الوقت- پس از سفرهای مقامات ارشد کشورهای منطقه به تهران، این بار نوبت هندی‌ها بود تا سطح همکاری با جمهوری اسلامی را تقویت کنند. به همین منظور، سوبرامانیام جایشانکار، وزیر خارجه هند، روز شنبه در سفری دو روزه برای رایزنی با مقامات ایرانی وارد تهران شد. در بیانیه دولت هند آمده است که جایشانکار با همتای ایرانی خود «حسین امیرعبداللهیان» برای گفت‌وگو در مورد مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و جهانی ملاقات خواهد کرد. وزیر خارجه هند همچنین قرار است در این سفر با سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران دیدار داشته باشد.
اگر چه منابع هندی حضور وی در تهران را به عنوان سفری از قبل برنامه‌ریزی شده یاد کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد سفر جایشانکار به شکلی غیرمترقبه و با توجه به تحولات اخیر در منطقه خاورمیانه انجام گرفته باشد.
همکاری‌های اقتصادی دوجانبه
تغییر و تحولات امنیتی و سیاسی که در دو سال گذشته در جهان به وجود آمده است، کشورهای پیشرو در عرصه اقتصادی را به سمت همکاری‌های منطقه‌ای سوق داده است. قدرتهای نوظهور شرق که خود را برای ابرقدرتی در نظم نوین جهانی آماده می‌کنند به نقش و جایگاه ایران به عنوان سکوی پرش در این مسیر نگاه می‌کنند و سعی دارند روابط خود را با تهران گسترش دهند و در این میان راهبرد «نگاه به شرق» دولت سیزدهم هم جذابیتهای زیادی را برای کشورهای آسیایی فراهم کرده است.توسعه روابط ایران و هند در سالهای اخیر گویای این واقعیت است که دهلی نو سعی دارد در همه حوزه‌های روابط خود را با جمهوری اسلامی افزایش دهد. همان‌گونه که برخی مطبوعات هند اشاره کرده‌اند، موضوع همکاری‌های اقتصادی دوجانبه میان تهران و دهلی‌نو یکی از اهداف این سفر به شمار می‌رود.
مبادلات تجاری ایران و هند پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ آسیب‌های زیادی دیده است اما رسانه‌های هندی ابراز امیدواری کرده‌اند که این شرایط به گذشته برگردد. هند تا پیش از تحریمهای آمریکا، دومین خریدار نفت ایران بود و در سالهای ۱۹-۲۰۱۸ مجموع واردات هند از ایران ۱۳.۵۲ میلیارد دلار و صادرات ۳.۵۱ میلیارد دلار بود، با این وجود در صورت ازسرگرفیری خرید و فروش نفت، مبادلات تجاری بین دو کشور افزایش خواهد یافت.
هند در یک دهه اخیر برای ورود به بازارهای اورآسیا به مسیرهای ریلی ایران چشم دوخته است و برای همین منظور روی بندر چابهار سرمایه‌گذاری انجام داده است تا روند تجارت با ایران و جمهوری‌های آسیای مرکزی را تسریع کند.
هند در سال ۲۰۱۵ در خصوص توسعه بندر چابهار و احداث خط راه آهنی که هند را به افغانستان متصل می‌کند، با ایران به توافق رسید و در سال ۲۰۱۶، «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند در جریان سفر به ایران، توافقنامه سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری برای توسعه چابهار را با تهران به امضا درآورد. پیش از این نیز وزیر خارجه هند پیشنهاد داده بود که به منظور دسترسی امن و بدون مانع کشورهای آسیای مرکزی به دریا، بندر چابهار در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب قرار بگیرد. وی همچنین از طرح کارگروه هند، ایران، افغانستان، ازبکستان برای استفاده مشترک از بندر چابهار استقبال کرده بود.
وزیر خارجه هند پیشتر گفته بود:«هند از طریق بندر چابهار نه تنها به مناطق آسیای مرکزی دست خواهد یافت بلکه این احتمال وجود دارد که به روسیه نیز دسترسی پیدا کند و از طریق شمال ایران به روسیه برسیم و امروزه چگونگی ایجاد راه‌های مواصلاتی، برای دیپلماسی و روابط اقتصادی بسیار مهم است».
هر چند هندی‌ها تحت تاثیر تحریمهای آمریکا، در توسعه تجارت از طریق بندر چابهار کم کاری کرده‌اند اما سرمایه‌گذاری دهلی نو در این بندر استراتژیک، علاوه‌بر اینکه به رشد و رونق اقتصادی در ایران کمک خواهد کرد، روند تجارت منطقه‌ای با کشورهای آسیای مرکزی هم تسریع می‌کند.
با وجود برخی محدودیتهای خارجی اما مسیر تعاملات دوجانبه درحال گسترش است و در دولت سیزدهم توسعه تجارت با هند هم تا حدوید سرعت گرفته است. سرپرست سازمان توسعه تجارت ایران در خردادماه در سخنانی با بیان اینکه روابط تجاری بین تهران و دهلی، در سال 1401 به ۵ میلیارد دلار رسید، گفته بود:«تعرفه واردات برخی محصولات به هند برای برخی کشورها صفر است که موجب شده است این کشورها محصولات ایران را خریداری و با نام خود، آن را به هند صادر کنند». وی با بیان اینکه هند یکی از اولویت‌های ایران در برقراری روابط تجاری است، گفته است:«بنابراین سازمان توسعه تجارت رویکردش در رابطه با توسعه روابط تجاری با این کشور افزایش صادرات گروه‌های کالایی و تمرکز بر صادرات خدمات فنی و مهندسی است».
وزارت بازرگانی و صنعت هند هم در ماه سپتامبر گذشته از مبادلات حدود یک میلیارد دلاری این کشور با ایران در نیمه نخست ۲۰۲۳ خبر داد و اعلام کرد:«صادرات ایران به هند در این دوره پنج درصد رشد کرده است».
در این رابطه هادی طالبیان مقدم، مدیر کل شبه قاره هند سازمان توسعه تجارت نیز پیشتر در سخنانی گفته بود:«پیش بینی می‌شود حجم تجارت ایران و هند در پایان سال ۱۴۰۲ بین ۱۸ تا ۲۰ درصد افزایش یابد و با ادامه این روند در پایان سال ۱۴۰۳ از ۷ میلیارد دلار عبور کند». طالبیان مقدم گفته بود:«این درحالی است که در ۵ ماهه اول امسال، صادرات کشورمان به هند ۸۴۵ میلیون دلار، و واردات ۸۱۳ میلیون دلار بود که بیش از ۳۰ میلیون دلار تراز تجاری مثبت را نشان می‌دهد».
علاوه‌بر همکاری‌های دوجانبه تجاری، هند و ایران برای توسعه تجارت با برخی کشورهای منطقه هم گامهای موثری برداشته‌اند. مقامات هند در اردیبهشت امسال در نشست سه‌جانبه با مقامات ایرانی و ارمنستان، بر سر احداث کریدور ریلی اقیانوس هند تا دریای سیاه توافق کردند تا بتوانند در آینده مسیرهای تجاری خود را توسعه دهند. هند یکی از کشورهای نوظهور در عرصه اقتصادی به شمار می‌رود و برای سبقت گرفتن از رقیب چینی خود تلاش می‌کند تا کریدورهای ریلی با کشورهای منطقه را توسعه داده و روند تجارت خو با مناطق دیگر از جمله اروپا را تقویت کند.
همکاری تهران- دهلی‌نو در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی اتفاق تازه‌ای نیست و دو طرف بر اساس منافع مشترکی که دارند در بسیاری از مسائل منطقه‌ای شریک راهبردی یکدیگر محسوب می‌شوند. عضویت هند و ایران در سازمان همکاری شانگهای هم در توسعه روابط اقتصادی دوجانبه و چندجانبه تاثیرگذار است و دو طرف می‌توانند در چارچوب این سازمان هم روابط خود را ارتقا داده و در توسعه روابط تجاری در منطقه هم تاثیرگذار باشند. همچنین دو کشور عضو گروه بریکس هستند که برای توسعه روابط بین اعضای خود گامهای بلندی برداشته است و هند و ایران به دلیل جایگاه مهمی که در عرصه انرژی و اقتصادی در جهان دارند، می‌توانند در این گروه اقتصادی هم نقش موثری ایفا کنند.
موضوع امنیتی افغانستان هم یکی از موارد اشتراکی بین دو کشور است که در دو سال گذشته نشستهای متعددی را برای بازگرداندن ثبات و امنیت به این کشور همسایه برگزار کرده‌اند تا با همکاری‌های منطقه‌ای بتوانند با تهدیدات تروریستی از ناحیه افغانستان مقابله کنند. زیرا تا زمانی که تهدیدات تروریستی و ناامنی در افغانستان وجود داشته باشد، تجارت و امنیت در منطقه هم با چالش جدی مواجه خواهد شد و این برای هندی‌ها که دنبال ارتقای جایگاه خود در عرصه بین‌الملل هستند، بسیار خطرناک است.
حامل پیام غرب برای کاهش تنش در دریای سرخ
سفر وزیر خارجه هند به تهران علاوه‌بر تعمیق همکاری‌های اقتصادی، به تنشها در دریای سرخ هم مربوط می‌شود که امنیت دریانوردی در این خطه را تهدید می‌کند. دهلی‌نو که بخش زیادی از تجارت دریایی خود را از دریای سرخ و از طریق کانال سوئز به مسیرهای آفریقایی و اروپایی انتقال می‌دهد، بیش از دیگران از تنشهای امنیتی در دریای سرخ متضرر شده است و لذا قصد دارد با کمک تهران، ثبات و امنیت را به این منطقه بازگرداند تا از امنیت کشتی‌های خود در این پهنه آبی اطمینان حاصل کند.
حسن هانی زاده، کارشناس مسائل بین‌الملل درباره اهداف سفر وزیر خارجه هند به تهران در گفتگو با الوقت، گفت:«به دلیل شرایطی که در دریای سرخ و تنگه باب‌المندب حاکم است، به نظر می‌رسد وزیر خارجه هند حامل پیامی از سوی آمریکا و انگلیس به ایران است. این منطقه استراتژیک در واقع پیوند دهنده چندین قاره است و مرکز ثقل تجاری جهان به شمار می‌رود. لذا، دریای سرخ و دریای عرب و اقیانوس هند هم برای کشورهای شرق و غرب آسیا و هم برای غربیها از اهمیت بالایی به لحاظ دریانوردری و تجاری و انرژی برخوردار است و اتفاقاتی هم که اخیرا در یمن در چارچوب عملیات انصارالله برای ایجاد بازدارندگی و کمک به مردم غزه رخ داد، طبیعی است که این امر می‌تواند شرایط منطقه را دگرگون کند».
هانی زاده با بیان اینکه اقدام اشتباه آمیز آمریکا و انگلیس در حمله به یمن، تحولات در دریای سرخ را پیچیده‌تر کردف گفت:«اگر این وضعیت ناامنی ادامه پیدا کند کشتیرانی در دریای سرخ با چالش و بحران جدی مواجه خواهد شد. به همین خاطر یک سری نگرانی‌هایی وجود دارد و آمریکا و انگلیس به اشتباهات خود پی برده‌اند و از هند خواسته‌اند تا پادرمیانی کرده و شرایطی را فراهم کند تا ایران از نفوذ خود برای کاهش تنشها در منطقه استفاده کند. از اینرو، این سفر مهم است و مسائل منطقه و بحران غزه و دریای سرخ محور اصلی در دیدار مقامات هندی با ایرانی خواهد بود».
هانی زاده درباره نقش موثر ایران و هند برای برقراری ثبات و امنیت در دریای سرخ و اقیانوس هند هم اشاره و تاکید کرد:«ایران سیاست کاملا مشخصی درباره بحران غزه دارد و آن پایان دادن به کشتار فلسطینیان و عقب‌نشینی رژیم صهیونیستی از این منطقه و بازگشت ساکنان به خانه‌های خود و همچنین ممانعت از ماجراجویی آمریکا و اسرائیل در منطقه است. اگر این مولفه‌ها عملیاتی شود بمباران مردم غزه متوقف شود و آتش‌بس برقرار شود، مسلما مشکلات منطقه تا حد زیادی حل خواهد شد اما به نظر نمی‌رسد که چنین رویکردی در حال حاضر وجود داشته باشد. علاوه‌براین، هند دنبال گسترش سطح مناسبات خود با کشورهای منطقه است و سیاست این کشور درباره مناقش فلسطین شفاف نیست. از یک طرف، از رژیم صهیونیستی حمایت می‌کند و از سوی دیگر انتظار دارد که منطقه شاهد ثبات و آرامش باشد و این سیاست در تضاد هستند. هند باید نقش مثبت‌تری در حل مناقشات منطقه‌ای ایفا کند و تووسعه مناسبات با رژیم صهیونیستی نمی‌تواند جایگاه دهلی‌نو در منطقه را ارتقا بخشد».
