الوقت- هرچند سفر اردوغان به عربستان سعودی نخستین سفر وی به عنوان رئیس جمهور ترکیه به عربستان نمی باشد، اما آن چه این سفر را در شرایط فعلی منطقه حائز اهمیت ساخته است تحولات جاری در عراق، سوریه و یمن می باشد. کارشناسان عقیده دارند که گرایش جدید ترکیه در تحولات منطقه بویژه در سوریه و بهبود مناسبات با رژیم صهیونیستی و مصر محور اصلی مذاکرات اردوغان با پادشاه عربستان را تشکیل داده است. نظر به اهمیت این موضوع متاثر از تحولات منطقه گفتگویی را با سید علی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه داشتیم و از وی خواستیم تا تحلیل خود را در ارتباط با این سفر و ارتباط آن با تحولات منطقه برای ما بیان کند.
با سلام و تشکر از وقتی که در اختیار الوقت فارسی قرار دادید. به نظر شما سفر آقای اردوغان به عربستان در شرایطی که عربستان درگیر در جنگ یمن می باشد و ترکیه نیز روزهای پرماجرایی را در سوریه و عراق دنبال می کند با چه هدفی صورت گرفته است؟
- سفر اردوغان به عربستان دارای ابعاد مختلفی می باشد. نمی توان این سفر را تنها به عوامل و زمینه های سیاسی در منطقه محدود کرد. در بعد سیاسی تحولات منطقه از جمله مسائل عراق، سوریه و یمن در این سفر قابل بررسی است. در ابعاد اقتصادی به منابع انرژی و نفتی عربستان مرتبط است که این کشور تا سال 2020 تصمیم به توسعه 613 میلیارد دلاری طرح های خود دارد و ترکیه مصمم به مشارکت در این طرح ها می باشد و ابعاد نظامی و امنیتی سفر اردوغان به عربستان نیز مرتبط با ائتلاف به ظاهر ضدتروریسم است که عربستان از شکل گیری آن خبر داده و در جریان این سفر نیز قراردادهای همکاری استراتژیک میان دو کشور به امضا رسیده است.
همچنین یکی از مسائل مورد توجه پس از این سفر، ارتباط اعدام شیخ نمر روحانی شیعی عربستانی بود که بلافاصله پس از سفر اردوغان به عربستان صورت گرفت. همچنین اردوغان در مسیر بازگشت از عربستان در جمع خبرنگاران از نیاز متقابل کشورش به رابطه با اسرائیل سخن گفت که این موضوع نیز قابل توجه به نظر می رسد. بنابراین می توان شکل گیری یک ائتلاف میان عربستان؛ ترکیه و اسرائیل را علیه محور ایران، عراق، سوریه و یمن و روسیه در منطقه مشاهده کرد.
در این سفر خبرهای زیادی درباره امضای قرارداد استراتژیک میان عربستان و ترکیه منتشر شد. با توجه به این موضوع آیا شکل گیری شورای عالی استراتژیک میان ترکیه و عربستان در راستای ائتلاف منطقه ای علیه محور مورد حمایت ایران صورت می گیرد؟
- همکاری عالی استراتژیک به معنای همکاری های استراتژیک و امنیتی در سطح روسای دو کشورمی باشد. در عربستان پادشاه این کشور و در ترکیه از طریق رئیس جمهور، این همکاری ها میان دو کشور دنبال می شود. به نحوی که در طی سال آتی ممکن است چند قرار ملاقات در راستای تدوین و اجرای سیاست های امنیتی مشترک تنظیم شود و ترکیه تا کنون با 19 کشور این همکاری های عالی استراتژیک را امضا و منعقد کرده است که عربستان نیز یکی از این کشورها خواهد بود.
آیا تحولات اخیر منطقه از جمله آزادسازی مناطقی در سوریه و عراق از گروه های تروریستی بویژه داعش، می تواند ارتباطی با سفر اردوغان به عربستان داشته باشد یا خیر؟
- تنها مسئله داعش نمی تواند موضوع مورد توجه عربستان و ترکیه باشد، بلکه در نشستی که اخیرا در ریاض برگزار شد، سایر گروه های مخالف بشار اسد از جمله شورای ملی سوریه و شورای عالی مخالفان و انقلابیون سوریه و نمایندگانی از جیش الفتح و جیش الاسلام و گروه های کوچکتر نیز در این اجلاس شرکت کردند. بیشتر این گروه ها از گروه های تکفیری به شمار می روند که دفتر و مقرشان در ترکیه قرار دارد. لذا نشست ریاض با مشارکت ترکیه و عربستان به همراه قطر و امریکا میان مخالفان بشار اسد برگزار شد. این نشست تلاشی برای مقابله با اقداماتی بود که محور روسیه و ایران در سوریه و عراق دنبال می کنند. در حال حاضر ترکیه آموزش گروه های سنی را با نام حشدالوطنی در عراق دنبال می کند و نیروهای خود را علی رغم مخالفت و هشدارهای دولت مرکزی بغداد در نزدیکی موصل مستقر کرده است.
پس از سفر اردوغان به عربستان، ما شاهد اجرای حکم اعدام شیخ نمر، روحانی شیعی عربستان بودیم. اعدام شیخ نمر در حالی صورت گرفت که پیش از این بسیاری از رهبران سیاسی و همچنین مجامع حقوق بشری نسبت به اعدام این مخالف سعودی هشدار داده بودند. با این شرایط آیا اعدام شیخ نمر می تواند ارتباطی با سفر اردوغان به عربستان و دیدار با سران سعودی داشته باشد؟
- همان گونه که در ابتدای این گفتگو نیز عنوان شد اعدام شیخ نمر پس از سفر اردوغان به عربستان انجام شد و این نشان می دهد که ترکیه نیز مسئله سرکوب و مقابله با شیعیان توسط دولت در عربستان را مورد تائید قرار می دهد. این موضوع در راستای حمایتی صورت می گیرد که حزب عدالت و توسعه در ترکیه و دولت اردوغان از جریان های تکفیری در عراق و سوریه دنبال می کند. در همین ارتباط ساماندهی 6هزار نیروی شبه نظامی سنی در عراق با عنوان حشد الوطنی با همین هدف توسط ترک ها صورت گرفته است. استقرار این نیروها با هدف جلوگیری از سلطه ارتش عراق و شیعیان این کشور در موصل پس از آزادسازی این شهر از دست داعش می باشد. براین اساس ترکیه بدنبال آن است تا در صورت شکست داعش و سقوط موصل، به سرعت نیروهای شبه نظامی وابسته به خود را در این شهر با هدف جلوگیری از استقرار نیروهای ارتش عراق و متحدان شیعه، جایگزین کند. استقرار شبه نظامیان مورد حمایت ترکیه در موصل هم می تواند از قدرت گیری ارتش و شیعیان در این بخش از عراق جلوگیری کند و هم راه دسترسی ایران را به بخش هایی از سوریه و عراق مسدود کند.
در یمن نیز همین رویکرد از جانب ترکیه دنبال می شود و در از ابتدای حمله عربستان سعودی به یمن ، ترکیه حمایت لجستیکی و سیاسی خود را از اقدام عربستان علیه یمن اعلام کرد. در حقیقت در یمن نیز ترکیه مخالف قدرت گیری جریان های ضد سعودی و شیعیان می باشد و هم داوود اوغلو و هم وزیر خارجه ترکیه طی چندین بار اشتراک و هم پوشانی سیاست های منطقه ای خود را با سعودی ها اعلام کرده اند.
آیا می توان به جز ترکیه و عربستان که سیاست های مشترکی را در منطقه دنبال می کنند، از ورود ضلع سومی به نام رژیم صهیونیستی در این جریان همسو نام برد؟
- بله، در حقیقت روابط استراتژیک اخیر میان عربستان و ترکیه بدون در نظر گرفتن اسرائیل ناتمام است و نشان بارز این موضوع نیز در اعلام نیاز متقابل ترکیه و اسرائیل بویژه از زبان اردوغان پس از سفر به عربستان صورت گرفته است. این تلاش استراتژیک سه جانبه در راستای هدف مشترک مقابله با ایران در منطقه صورت می گیرد. هدفی که مورد پذیرش غرب و ایالات متحده می باشد و می تواند منافع آنان را تامین کند.
طی ماه گذشته ما شاهد ایجاد تنش بی سابقه در روابط میان ترکیه و روسیه متاثر از حادثه سقوط جنگنده روسی توسط ترک ها بودیم. تنش هایی که حتی به تحریم ترکیه از جانب روسیه و اختلافات سیاسی نیز منجر شد. آیا می توان گفت که پس از این تنش ها بوده که ترکیه تصمیم به نزدیکی استراتژیک به عربستان سعودی گرفته است؟
- باید توجه داشت که تنش و درگیری اخیر میان روسیه و ترکیه که به تحریم این کشور توسط روسیه منجر شد، باعث گردید که ترکیه نیز بدنبال جبران نیازهای تامین انرژی خود از دیگر منابع مانند عربستان و قطر باشد. البته منابع گازی بزرگی نیز که در مدیترانه شرقی توسط اسرائیل کشف و قرار است تا 2017 مورد بهره برداری قرار گیرد، می تواند یکی دیگر از بازارهای تامین انرژی گازی ترکیه باشد. از طرف دیگر صهیونیست ها نیز بدنبال صادارت آتی گاز خود از طریق ترکیه به اروپا می باشند. همچنین با وجود آن که حوزه گازی کشف شده حوزه ای مشترک میان فلسطین اشغالی، نوار غره، لبنان، سوریه و ترکیه می باشد، مشارکت ترکیه با اسرائیل در این طرح می تواند به نادیده گرفتن سهم دیگر طرف های سهیم در این حوزه منجر شود. همچنین قدرت گیری گروه های شبه نظامی نزدیک به ترکیه در موصل باعث خواهد شد تا صادرات منابع انرژی ایران و عراق صرفا از طریق ترکیه امکان پذیر باشد. تصور ترکیه بر این است که پیگیری این اهداف در حال حاضر از کانال سعودی عبور می کند. بدین صورت که روابط استراتژیکش را با سعودی ها تقویت و با حمایت مشترک از شبه نظامیان و گروه های تکفیری در عراق و سوریه این اهداف را دنبال کند. این راهی است که به نظر می رسد اردوغان مصمم به پیمودن آن در راستای اهداف منطقه ای خود می باشد.
بر این اساس با توجه به شرایط منطقه و شکست برخی گروه های مورد حمایت عربستان در سوریه و عراق، آیا ترکیه می تواند در دستیابی به اهداف منطقه ای خود به موفقیت مورد نظرش دست یابد؟
- ترکیه پیگیری این اهداف را از طریق تقویت حضور نظامی دنبال می کند. احداث پایگاه نظامی این کشور در قطر نیز در همین راستا صورت گرفته و این حضور نظامی از طریق پیگیری پیمان ها و روابط متقابل نظامی با امارات و عربستان تقویت خواهد شد. در حقیقت ترکیه شکل دهی یک ناتوی عربی را با مشارکت خودش و کشورهای عربی منطقه برای دستیابی به اهدافش مد نظر قرار داده است، هرچند که به نظر نمی رسد، شکل گیری پیمان های نظامی منطقه ای توسط ترکیه و شرکای عربی خلیج فارس بتواند در بلند مدت نتیجه بخش و تامین کننده اهداف پیشین ترکیه باشد. مضاف بر این که تجربه شکست خورده سال های قبل و تلاش هایی که برای تشکیل پیمان های نظامی چندجانبه میان کشورهای عربی خلیج فارس صورت گرفته، گواه بارزی بر ناپایدار بودن این ائتلاف ها و پیمان های مقطعی دارد.
