الوقت- جرقه‌ای که می‌رفت به آتشی بزرگ در روابط دو کشور همسایه دامن بزند، بسیار زود با درایت طرفین ختم به خیر شد و تنها ساعاتی پس از زد و خورد موشکی روز چهارشنبه و پنجشنبه هفته گذشته دو طرف از توافق بر سر بازگشت به شرایط عادی و دوستانه روابط خبر دادند.
در این رابطه دولت پاکستان امروز (شنبه) پس از برگزاری نشست امنیتی اعلام کرد که برای کاهش تنش با ایران به توافق رسیده است. همچنین مقامات دو کشور اعلام کردند که سفرا به زودی به محل ماموریت خود باز خواهند گشت و وزرای خارجه ایران و پاکستان توافق کردند که تنشها را کاهش دهند.
وزارت خارجه پاکستان در بیانیه‌ای تاکید کرد که احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت باید زیربنای همکاریهای دوجانبه باشد. وزارت خارجه پاکستان با تاکید بر روابط نزدیک و برادرانه دو کشور، تمایل اسلام‌آباد را برای همکاری با تهران بر اساس روحیه اعتماد و همکاری متقابل ابراز کرد.
با نگاهی به وضعیت پرآشوب و ملتهب منطقه و جهان بیشتر شاهکار مدیریت این قائله میان دو کشور قدرتمند نظامی بین المللی را برملا می‌کند. چه بسا اگر این تقابل کوچک در جای دیگری روی می‌داد قضیه به همین سادگی فیصله نمی‌یافت برای مثال اگر این زدو خورد در سمت شرق پاکستان و در رابطه با هندی‌ها و یا حتی در سمت شمال در برابر طالبان روی می‌داد.
بر این اساس ذکر چند نکته ضروری است. با نگاهی موشکافانه می‌توان متغیرهای کاهنده تنش را در سه سطح 1- موضوع تنش 2- سطح مناسبات دو جانبه و 3- سطح منطقه‌ای مورد بررسی قرار داد.
مهمترین مسئله تاثیرگذار در بروز تنش، نقش‌آفرینی تهدیدات امنیتی و ناکارامدی سازوکارها و توافقات دوجانبه برای ممانعت از ظهور و بروز این چالش در مناسبات میان دو کشور بوده است.
اگرچه توافقات امنیتی بین دو کشور امضا شده است اما مفاد این توافقنامه فقط روی کاغذ باقی مانده و اسلام‌آباد با وجود درک تهدیدات امنیتی علیه تمامیت ارضی ایران از ناحیه گروههای تروریستی مستقر در پاکستان، اقدام عملی برای مقابله با تهدیدات تروریستی انجام نداده تا لزومی به واکنش جمهوری اسلامی نداشته باشد.
یکی از توافقات مهم بین ایران و پاکستان در سال 1393 انجام شد که دو طرف با امضای موافقت‌نامه همکاری امنیتی توافق کردند که در زمینه تبادل اطلاعات، مقابله با قاچاق مواد مخدر، پیشگیری از ترویسم و مقابله با گروههای تروریستی بایکدیگر همکاری کنند. در ادامه این همکاریهای امنیتی در مهرماه 1400 هم سرلشگر علی باقری، رئیس ستادکل نیروهای مسلح به اسلام آباد سفر کرد و با مقامات امنیتی پاکستان درباره موضوعات منطقه‌ای و تهدیدات امنیتی در مرزهای دو کشور گفتگو کرد. در مردادماه گذشته هم در دیدار بین وزاری خارجه ایران و پاکستان، دو طرف اعلام کردند که مصمم هستند از امنیتی ماندن مرزها فاصله بگیرند و مرزها را به مرزهای تجاری و اقتصادی مبدل کنند.
تنش ایران و پاکستان با هدف حمله به تمامیت ارضی همانند آنچه در اوکراین و فلسطین در جریان است انجام نشد، بلکه دو کشور مقر گروههای تروریستی را هدف قرار دادند که آرامش و امنیت را از مردم دو کشور سلب کرده‌اند. «تروریسم» تهدید مشترک برای پاکستان و ایران است و آنها بزرگترین قربانیان حملات تروریستی در چند دهه اخیر بوده‌اند و برای از بین بردن این تهدید باید دو همسایه همکاریهای امنیتی خود را افزایش دهند.
از این حیث باید گفت از دیدگاه منطق واقع‌گرایانه بین المللی هم کنش ایران در هدف قرار دادن پایگاه تروریستها به منظور گوشزد کردن انجام تعهدات و وظایف به دولت پاکستان از مشروعیت برخوردار بوده است و هم واکنش پاکستان برای نشان دادن توان بازدارندگی خود قابل درک است بویژه که طرف پاکستانی در پاسخ نظامی خود مقری در نزدیکی مرز و بدون بر جای گذاشتن تلفات از شهروندان ایرانی را در نظر گرفت تا موجب جریحه دار شدن افکار عمومی در ایران نشود.
سطح دیگری که در فروکش کردن سریع تنشها بین دو کشور مهم بود، نزدیکی روابط میان دو کشور به صورت تاریخی است که هم در بعد سیاسی و اقتصادی جلوه‌گر می‌باشد و هم در سطح دیپلماسی عمومی و قرابت‌های قومی، فرهنگی، مذهبی و حتی ایدئولوژیک به چشم می‌خورد. بویژه دیدگاه مردم پاکستان به انقلاب اسلامی و جنبش استقلال طلبانه و استکبارستیز (ضدآمریکایی و ضدصهیونیستی) امام خمینی (ره) و تداوم برافراشتن این پرچم توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای (مدظله) همواره مملو از همدلی و همسویی ایدئولوژیک و دینی بوده است. نمونه‌های ملموس این قضیه در مخالفت مردم پاکستان با جنگ ائتلاف سعودی در یمن، حضور جمع کثیری از پاکستانی‌ها زیر پرچم تیپ زینبیون در میان مدافعان حرم، و حمایت قاطع ملت پاکستان از آرمان آزادی قدس شریف و دفاع از مبارزات ملت فلسطین قابل مشاهده است.
در مقابل موضع اصولی و همیشگی و صریح جمهوری اسلامی در حمایت از مسلمانان کشمیر، در نگرش مردم پاکستان نسبت به ایران تأثیر مثبتی گذاشته است که همین موجب شد تا دولت پاکستان از جانب افکار عمومی برای تشدید تنش با جمهوری اسلامی تحت فشار قرار نگیرد.
در مناقشه منطقه خودمختار کشمیر که بیش از هفت دهه در کانون رقابت اسلام‌آباد و دهلی‌نو قرار دارد، تهران همیشه در کنار پاکستانی‌ها بوده است. با اینکه برخی کشورهای اسلامی به موازات تقویت مناسبات اقتصادی خود با هند، مسئله کشمیر را از دستورکار سیاست خارجی خود خارج کرده‌اند اما ایران با وجود داشتن روابط دوستانه با هند اما از سیاستهای اعلانی خود درباره مسلمانان کشمیر عقب‌نشینی نکرده و هیچگونه موضعی که خوشایند هندی‌ها باشد اتخاذ نکرده است.
در حوزه بین‌الملل یکی از مواردی که باعث تحکیم روابط و همچنین همگرایی در بین کشورها می‌شود، میانجیگری یک کشور در اختلافات به وجود آمده در بین واحدهای سیاسی است. میانجیگری ایران در حل وفصل اختلافات به وجود آمده بر سر منطقه کشمیر بین پاکستان و هند طی سالهای گذشته از مواردی هست که می‌توان به عنوان گرایشهای همگرایی در روابط بین دو کشور به حساب آورد. بنابراین، رهبران اسلام‌آباد هم به این مسئله توجه دارند و به همین خاطر بود که در روزهای اخیر از ایران به عنوان کشور دوست و برادر یاد کردند و گفتند که ایران کشور بسیار نزدیک و همسایه ما است و معتقدیم که کانال‌های ارتباطی میان دو کشور می‌تواند راهکار رسیدگی به مسائل مشترک باشد.
روابط اقتصادی بین دو کشور هم از جمله عوامل تاثیرگذار بر کاهش تنشها بین دو کشور بود. ایران و پاکستان در سالهای اخیر تلاش کرده‌اند سطح مناسبات تجاری دوجانبه را به مرحله قابل قبولی ارتقا دهند و در یکسال گذشته هم گام‌هایی برای گشایش بازارچه‌های مرزی برداشته‌اند تا به رشد و شکوفایی اقتصاد در مرزهای دو کشور که تقریبا فقیرنشین هستند، کمک کنند.
روابط اقتصادی پاکستان با ایران، اگرچه رقم بزرگی به اندازه پتانسیل‌های این دو کشور توانمند و پرظرفیت نیست اما حفظ و گسترش روابط اقتصادی موضوعی است که دو طرف بر روی آن تأکید دارند بویژه اینکه اسلام اباد می‌کوشد تا کالا‌های حیاتی، از جمله سوخت و برق را برای مصارف استان بلوچستان، از ایران تامین کند.
پاکستان در دو دهه اخیر تلاش زیادی کرده تا گاز مورد نیاز خود را از طریق ایران تامین کند اما به دلیل تحریم‌های آمریکا تاکنون موفق به این امر نشده است. پاکستان می‌داند که تنش با ایران بر اقتصاد به شدت تورم‌زا این کشور تاثیر منفی خواهد گذاشت و حاضر نیست بحران دیگری را به مصایب بزرگ خود اضافه کند، همانگونه که تنشهای اخیر بین دو کشور باعث گرانی قيمت گاز در غرب پاكستان شد.
زیرساخت‌های اقتصادی زمانی و توسعه روابط تجاری عملیاتی خواهد شد که مرزهای دو کشور از امنیت و ثبات لازم برخوردار باشند ولی حضور گروههای تروریستی در برخی مناطق مانع از احداث بازارچه‌ها و جابجایی کالاها می‌شود و نیازمند همکاری مشترک است تا این تهدیدات را از بین ببرند. پراکندگی اقوام بلوچ در ایران و پاکستان یکی از عوامل تقویت روابط فرهنگی است و به شرطی که اشتراکات فرهنگی و سیاسی در جهت تقویت روابط ایران و پاکستان باشد می‌تواند عاملی برای پیشرفت مناطق مرزی باشد.
فضای منطقه‌ای تنشها را خنثی کرد
به رغم اینکه مقامات دو کشور تنش اخیر را به خوبی مدیریت کردند تا به بحران تبدیل نشود اما فضای منطقه‌ای هم اجازه این کار را نداد. هر چند برخی بازیگران خارجی از جمله آمریکا سعی داشتند تا فضای تنشها را گرم نگه دارند اما بسیاری از کشورها از جمله روسیه، ترکیه و چین و قطر از طرفین خواستند تا در این زمینه خویشتنداری کنند و آمادگی خود را برای میانجیگری بین دو کشور اعلام کردند. این کشورها به دلیل روابط خوبی که با ایران و پاکستان دارند و در برخی سازمانهای منطقه‌ای همانند شانگهای دارای عضویت مشترک هستند، به این مسئله واقف‌اند که تنش بین دو کشور به عنوان بازیگران تاثیرگذار در منطقه، به نفع سایر همسایگان نیست و لذا کمک کردند تا شعله‌های درگیری را خاموش کنند.
حفظ امنیت در مرزها از اهداف اساسی کشورها به شمار می‌رود. در واقع، امنیت داخلی هر کشور اعم از امنیت ملی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، به حفظ امنیت در مرزها بستگی دارد و در نبود امنیت مرزی، هر گونه توسعه و همکاری بی‌فایده خواهد بود. از اینرو، برای اینکه در آینده شاهد چنین کشمکش‌های امنیتی و سیاسی بین دو کشور همسایه نباشیم لازم است دولت‌های دو طرف به سازوکارهای اجرایی قوی برای مقابله موثر با پدیده تروریسم دست یابند تا این مسئله را به طور ریشه‌ای حل کنند.
تهدیدات تروریستی عمدتاً از خاک پاکستان متوجه ایران است نه بالعکس. اسلام آباد در کنترل فعالیت و تحرکات گروههای ترویستی بر بخشی از جغرافیای سرزمینی خود بویژه در وزیرستان شمالی و مناطق قبایلی از توانمندی لازم برخوردار نیست و یا ارتش این کشور در کنترل تحرکات این گروهها به سوی مرزهای ایران سهل انگاری می‌کند.
لذا با توجه به موضع‌گیریهای تندی که مقامات نظامی ایران در روزهای اخیر گرفته‌اند که با هر گونه تهدیدات تروریستی علیه تمامیت ارضی کشور با قدرت برخورد خواهند کرد، برای جلوگیری از تکرار ماوقع، اسلام‌آباد باید تمهیداتی بیندیشد تا با این گروههای تروریستی مقابله کند. در غیر این صورت، حملات گاه و بیگاه این تروریستها به مرزهای شرقی و کشته و زخمی کردن غیرنظامیان، موضوعی نیست که جمهوری اسلامی در برابر آن سکوت کند.
همچنین می‌طلبد که همکاریهای تجاری در استانهای مرزی تقویت گردد و دو طرف اجرای توافقنامه امنیتی را با جدیت پیگیری کنند. چرا که با کاهش فقر در استانهای مرزی و ریشه‌کن کردن تروریسم، صلح و ثبات در منطقه نیز حکمفرما خواهد شد و دست بیگانگان برای فتنه انگیزی بین دو ملت هم بسته خواهد شد.
ایران و پاکستان در مدیریت تنش اخیر ثابت کردند که قادرند از مجرای دیپلماتیک بر مشکلات دوجانبه غلبه کنند و اگر این همکاری در بعد امنیتی هم اجرایی شود، پیروزی در برابر گروههای تروریستی هم دور از دسترس نخواهد بود.
