سیستم ریاست مشترک بود. منصور سلومی به عنوان نماینده اعراب و هدیه یوسف به عنوان نماینده کردها ریاست مشترک نظام فدرالیسم اعلامی را عهده دار شدند. این اقدام کردها، در ابتدا مورد حمایت آمریکا قرار نگرفت و صراحتا مقامات واشینگتن مخالفت خود را با آن ابراز داشتند. اما از اواخر ماه مه 2016 و بعد از حمله نظامی مشترک آمریکا و کردها به مواضع داعش در شهرهای رقه و منبج به‌نظر می‌رسد دولت‌مردان آمریکایی رضایت ضمنی خود را با نظام ایجاد شده مورد نظر کردها اعلام داشته‌اند. واقعیت این است در صورت موفقیت نظامیان کرد در کنترل شهر منبج در شمال استان حلب و متعاقب آن شهر رقه، پایتخت داعش در سوریه، نه تنها جایگاه نظامی کردهای سوریه بیش از بیش تقویت میشود؛ بلکه نظام فدرالیسم موردنظر آنان ضمانت اجرایی بیشتری پیدا می‌کند.
آرمان سلیمی (پژوهشگر مسائل خاورمیانه)
