الوقت- برنامه در حال اجرای ایران برای ساخت یک دیوار بتنی 300 کیلومتری در امتداد مرز خود با افغانستان و احتمالاً گسترش آن به سمت مرز پاکستان، چهره ژئوپلتیکی این منطقه را به سمت تحولی چشمگیر سوق می‌دهد.
این پروژه که برخی برآوردهای غیررسمی هزینه آن را تا 3 میلیارد دلار تخمین می‌زنند یک طرح سه ساله و مرحله‌ای با هدف تقویت کنترل مرزی، مهار تروریسم فرامرزی، قاچاق و مهاجرت غیرقانونی می‌باشد که در پاسخ به چالش‌ها و تهدیدات امنیتی و ژئوپلتیکی حاصل از تداوم بی‌ثباتی در مرزهای شرقی کشور بویژه از سوی افغانستان طرح‌ریزی شده است.
آخرین گزارش‌ها از روند پیشرفت پروژه حاکی از سرعت بالای ساخت دیوار است به صورتی اوایل مهرماه امیر سرتیپ نوذر نعمتی، جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش اعلام کرد: «بیش از ۱۰ کیلومتر دیوار در مرز(مرز ایران و افغانستان) کار گذاشته شده است و ۵۰ کیلومتر از مرز نیز آماده دیوارگذاری است و در این راستا نزدیک به ۲۰ کارگاه در طول مرز اقدامات زیرساختی و امور نصب دیوار را پیش می‌برند».
با این حال، دیوار مرزی چیزی بیش از یک مانع فیزیکی است و این پروژه با مجهز شدن به سیستم های نظارتی مدرن نشانه‌ای از تغییر استراتژی امنیتی ایران تلقی می‌شود که گامی مهم در جهت ارتقای امنیت منطقه‌ای و تعهد ایران به حفاظت از حاکمیت ارضی خود در مواجهه با بی‌ثباتی منطقه‌ای است.
کارشناسان دفاعی این پروژه را یک عامل بازدارنده کلیدی در برابر تهدیدات فرامرزی می‌دانند که استراتژی گسترده‌تر ایران برای ایمن کردن مرزهای شرقی و تضمین ثبات بلندمدت را تقویت می‌کند.
از زمان تسلط طالبان، افغانستان به طور فزاینده‌ای ناآرام شده است و علی‌رغم اعلام تعهد حکومت امارت اسلامی به مقابله موثر با گروه‌های تروریستی و در نظر گرفتن نگرانی‌های امنیتی همسایگان، با این حال گزارش‌های مختلف سازمان ملل از افزایش فعالیت گروه‌های ترویستی و کارتل‌های مواد مخدر خبر داده‌اند. در تیر ماه امسال (12 ژوئیه 2024) شورای امنیت سازمان ملل اعلام کرد افغانستان به «پناهگاه امنی» برای گروه‌هایی مانند القاعده و داعش تبدیل شده است. بر اساس این گزارش، برخورد کنونی حکومت طالبان با گروه‌های پیکارجو به گسترش تروریسم به دیگر کشورهای همسایه منجر می شود.
در واقع از نظر تاریخی، کشورهای همسایه ضرورتی برای ایجاد دیوار در امتداد مرزهای خود با افغانستان احساس نکرده اند. با این حال، افزایش تهدیدهای گروه های افراطی در داخل خاک افغانستان، این کشورها را مجبور به اتخاذ استراتژی های دفاعی کرده است.
خروج فضاحت‌بار ایالات متحده در اوت 2021 از افغانستان خلاء قدرتی ایجاد کرد که امنیت منطقه را بدتر کرد و به گروه هایی مانند تحریک طالبان پاکستان (TTP)، القاعده و «داعش خراسان» اجازه داد تا از بی ثباتی سوء استفاده کنند. در این مدت این گروهها و برخی دیگر از گروه‌های تروریستی با گرایشات قومی و تجزیه‌طلبانه حملات متعددی را علیه پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی انجام داده‌اند که علی رغم مقابله موثر نهادهای اطلاعاتی و امنیتی و انتظامی جمهوری اسلامی با این اغلب این تحرکات اما برخی از نمونه‌های برجسته انجام عملیات‌های تروریستی در سالهای اخیر با تلفات جانی قابل توجه همراه بوده است که به طول مثال می توان به حمله تروریستی به مزار شهدای استان کرمان در سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی اشاره کرد.
ایران با تقویت مرزهای خود پیامی قوی در مورد لزوم ثبات و امنیت در این منطقه ارسال می کند و به طور بالقوه فضای امن تری برای روابط دیپلماتیک آینده ایجاد می کند.
همزمان، ایران به طور فزاینده ای درگیر مسئله قاچاق انسان و هجوم گسترده پناهجویان افغان شده است که این موضوع علاوه بر مسائل و مشکلات اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی مختص به خود، چالش‌های امنیتی را نیز به همراه دارد.
به طور خلاصه، تصمیم ایران برای ساخت دیوار مرزی با افغانستان منعکس کننده یک استراتژی جامع مواجهه با مسئله امنیت، مهاجرت، ثبات منطقه ای و مسائل مرزی تاریخی است. این ابتکار با هدف تقویت امنیت مرزی در میان نگرانی‌های فزاینده در مورد تهدیدات فرامرزی و فعالیت‌های غیرقانونی، با تأکید بر تعهد ایران به حفاظت از حاکمیت خود، انجام می‌شود. همچنین پویایی پیچیده ای را که در آن مسائل داخلی با منافع ژئوپلیتیکی و بحران های بشردوستانه تلاقی پیدا می کنند، برجسته می‌کند. در نهایت نباید از یاد برد که اثربخشی دیوار در تقویت امنیت و ثبات تا حد زیادی به همکاری و گفتگو با حکومت طالبان در افغانستان نیز متکی است.
