الوقت- پس از اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر که در تیرماه 1401 برگزار شد، این بار وزرای خارجه کشورهای عضو در مسکو دورهم جمع شده‌اند تا درباره مسائل مربوط به دریای خزر بحث و گفتگو کنند. در این نشست که امروز (سه‌شنبه) به ریاست سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه برگزار می‌شود، نمایندگان جمهوری آذربایجان، ایران، قزاقستان و ترکمنستان حضور دارند.
ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه درباره جزئیات این نشست گفت:«قرار است وزاری کشورها درباره موضوعات منطقه‌ای مورد علاقه دوجانبه با تمرکز بر اولویت‌های توسعه همکاری‌های خزر گفتگو کنند. همچنین، دیدارهای دوجانبه وزیر خارجه روسیه با همتایانش در حاشیه شورای وزیران این نشست نیز برنامه‌ریزی شده است».
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه که به نمایندگی از جمهوری اسلامی در این نشست منطقه‌ای حضور دارد، درباره اهداف این نشست گفت:«اهمیت همکاری و مشارکت دسته‌جمعی با وجود فرصت‌های اقتصادی متنوع و چالش‌های زیست محیطی در این منطقه برجسته است. دریای خزر به عنوان شتاب‌دهنده رشد مناسبات تجاری چندجانبه میان کشورهای ساحلی اهمیت ویژه‌ای در سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران دارد و ما بر موضوعاتی که همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین کشورهای ساحلی حوزه دریای خزر را تقویت کند، تمرکز داریم». به گفته امیرعبداللهیان در این سفر پیگیری موضوعات دوجانبه با روسیه و منطقه‌ای با کشورهای حوزه خزر در دستورکار قرار دارد.
کاظم جلالی سفیر ایران در مسکو هم در این باره تاکید کرد:«در نشست مسکو توسعه همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف از جمله امنیت منطقه خزر، گسترش روابط اقتصادی، حمل‌ونقل دریایی، تجارت، انرژی، محیط زیست و مسائل حقوقی مرتبط مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت».
مقابله با خطرات زیست محیطی در خزر
آنگونه که از اظهارات مقامات روسی و ایرانی برمی‌آید، بحث خطرات زیست محیطی بزرگترین چالشی است که در برهه کنونی برای دریای خزر وجود دارد. این نشست منطقه‌ای درحالی برگزار می‌شود که در ماه‌های اخیر اخباری مبنی بر پس‌رفت سطح دریای خزر در رسانه‌ها منتشر شده است.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد، طی دو دهه اخیر روند کاهش تراز آب خزر طولانی‌تر شده و شدت کاهش تراز آب به‌ویژه در سال‌های اخیر شدت یافته به‌طوری که تنها در سال ۱۴۰۱، تراز آب ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافته است. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی ایران مردادماه در گزارشی اعلام کرد که کاهش تراز آب خزر، پیشروی تالاب‌های ساحلی به سمت این دریا را در آینده قوت می‌بخشد و این پدیده در گیلان و حتی شرق مازندران تا حاشیه ساحلی میانکاله و خلیج گرگان قابل مشاهده است.
گفته می‌شود این مسئله به خاطر کاهش سطح آب ورودی رودخانه ولگا از روسیه و احداث سدها در بالادست دریای خزر است. حتی برخی کارشناسان بر این باورند که اگر حجم آب ورودی به خزر اینگونه ادامه یابد، در دهه آینده شاهد عقب‌نشینی گسترده آب دریای خزر به ویژه در بخش قزاقستان و ایران خواهیم بود.
کاهش سطح آب خزر همزمان با افزایش میزان آلاینده‌ها در این دریاچه، علاوه بر زندگی ساکنان منطقه، زندگی آبزیان و جنگل‌های اطراف خزر را هم تهدید می‌کند و غلبه بر این معظل همکاری همه کشورهای ساحلی را می‌طلبد.
همچنین افزایش استخراج گاز از بستر دریای خزر توسط جمهوری آذربایجان، مخاطرات زیست محیطی را به شدت افزایش داده است. جمهوری آذربایجان در 9 ماهه اول سال 2020، حدود ۱۳.۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از میدان «شاه دنیز» در دریای خزر استخراج کرده بود که در مقایسه با زمان مشابه 2019، ۹ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
بنابراین، همکاری‌های مشترک برای واکنش سریع به رویدادها و پدیده‌های طبیعی و مصنوعی که می‌تواند زندگی و رفاه مردم منطقه را تحت تأثیر قرار دهد، ضروری است. توسعه پایدار منطقه دریای خزر و تقویت اقتصادی کشورهای ساحلی همیشه اولویت همکاری پنج خزر بوده است و اعضا در همه نشستها تلاش می‌کنند بر این مشکلات فائق آیند.
تقویت تجارت منطقه‌ای
مسئله دیگری که برای کشوهای حوزه خزر بیش از پیش اهمیت یافته است، موضوع همکاری‌های اقتصادی است که همه اعضا سعی دارند تا سطح روابط دوجانبه و چندجانبه را ارتقا دهند و روسیه و ایران با جدیت در این مسیر گام برمی‌دارند.
در همین رابطه، شهریار افندی زاده معاون وزیر راه و شهرسازی ایران و همتای روس خود روز شنبه در خصوص همکاری‌های دوجانبه دو کشور در زمینه‌های زیرساختی، حمل‌ونقل و دستیابی به ترانزیت 10 میلیون تن کالا بین دو کشور از طریق خاک ایران تبادل نظر کردند. در خصوص همکاری‌های بندری دو کشور به ویژه مذاکرات برای تقویت همکاری‌های کشتیرانی در دریای خزر و ظرفیت مناسب بنادر ایران برای حمل کالاهای ارسالی از روسیه به کشور هم توافقاتی حاصل شد. دو طرف همچنین توافق کردند که مبادلات تجاری را به 10 میلیارد دلار در سال افزایش دهند.
از آنجا که تجارت بین روسیه و ایران با عبور از کشورهای حوزه خزر انجام می‌شود، تقویت روابط با این همسایگان هم بخشی از توافقات تهران و مسکو است. با آغاز جنگ در اوکراین، مسیر مستقیم اروپا از مرزهای روسیه بسته شد و مسیرهای جایگزین برای این کار در نظر گرفته شدند و ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیر خزر تا خلیج فارس و حلقه اتصال شرق به غرب، اهمیت ویژه‌ای برای روسیه و دیگر کشورهای منطقه پیدا کرد. با امضای قراردادهای تجاری بین ایران با روسیه و جمهوری‌های آسیای مرکزی در دو سال اخیر، حجم تجارت دوجانبه به طور چشمگیری افزایش یافته است.
این همکاری‌ها علاوه بر روابط دوجانبه در قالب اتحادیه‌های منطقه‌ای هم درحال توسعه است. مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر خارجه پیشتر در سخنانی ضمن تبیین اهمیت روابط با کشورهای اوراسیا، امضای سند تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در چهارم دی‌ماه سال جاری و الحاق به این اتحادیه را نقطه عطفی در روابط تجاری با این کشورها توصیف کرد.
ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا قرار است توافق تجارت آزاد را به زودی امضا کنند و در این صورت سطح روابط تجاری بین تهران با سایر شرکای منطقه‌ای نیز رونق خواهد گرفت. میر هادی سیدی، مشاور امور بین‌الملل و توافقنامه‌های تجاری سازمان توسعه تجارت ایران در آبان‌ماه گفت:«حجم تجارت بین ایران و اوراسیا دو سال پیش ۲.۵میلیارد دلار بود که امسال به ۵ میلیارد دلار رسیده است». به گفته سیدی،«یقینا اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد که تعرفه ۸۷ درصد کالاها صفر خواهد شد، منتهی به افزایش تجارت می‌شود».
سطح تجارت بین کشورهای عضو اوراسیا بیش از 380 میلیارد دلار در سال است و با عضویت ایران، این رقم به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت. باتوجه به اینکه بخش زیادی از همکاری اعضای اتحادیه با ایران از طریق ناوگان ریلی انجام می‌شود، تهران می‌تواند نقش مهمی در توسعه تجارت این کشورها با جهان خارج داشته باشد.
از طرفی، هر چه این همکاری‌های تجاری تقویت شود، به همان اندازه به کاهش اختلافات در حوزه خزر و ایجاد ثبات و امنیت در این منطقه هم کمک زیادی خواهد کرد. چرا که تجارت خارجی نیازمند امنیت است و کشورهای منطقه تلاش می‌کنند با افزایش مناسبات دوجانبه و چند جانبه، روند تجارت درون گروهی را گسترش دهند.
مسئله فلسطین در دستورکار نشست مسکو
امیرعبداللهیان که در دو ماه گذشته با سفرهای دیپلماتیک تلاش زیادی کرده تا کشورهای منطقه را به حمایت از مردم مظلوم غزه و توقف ماشین جنگی رژیم صهیونیستی مجاب کند، در نشست مسکو هم بحث فلسطین را مطرح خواهد کرد.
وزیر خارجه در این باره تاکید کرد:«موضوع فلسطین، جنایت رژیم اسرائیل علیه غزه یکی دیگر از موضوعات اساسی است که با همه شرکت کنندگان در این اجلاس و به ویژه با میزبان اصلی در خصوص راه‌های توقف فوری نسل کشی و جنایات جنگی علیه مردم غزه و کرانه باختری، گشایش معبر انسانی برای ارسال کمکهای مستمر انسانی و جلوگیری از کوچ اجباری مردم غزه اقدام خواهیم کرد».
اگرچه کشورهای حوزه خزر واکنش چندانی به تحولات غزه نشان نداده‌اند اما مطرح کردن مسئله غزه در نشست مسکو، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی از هر نشست بین المللی استفاده می‌کند تا توجهات را بر علیه صهیونیست‌ها و حمایت از مردم فلسطین معطوف دارد. زیرا افزایش فشارهای جهانی می‌تواند اشغالگران را به عقب‌نشینی از جنگ افروزی در غزه وادار کند.
