الوقت- درحالی که آمریکا به هر حربه‌ای متوسل می‌شود تا کشورهای عربی را از چین دور نگه دارد اما این تحرکات نتیجه عکس داده و حاکمان عرب مسیر دوستی با قدرت نوظهور شرق را انتخاب کرده‌اند. پس از سفر شی جین پینگ، رئیس جمهور چین به عربستان در دسامبر 2022، که با امضای 30 سند و تفاهم نامه همکاری همراه بود، اکنون دو کشور سعی دارند در امور نظامی هم به روابط خود سر و سامان دهند. در همین رابطه، فیاض الرویلی، رئیس ستاد کل ارتش عربستان روز چهارشنبه (8 شهریور) با سرلشکر فن جیانجون، رئیس تیم کاری مشترک نظامی چین و عربستان سعودی در ریاض با هدف تقویت همکاریهای دفاعی گفتگو کردند.
بر اساس بیانیه وزارت دفاع عربستان سعودی، این امر در بحبوحه روابط رو به رشد بین دو کشور از زمان امضای توافقنامه مشارکت جامع در دسامبر گذشته صورت گرفت. در این بیانیه آمده است که در این نشست، دو طرف در مورد روابط و همکاریهای دوجانبه در زمینه نظامی و دفاعی و راه‌های ارتقای آن، بدون اشاره به جزئیات مدت سفر جیانجون به کشور گفتگو کردند.
در دسامبر 2022، سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی، در حاشیه سفر رئیس جمهور چین به ریاض، توافقنامه مشارکت راهبردی جامع بین دو کشور را با شی جین پینگ امضا کرد و شی تاکید کرد که با سفر وی به عربستان «عصر جدیدی» در روابط با ریاض و جهان عرب آغاز خواهد شد و اکنون این فصل جدید به همه حوزه‌ها سرایت کرده و همکاریهای نظامی هم در کنار اقتصاد، به خوبی در حال پیشرفت است.
سعودیها پس از چند دهه سپردن امنیت خود به آمریکا و با درک واقعیتهای نظم نوین جهانی، به این جمع بندی رسیده‌اند برای اینکه در ناملایمات و بحرانهای جهانی در امان بمانند، باید در همکاریهای نظامی خود با قدرتهای بزرگ توازن ایجاد کنند و به همین منظور قدرت نوظهوری مانند چین را انتخاب کرده‌اند.
سوابق همکاری نظامی ریاض-پکن
اگرچه روابط نظامی چین و عربستان هنوز در مرحله ابتدایی خود قرار دارد اما مقدمات این همکاریها از سالها پیش شروع شده است.
بر اساس گزارش ایندیپندنت، اولین همکاری نظامی چین و عربستان در سال 1988 رخ داد که طی آن چین 50 موشک بالستیک میان برد CSS-2 را به ریاض داد اما این توافق به دلیل حساسیت‌های آمریکا برای مدت طولانی علنی نشد. اندیشکده «مؤسسه واشنگتن» در گزارشی نوشته بود که این موشک‌ها قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای داشتند. برای آمریکا این موضوع از آنجا نگران‌کننده‌تر بود که عامل انجام این معامله موشکی، شاهزاده بندر بن سلطان، سفیر وقت عربستان در واشنگتن بود.
ادامه روابط موشکی پکن-ریاض در سال 2007 به خرید موشک‌های دانگ‌فنگ-21 از چین منجر شد. در سال 2021، شبکه «سی ان ان» گزارش داد که چین به عربستان سعودی در تولید موشک‌های بالستیک در خاک این کشور کمک می‌کند که واکنش تند آمریکا را به همراه داشت و به همین منظور این پروژه هم فعلا متوقف شده است.
براساس گزارشی که خبرگزاری آناتولی در دسامبر گذشته منتشر کرد، ریاض همچنین تلاش کرده موشک‌های پیشرفته هایپرسونیک YJ-21 را از چین خریداری کند. برد این موشک بین هزار تا 1500کیلومتر عنوان شده، با این حال آنگونه که آناتولی در گزارش خود عنوان کرده، از آنجایی که پکن معاهدات کنترل فناوری موشکی را امضا کرده، دست‌کم به‌صورت قانونی نمی‌تواند موشک‌هایی با برد بیش از 300کیلومتر را صادر کند و از این‌رو شاید فروش موشک‌های هایپرسونیک YJ-21 چین به عربستان فعلا منتفی باشد.
روابط تسلیحاتی میان چین و عربستان به معامله‌های موشکی محدود نبوده است و گزارش‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد چین در سالهای اخیر به یکی از تامین کنندگان اصلی پهپادهای عربستان تبدیل شده است. در این راستا، در سال 2017، چین به عربستان سعودی مجوز ساخت پهپادهای چینی در خاک خود را اعطا کرد. به نوشته وبگاه دیفنس عربیک، منابع خبری در اکتبر ۲۰۱۷ خبر دادند که ارتش سعودی اولین پهپادهای وینگ لونگ ۲ را از چین تحویل گرفته و نوشتند که نیروی هوایی عربستان اولین کاربر این پهپادها بعد از چین است.
همچنین، در اکتبر 2022 برای اولین بار نیروی هوایی عربستان سعودی از پهپاد Wing Loong ۲ خریداری شده از چین در پایگاه هوایی «ملک خالد» در شهر «خمیس مشیط» در جنوب عربستان رونمایی کرد.
خبرگزاری آناتولی در مارس 2022 گزارش داد که سومین شرکت بزرگ الکترونیک دولتی چین، سرمایه‌گذاری مشترکی را با شرکت ACES عربستان برای توسعه صنعت پهپادهای سعودیها امضا کرده است.
سایت المانیتور هم در آن زمان در گزارشی به نقل از منابع چینی نوشته بود که سعودیها در جریان نمایشگاه هوایی در شهر مدرن «ژوهای» چین، درخواست خرید پهپادهای تهاجمی TB-001 به ارزش 4 میلیارد دلار را به همراه سیستم لیزری ضد‌پهپادی سایلنت هانتر (Silent Hunter) مطرح کرده‌اند. از سوی دیگر، عربستان تمایل خود را به خرید نسل پنجم جنگنده‌های چینی FC-21 نشان داده است.
علاوه بر خریدهای تسلیحاتی، چین و عربستان سعودی در سال 2021 مانورهای دریایی مشترکی را انجام دادند. همچنین، چین اخیرا از عربستان سعودی دعوت کرده تا در تمرینات آموزشی و تاکتیکی مشترک آتی در شهر نانجینگ شرکت کند.
با اینکه عربستان سعودی تنها 1 درصد از خریدهای نظامی خود را از چین و 82 درصد از آمریکا وارد می‌کند اما روند تحولات در سالهای گذشته بیانگر این است که چین رقیب جدی واشنگتن در تامین تسلیحات اعراب در خلیج فارس خواهد بود. با توجه به اینکه آمریکا نسبت به نفوذ نظامی چین در خلیج فارس به شدت حساس است، برخی تحلیلگران بر این باورند که احتمالا توافقات محرمانه دفاعی دیگری هم بین عربستان با چین امضا شده است که فعلا صلاح نبوده آنرا علنی کنند.
از سوی دیگر، چین امیدوار است همکاریهای خود را با عربستان و سایر کشورهای عربی در عرصه فضا هم افزایش دهد و برای ایجاد پروژه‌های مشترک در زمینه فناوری فضایی، ماهواره‌ها و کاربردهای آنها و آموزش فضایی و غیره تلاش می‌کند.
عربستان در مسیر واگرایی از آمریکا
عربستان هم مانند دیگر کشورها به جایگاه چین و کاهش هژمونی آمریکا در جهان پی برده است و از آنجا که روسیه و چین سعی دارند با کمک کشورهای درحال توسعه جهان چند قطبی به دور از سلطه غرب را تاسیس کنند، سعودیها هم به سمت چین گرایش پیدا کرده‌اند تا بتوانند در نظم جدید جایگاه خود را ارتقا دهند.
عضویت عربستان در گروه «بریکس» و تلاش برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای که چین و روسیه آنها را هدایت می‌کنند، نشان می‌دهد که هرچه همکاری سعودیها با محور شرقی تقویت می‌شود به همان اندازه واگرایی از غرب هم بیشتر می‌شود و این مسئله پس از شروع جنگ اوکراین، که حاکمان ریاض با سیاستهای غرب علیه روسیه همراهی نکردند به وضوح آشکار شد.
اگرچه عربستان و آمریکا از زمان جنگ جهانی دوم روابط استراتژیک بایکدیگر دارند اما در سالهای اخیر فضای بی‌اعتمادی گسترده‌ای در روابط دو کشور حاکم شده است و سعودیها دیگر مثل گذشته از دستورات دیکته شده کاخ سفید اطاعت نمی‌کنند.
اقدامات آمریکا در منطقه در سالهای اخیر به نوعی نگرانی سعودیها را افزایش داده است که آیا می‌توانند در صورت وقوع بحران امنیتی، به واشنگتن اعتماد کنند یا نه. این نگرانی پس از فرار شبانه آمریکایی‌ها از افغانستان پس از بیست سال اشغالگری که وجهه این کشور در جهان را به شدت مخدوش کرد، به شدت افزایش یافته است. لذا محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی که خود را برای نشستن بر تاج و تخت پادشاهی آماده می‌کند، نمی‌تواند مثل گذشته به آمریکا اعتماد کند و به همین دلیل قصد دارد تا چین را هم در کنار خود داشته باشد تا امنیت پایه‌های حکمرانی خود را مستحکم‌تر کند.
در جنگ یمن هم که آمریکا تمام قد در کنار ائتلاف سعودی ایستاده بود اما با وجود ارسال تسلیحات پیشرفته نتوانست از حملات انصارالله یمن به تاسیسات نفتی آرامکو عربستان جلوگیری کند. دو عملیات موشکی بزرگ که میلیاردها دلار برای عربستان خسارت به بار آورد و ناکارآمدی سامانه پاتریوت آمریکا در دفع این حملات، سعودیها را خشمگین کرد. لذا، سعودیها سعی دارند در همکاریهای نظامی خود با واشنگتن تجدیدنظر کرده و جایگزین‌هایی را برای خود پیدا کنند. هر چند این به معنای قطع کامل همکاری سعودیها با واشنگتن نیست اما تنوع بخشی به متحدان و موازنه سازی در بخش امنیتی است.
نکته مهم دیگری که چین را برای سعودیها جذاب می‌کند، این است که پکن در تحولات بین‌المللی نقش سازنده دارد و چهره مثبتی از خود به نمایش گذاشته است و در توافق اخیر ایران و عربستان هم که به عنوان میانجی عمل کرد، در عرصه جهانی به عنوان کشور صلح طلب لقب گرفته است و برخلاف آمریکا دنبال تنش آفرینی و بی‌ثبات سازی نیست.
تقویت مناسبات چین با کشورهای عرب و نقش آفرینی در تحولات غرب آسیا به ویژه در مناقشه فلسطین، حکایت از این دارد که اعراب با آغوش باز از چینیها استقبال می‌کنند و در نشست دسامبر گذشته بین رئیس جمهور چین با سران کشورهای عربی هم این مسئله به خوبی آشکار بود. اما آمریکا در دهه‌های اخیر همواره سعی کرده با ایجاد تفرقه بین ایران و کشورهای عربی و حتی بین خود اعراب، به ایجاد وابستگی نظامی بیشتر کشورهای منطقه به خود و به دست آوردن درآمدهای تسلیحاتی بپردازد، اما چین بیشتر دنبال ایجاد همکاری و اتحاد با این کشورها است تا بتواند ثبات استراتژیک لازم برای پیشبرد برنامه‌های کلان خود، به خصوص احداث طرح «یک کمربند و یک جاده» را که کشورهای غرب آسیا بخش مهمی از این کریدور را تشکیل می‌دهند به سرانجام برساند و این مهم جز با توسعه همکاری و همگرایی بین چین و کشورهای منطقه به ثمر نمی‌رسد.
هر چه عربستان و چین به سمت همکاری راهبردی پیش می‌روند، بُعد نظامی هم به موازات آن به عنوان یکی از پایه‌های مهم این روابط خود را نشان می‌دهد. درحالی که آمریکا به خاطر حفظ امنیت رژیم صهیونیستی در منطقه، با ساخت نیروگاه هسته‌ای در عربستان موافقت نکرده و این مسئله خشم سعودیها را برانگیخته است، در عوض چینیها اخیرا آمادگی خود را برای ساخت نیروگاه در عربستان اعلام کرده‌اند تا نشان دهند که همه جوره می‌توانند به متحد جدید خود کمک کنند. این موضع گیریهای پکن فضای اعتماد بین دو کشور را بالا می‌برد و برعکس بی‌اعتمادی سعودیها به طرف آمریکایی را بیشتر می‌کند.
چین پیش از این نیز در بخش هسته‌ای به کمک سعودیها شتافته است و در سال2020، وال‌استریت ژورنال گزارش داد که چین به سعودیها کمک کرده تا تأسیساتی را برای فرآوری سنگ معدن اورانیوم با هدف تولید کیک زرد بسازند. اگرچه چنین فعالیتی می‌تواند مصارف صلح‌آمیز مانند تولید کود داشته باشد، اما همزمان این فعالیت‌ها می‌تواند گام اولیه برای ساخت تاسیسات کارخانه غنی‌سازی اورانیوم باشد. بنابراین این احتمال وجود دارد که این پروژه حساس و بزرگ به دست چینیها انجام شود و در این زمینه هم گوی سبقت را از رقیب آمریکایی خود خواهد ربود.
مخلص کلام، هیئت حاکمه جدید عربستان نمی‌خواهد کاملاً برای همیشه به ایالات متحده وابسته بماند و تلاش می‌کند علاوه‌بر اقتصاد، روابط امنیتی خود را هم در دنیایی که به سرعت در حال تغییر است، متنوع کند.
