الوقت- بسترهای اجتماعی؛ فرهنگی؛ اقتصادی و سیاسی رشد داعش در افغانستان و رقابت‌های قومی و قبیله‌ای موضوع داعش در افغانستان، بیش از یک سال است که مطرح شده و این پیش‌بینی وجود دارد که این پدیده تروریستی به دلیل وجود بسترهای لازم در در افغانستان رشد و گسترش یابد.
اجتماعی ـ فرهنگی
فقر؛ تنگدستی؛ بیکاری و عدم تأمین نیازهای اولیه بسیاری از مردم افغان یک واقعیت انکارناپذیر است؛ در چنین شرایطی فضا برای هر اقدام سلبی مهیا می‌باشد؛ حتی طالبان که با پشتوانه نامحدود پاکستان؛ عربستان و آمریکا به قدرت رسید نتوانست این مشکلات را برطرف نماید و امروزه طالبان در پاسخگویی به نیازهای مردم در مناطق تحت سلطه خود دچار مشکلات فزاینده‌ای شده است.
این وضعیت نگرانی‌های عدیده‌ای از جمله احتمال پیوستن جوانان به داعش را به وجود می‌آورد. البته مردم تمایلی نسبت به داعش ندارند لیکن احتمال همکاری با این گروه بنا به دلائل فوق و ترس و وحشت از خشونت‌طلبی داعش همچنان باقی است. در حال حاضر چندین ماه است که از آغاز عملیات داعش در ننگرهار می‌گذرد اما مردم هنوز نگران توسعه نفوذ داعش هستند. داعش همچنین در مناطقی مانند «آچین» مردم را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهد و بسیاری از مردم از ترس آنها آواره هستند و سرپناهی ندارند. در منطقه «شینوار» و «مومند» نیز فعالیت‌هایی از داعش مشاهده می‌شود.
در دولت مرکزی نیز اختلافات فراوانی نسبت به پدیده داعش در افغانستان وجود دارد، آقای ظاهر قدیر معاون پارلمان افغانستان، با مخاطب قرار دادن حنیف اتمر مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور، او را متهم به حمایت از داعش می‌کند.
با توجه به تفاوت‌ها ماهوی میان داعش و طالبان، هنوز شواهد و قرائن متقنی برای همکاری نزدیک میان داعش و طالبان وجود ندارد. اکثر افراد داعش در افغانستان را اعضا فراری طالبان افغانستان و پاکستان و تحریک اسلامی ازبکستان تشکیل می‌دهند و لذا شاکله اصلی داعش را افراد غیربومی تشکیل می‌دهد. از نظر افکار عمومی افغانستان، داعش جزء عناصر خارجی محسوب می‌شوند و لذا از سوی افغان‌ها پذیرفته نمی‌شوند.
در این ارتباط جک ولین هازلتون استادیار کالج جنگی آمریکا می‌گوید: ایدئولوژی و اهداف دولت اسلامی در تقابل با آداب و رسوم اجتماعی افغان‌ها و حس ملی‌گرایی آنها است و این تقابل آنها را تنها به یک گروه تکفیری و مسلح تبدیل می‌کند.
علی‌رغم آنها در برخی گزارشات گفته می‌شود داعش از پشتون‌های افغانستان هستند، خود پشتون‌ها اعتقادی به این گزارشات ندارند و معتقدند که داعش یک گروه تروریستی خارجی است و آنها اجازه نخواهند داد کشورشان به دست این گروه بیفتد. این که سخنگوی این گروه به زبان پشتون صحبت می‌کند یک توطئه است، برای آنکه پشتون‌ها از اقوام بزرگ افغانستان هستند و آنها می‌خواهند با این روش‌ها بگویند که بزرگترین قومیت در افغانستان را نمایندگی می‌کنند.
اقتصادی
داعش در داخل افغانستان از منابع مالی چندان قابل توجهی برخوردار نیست، عموماً منابع مالی آنها از خارج از افغانستان تأمین می‌شود و در داخل افغانستان منابع مالی چندان مهمی ندارند. طبق اظهارات وزیر معادن افغانستان آقای داود شاه صبا، معادن کشور می‌تواند بخشی از منابع مالی داعش را تأمین نماید، اما بیشترین منابع مالی از خارج کشور تأمین می‌شود.
در یک نگاه کلی منابع مالی داعش عبارتند از: فروش نفت، جمع‌آوری مالیات، باج‌گیری، غارت و دزدی از بانک‌ها، و فروش آثار ملی، تاریخی و عتیقه.
بر این اساس آنها در افغانستان تنها می‌توانند از طریق باج‌گیری از کاروان‌های تجاری، دزدی از بانک‌ها و فروش آثار ملی و تاریخی منابعی را کسب نمایند. اما قدر مسلم آن است که آنها از فروش نفت در عراق و سوریه نیز سهمی دارند که از طریق بانک‌های اروپایی و ترکی و پاکستانی به آنها می‌رسد.
سیاسی
داعش در حال حاضر به لحاظ سیاسی از جایگاه چندان مناسبی در افغانستان برخوردار نیست، چرا که این گروه به عنوان یک شبکه تروریستی خشونت‌طلب و منفور شناخته می‌شود. علی‌رغم آنکه بسیاری از مقامات ارشد افغانی بارها اعلام کرده‌اند که حاضر هستند با طالبان مذاکره نموده و حتی از آنها در برخی از مراکز دولتی استفاده نمایند، در مورد داعش چنین تفکری وجود ندارد.
جغرافیای داعش در افغانستان چندان گسترده نیست، آنها در بخش‌هایی از ولایت هلمند، فراه و ننگرهار در امتداد مرز پاکستان حضور دارند که از سوی پاکستان مورد حمایت قرار می‌گیرند. البته آن بخش از طالبان (افغانی و یا پاکستان) که تمایلی به گفت‌وگو با دولت مرکزی افغانستان ندارند از این ظرفیت برخوردار می‌باشند که به داعش بپیوندند.
رقابت‌های قومی و قبیله‌ای و مذهبی
با توجه به مبانی مردم‌شناسی (anthropology) میان اعضا داعش موجود در افغانستان و قاطبه مردم این کشور قرابت و تشابهات قومی و قبیله‌ای وجود ندارد. پشتون‌ها به عنوان بزرگترین قومیت در افغانستان، اعضا داعش را عموماً افراد وارداتی می‌دانند که هیچگاه حاضر نخواهند شد که اداره امور کشور را به آنها واگذار نمایند. البته لازم به ذکر است که این امر می‌تواند به عنوان یک ظرفیت مهم مورد توجه قرار گرفته و از آن در جهت محدود ساختن هر چه بیشتر داعش در افغانستان استفاده کرد.
