الوقت- بعد از ظهور داعش در سال 2014 این گروه تروریستی به یکه‌تاز عرصه سیاسی کشورهای عراق و سوریه تبدیل شد. نیروهای نظامی داعش، با ارائه نمایش‌هایی غیرانسانی و کشتارهای محیر العقول، در قامت نیرویی هجومی، سرزمین‌های تحت کنترل دیگر جریان‌ها را مورد تعرض قرار می‌دادند و موفق به کنترل مناطق وسیع سرزمینی در عراق و سوریه شدند. اما طی ماه‌های اخیر شاهد هستیم که روند تهاجمی داعش در منطقه، رو به افول رفته است و نه تنها توانایی پیشروی و تصرف مناطق جدید را ندارد؛ بلکه بتدریج بخش‌های از مناطق تحت کنترل خود را به ویژه در سوریه از دست داده است. نمونه‌های اخیر این موضوع را می‌توان به پیشروی نیروهای دموکراتیک سوریه به سمت شهر منبج در شمال حلب و شهر رقه پایتخت داعش در سوریه دانست. همچنین می‌توان به پیشروی ارتش عراق برای آزادسازی شهر فلوجه در استان انبار اشاره نمود. با نظر به این تفاسیر در واکاوی علل تضعیف موقعیت داعش و تغییر روند معادلات برای این گروه از فاز تهاجمی به فاز تدافعی می‌توان چهار دلیل مهم را مورد بحث قرار داد:
1- بحران اقتصادی
اولین و شاید مهم‌ترین علت تضعیف داعش را می‌توان در از دست رفتن توان مالی و اقتصادی این گروه رادیکال واکاوی نمود. داعش طی دو سال گذشته به عنوان ثروتمندترین گروه تروریستی جهان شناخته شد که با در اختیار داشتن منابع نفتی و فروش آن در بازار سیاه از طریق مرزهای ترکیه، توان اقتصادی بالایی را برای اداره مناطق تحت کنترل خود داشته است. منابع مالی گسترده این توان را برای رهبران داعش فراهم نموده بود که از طریق وزارت مالیه به نیروهای تحت فرمان خود حقوق پرداخت نمایند و حتی در سطحی وسیع‌تر، از طریق تطمیع مالی روسای عشایر، متحدان زیادی را جذب نماید. اما با تشدید حملات هوایی روسیه و ائتلاف بین‌المللی ضد داعش، پالایشگاه‌ها و کاروان‌های نفتی این گروه به شدت بمباران شدند. این واقعه تاثیر زیادی بر وضعیت اقتصادی داعش گذاشته و این گروه تروریستی را مجبور کرده است که حقوق نظامیان خود را به نصف کاهش دهد و در مناطق تحت کنترل خود مالیات بیشتری را اخذ نماید. این موضوع از دو بُعد در تضعیف ثبات قدرت داعش تاثیرگذار بوده است. یکی، کاهش تعداد نیروهای اجیر شده و دیگری، نارضایتی اقتصادی مردم حاضر در سرزمین‌های تحت کنترل. به‌طورکلی، درآمد داعش نسبت به سال گذشته از 80 به 54 میلیون دلار کاهش یافته است. این موضوع بدون تردید بر توان داعش برای خرید تسلیحات نظامی جدید تاثیرگذاشته و نقشی مهم را در ایجاد چند دستگی در سطوح مدیریتی داعش داشته است.
2- کاهش تعداد نیروهای نظامی
یکی دیگر از دلایل عمده تضعیف مواضع داعش را می‌توان در کم شدن تعداد نیروهای نظامی تحت فرمان خلیفه دولت خودخوانده اسلامی داعش دانست. در نتیجه شکست‌های اخیر داعش که منجر به از دست رفتن بخشی از مناطق سرزمینی تحت کنترل این گروه شده است، بخش بزرگی از نیروهای رزمنده‌ای که به اجبار از میان مردمان تحت حکومت خود، به جبهه‌های جنگ گسیل می‌شدند، دیگر در دسترس نیستند. همچنین، کشته شدن تعداد کثیری از نیروهای رزمنده و مخلص تفکر رادیکال داعش نیز تضعیف هر چه بیشتر داعش را در پی داشته است.
3- حملات هوایی نیروهای ائتلاف ضد داعش و روسیه
دیگر عامل تضعیف موقعیت داعش را می‌توان ورود جدی روسیه به عرصه بحران سوریه در ماه‌های پایانی سال 2015 دانست. حملات شدید جنگنده‌ها و سیستم موشکی مسکو به داعش ضربات سهمگینی را بر توان نظامی داعش وارد نمود. حمله به پایگاه‌ها نظامی و کاروان‌های نفتی داعش در سوریه، به شدت توان نظامی این گروه تروریستی را تضعیف نمود. علاوه بر این، نیروهای ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا بعد از ورود روسیه به بحران سوریه، تصمیمات جدی را مبنی بر تشدید حملات هوایی به مواضع داعش اتخاذ نمودند و با حمایت جدّی از نیروهای تحت حمایت خود در ضدیت با داعش، به ویژه کردهای سوریه و ارتش عراق، نقشی مهم را در تضعیف توان نظامی داعش داشته‌اند.
4- کاهش شدید پیوستن جوانان مسلمان مقیم اروپا به صفوف داعش
عامل دیگری که در تضعیف مواضع داعش در ماه‌های اخیر تاثیر زیادی داشته است در ارتباط با کم شدن تعداد نیروهای داوطلب ساکن کشورهای غربی برای پیوستن به صفوف جهادیون می‌باشد. بخشی از این نیروها را جوانان و نوجوانان مسلمان اروپایی تشکیل می‌دادند که در نتیجه بحران هویت و طرد از جوامع غربی، به سمت رادیکالیسم مذهبی از نوع داعش ترغیب می‌شدند. در سال گذشته به‌طور میانگین هر ماه حدود 2 هزار نیروی جدید از کشورهای غربی به صفوف نیروهای نظامی داعش افزوده می‌شد؛ اما در شرایط کنونی این روند به شدت تقلیل یافته است. اخیرا، این موضوع به‌شدت مورد توجه رهبران داعش قرار گرفته است. دستگاه تبلیغاتی داعش در قالب بیانیه‌های مختلف در فضای مجازی از جوانان مسلمان در کشورهای اسلامی و اروپایی برای پیوستن به دولت اسلامی و جهاد دعوت می‌کند. اما واقعیت این است که برخلاف سابق تبلیغات آنان میان مسلمان‌های کشورهای مختلف تاثیرگذاری ندارد و افراد داوطلب برای پیوستن به داعش روزبه‌روز در حال کاهش است.
