الوقت- عربستان که برای چندن دهه متحد استراتژیک آمریکا در خلیج فارس بود و روابط تنگاتنگی در زمینه امنیتی و اقتصادی و نظامی با واشنگتن داشت اما این روزها مغضوب کاخ سفید شده است به صورتی که مواضع سیاستمداران آمریکایی علیه سعودیها در روزهای اخیر به جنگ لفظی بین مقامات ریاض و واشنگتن انجامیده است.
پس از آنکه مقامات عربستان اعلام کردند که قصد دارند تولیدات نفتی خود را در داخل «اوپک پلاس» کاهش دهند، موجی از انتقادها از سوی مقامات واشنگتن روانه ریاض شد. آمریکاییها این اقدام را در شرایط کنونی که غرب به شدت از بحران انرژی به خاطر جنگ اوکراین رنج می‌برد، به نفع روسیه و خنجر از پشت به غرب تلقی می‌کنند. جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا هفته گذشته در سخنانی گفت که کاهش تولیدات نفتی عربستان، به روابط دوجانبه آسیب خواهد زد و عواقبی برای ریاض خواهد داشت. جان کربی، هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید هم در واکنش به اقدام ریاض گفته است که این موضوع به نفع روسیه است و تاثیر تحریم‌ها را کاهش می‌دهد و این مسیری اشتباه است. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم گفته که این کشور پس از رایزنی با متحدان، تصمیم خود درباره چگونگی ادامه روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی را اعلام خواهد کرد.
عربستان درحالی مقابل آمریکا قرار گرفته است که هنوز زمان زیادی از سخنان تحقیرآمیز دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا خطاب به سعودیها نمی‌گذرد که همیشه آنها را با نام «گاوشیرده» خطاب می‌کرد که فقط وظیفه دارند به خزانه واشنگتن پول تزریق کنند تا از آنها دفاع کند. در دوره ترامپ سعودیها در برابر واشنگتن تنها فرمانبردار بودند و برای اینکه دهان انتقادی مقامات کاخ سفید را ببندند، حتی قراردادهای چند صد میلیاردی امضا می‌کردند. اما از زمان روی کار آمدن دموکراتها، حتی برای دولت بایدن تره هم خورد نمی‌کنند و روز به روز در مقابل ارباب خود قلدرتر می‌شوند. مخالفت با درخواست افزایش تولیدات نفتی، جواب ندادن به تلفن بایدن از سوی ولیعهد سعودی و اکنون کاهش میزان تولید نفت، مواضعی است که سعودیها در ماههای اخیر در برابر آمریکا اتخاذ کرده‌اند که سبب شده تا روابط دوجانبه متشنج شود.
روابط عربستان و آمریکا تا پیش از جنگ یمن در بالاترین سطح خود قرار داشت ولی هرچه سعودیها در باتلاق یمن فرو رفتند آمریکایها هم با فرسایشی شدن این جنگ، میزان حمایتهای خود از ائتلاف متجاوز را کاهش دادند و همین مسائل کم کم در روابط دو متحد تاثیر منفی گذاشت. در اوج جنگ یمن بود که در اکتبر 2018، خبر قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار منتقد سعودی در استانبول که به دستور مستقیم ولیعهد سعودی انجام شده بود، موجی از انتقادها را از سوی مقامات آمریکایی به همراه داشت و دموکراتها خواستار مجازات بن سلمان در محاکم بینالمللی بودند. موضعگیری تند آمریکاییها، سبب شد تا سعودیها در روابط خود با این کشور بازنگری کنند و با روی کار آمدن بایدن دموکرات روابط دو کشور تیرهتر شد.
پس از بحران اوکراین، مقامات واشنگتن انتظار داشتند تا عربستان و امارات را برای افزایش تولیدات نفتی خود در اوپک مجاب کنند تا بتوانند قیمت حاملهای انرژی در جهان را کنترل کنند اما سعودیها با این درخواست مخالفت کردند و در ماههای اخیر بیشتر با روسیه هماهنگ بوده‌اند تا غرب. برنامه کاهش تولیدات نفتی در هفتههای اخیر هم با هماهنگی مسکو انجام شده است تا بحران انرژی در غرب را بیش از پیش تشدید کنند. اقدامی که می‌تواند به افزایش قیمت نفت در جهان منجر شود و اروپاییها باید برای خرید نفت بهای سنگینی را بپردازند. همچنانکه پس از اعلام تصمیم عربستان، قیمت نفت در بازارهای جهانی 10 درصد افزایش پیدا کرد و در صورت اجرایی شدن این طرح، قیمت نفت احتمال دارد تا 50 درصد نیز افزایش یابد و زمستان غرب را بیش از پیش سرد کند.
تلاش برای تنبیه سعودیها از طریق توقف صادرات سلاح
هر چند خود بایدن در شرایط کنونی افزایش سختگیری به عربستان را به صلاح نمیداند و نمیخواهد با اقدامات ناگهانی این متحد را از خود رانده و به دامن روسیه و چین بیندازد اما از طرفی برای اینکه افکار عمومی داخل و مخالفان کنگره را نیز راضی نگه دارد سعی میکند تا اقداماتی را برای تنبیه مقامات ریاض انجام دهد تا وجهه خود را نیز در داخل حفظ کند. به همین خاطر دولت بایدن هفته گذشته اعلام کرد که با وجود اختلافات با ریاض و احتمال کاهش حمایتهای نظامی از عربستان، اما از اقدامات ایران علیه ریاض نیز غافل نخواهد شد. بنابراین، مقامات کاخ سفید سعی دارند از مسیر دیپلماتیک سعودیها را با خود همراه کنند و به روابط گذشته ادامه دهند.
ملاحظات بایدن در مقابل عربستان درحالی است که مقامات کنگره و اندیشکدههای آمریکا به شدت از موضع جدید سعودیها خشمگین هستند و خواستار مجازاتهای سنگینی علیه متحد دیرینه هستند. نمایندگان کنگره که از زمان قتل خاشقچی، دنبال فرصتی برای تنبیه محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی هستند، اکنون روی این موج سوار شده و قصد دارند طرحهای خود را عملی کنند. به همین منظور، طرحی از سوی برخی سناتورها مانند رابرت مندز و ریچارد بلومنتال ارائه شده است تا صادرات سلاح به عربستان متوقف شود، همچنین خروج سامانه‌های موشکی و نیروهای نظامی آمریکا از خاک عربستان نیز از سوی مقامات واشنگتن مطرح شده است.
از سوی دیگر، تضاد منافع اقتصادی آمریکا با عربستان تا جایی رسیده است که مقامات واشنگتن پس از هشت سال مدافع حقوق مردم مظلوم یمن شده‌اند. رو خانا نماینده کنگره آمریکا در پیامی توییتری در واکنش به اقدام نفتی سعودیها نوشت: «جنگ وحشیانه یمن و چاپیدن آمریکاییها در پمپ بنزین باید عواقب داشته باشد». این موضعگیری درحالی است که در طول این سال‌ها که سعودیها به طور وحشیانهف مردم یمن را به خاک و خون میکشیدند در مقابل این جنایات سکوت کرده بودند و حتی بیش از ۶۴ میلیارد دلاری سلاح و تجهیزات جنگی به سعودیها فروختهاند تا به کشتارهایش در یمن ادامه دهد و به نوعی شریک جنایتا ائتلاف متجاوز در یمن هستند.
هر چند برنامه توقف صادرات سلاح به عربستان هنوز مرحله مقدماتی خود را طی میکند اما بعید است که چنین اقدامی عملی شود و به احتمال زیاد لابی سلاح در آمریکا به شدت با این طرح مخالفت خواهد کرد. این طرح پس از قتل جمال خاشقچی هم بارها از سوی دموکراتها مطرح شد اما در عمل راه به جایی نبرد و واشنگتن همچنان به فروش سلاحهای پیشرفته به سعودیها ادامه می‌دهد. زیرا عربستان بزرگترین خریدار سلاح در جهان است و کمپانی‌های آمریکایی هم سالانه میلیاردها دلار از طریق فروش تسلیحات به این کشور، درآمد کسب می‌کنند و اجازه نمیدهند تا این تجارت پرسود از بین برود. ترامپ بارها مدعی شده بود که قراردادهای نظامی با ریاض، حدود یک میلیون شغل در آمریکا ایجاد کرده است و اگر این ادعا درست باشد، شرکتهای تسلیحاتی آمریکا به راحتی به قطع این تجارت تن نخواهند داد و سعی خواهند کرد تا جایی که می‌توانند در مقابل آن ایستادگی کنند.
هر چند جمهوریخواهان در ظاهر اینگونه وانمود می‌کنند که به خاطر منافع غرب و واشنگتن قصد دارند اقدامات سختگیرانه علیه عربستان اعمال کنند اما هدف پنهانی هم از این تحرکات دارند. با توجه به اینکه انتخابات میاندورهای کنگره تا سه هفته دیگر برگزار می‌شود و بایدن به خاطر موضع ضعیف خود در اوکراین برابر روسیه، به شدت از سوی جمهوریخواهان تحت فشار است، لذا سعی دارند تا دولت بایدن را در موضعی قرار دهند که اقدام جدی در قبال عربستان اتخاذ کند. زیرا سختگیری بیشتر به عربستان سبب می‌شود تا این کشور بیش از پیش به سمت روسیه و چین متمایل شود که سبب می‌شود بحران انرژی تشدید شود که در آستانه انتخابات می‌تواند فرصت خوبی برای جمهوریخواهان باشد که با ضعیف نشان دادن دموکراتها در مواجهه با بحرانهای جهانی، بتوانند افکار عمومی را به سمت خود جلب کنند.
واکنش تند سعودیها
اگرچه مقامات واشنگتن عربستان را به مجازات امنیتی تهدید می‌کنند، مقامات ریاض از این مواضع به شدت خشمگین هستند. عادل الجبیر، وزیر مشاور دولت سعودی در سخنانی با توجیه اقدام اخیر ریاض گفت که کشورش همواره تلاش کرده تا ثبات بازار نفت را تضمین کند و این به نفع تولیدکنندگان و مصرف کنندگان است. الجبیر به تهدید رابرت منندز، رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، مبنی بر توقف صادرات سلاح به عربستان واکنش نشان داد و گفت که صادرات سلاح به نفع امنیت آمریکاست. به گفته این مقام سعودی، عربستان نفت را سیاسی نمی‌کند و به آن به چشم سلاح نگاه نمی‌کند و هدف ما صرفا ثبات بازار است. تصمیم اوپک پلاس سیاسی نبوده و کشورهای عضو آن، در تلاش برای ایجاد ثبات در بازار و تحقق منافع تولید کنندگان و مصرف کنندگان است.
تهدید آمریکاییها به توقف صادرات سلاح به عربستان، مقامات ریاض را به فکر چاره جویی برای رهایی از وابستگی به غرب انداخته است. در همین راستا، محمد بن سلمان اخیرا در سخنانی لاف زد که عربستان 15 درصد از سلاحهای مورد نیازش را در داخل تولید میکند و ابراز امیدواری کرد که این رقم به 50 درصد در آینده نزدیک برسد تا در این زمینه به خودکفایی دست پیدا کنند. هر چند چنین ادعایی از سوی بن سلمان، اغراق آمیز به حساب میآید و عربستان حتی توانایی ساخت گلوله را هم در داخل ندارد چه برسد به تولید 50 درصد تسلیحاتش، اما این اظهارات واکنش به آمریکا است که عربستان را با توقف صادرات سلاح تهدید نکند.
تجربه ثابت کرده که آب عربستان با کاخ سفید دموکرات، هیچگاه در یک جوی نخواهد رفت و با دولت جمهوریخهواه بهتر می‌توانند کار کنند. دموکراتها همواره با سیاستهای به ظاهر حقوق بشری سعی کرده‌اند تا عربستان را تحت فشار قرار دهند و سعودیها از این بابت به شدت خشمگین هستند. به همین منظور با استفاده از ضعف دولت بایدن در عرصه بینالمللی و افزایش نارضایتی عمومی در داخل آمریکا، سعودیها سعی دارند با کاهش تولیدات نفتی به این نارضایتیها دامن بزنند تا دو سال آینده بار دیگر جمهوریخواهان قدرت در واشنگتن را به دست بگیرند. همچنانکه بن سلمان تحرکاتی را در این زمینه شروع کرده و برای روی کار آمدن دونالد ترامپ سرمایهگذاریهای زیادی را نیز انجام داده است. بنابراین، برخلاف ادعای مقامات ریاض، اقدام جدید نفتی با هدف ضربه زدن به واشنگتن انجام می‌شود نه برای تثبیت در بازارهای انرژی.
نزدیکی به روسیه و چین با افول آمریکا
عربستان سعودی که تا به حال آمریکا را رهبر بلامنازع جهان میدانست و سعی می‌کرد تا روابط خود را با این قدرت بزرگ مستحکم کند اما تغییر و تحولاتی که در سالهای اخیر در جهان رخ داده است، مقامات سعودی را به این فکر انداخته که سیاست خارجی خود را همسو با شرایط جهانی تغییر دهند. از آنجا که نشانههای افول هژمونی آمریکا که از چند سال پیش نمایان شده است و قدرت‌هایی مثل چین در جهان ظهور پیدا کرده‌اند، لذا حاکمان عربستان هم به سمت قدرت‌های شرقی گرایش پیدا کرده‌اند. ضعف و افول جایگاه آمریکا در جهان پس از شروع جنگ اوکراین به وضوح قابل مشاهده است و به همین خاطر بسیاری از متحدان واشنگتن با آگاهی از این موضوع از سیاستهای ضد روسی غرب حمایت نکردند و مسیر متفاوتی را در پیش گرفتند که با سیاستهای غرب در تضاد بود.
سعودیها هم به این مسئله پی بردهاند که قرن بیست و یکم؛ قرن آسیایی است و قدرت‌هایی مانند چین جایگزین آمریکا خواهند شد و به همین دلیل روابط خود را با این قدرت نوظهور تقویت می‌کنند. عربستان در حال حاضر بیشترین تعاملات تجاری خود را با چین دارد و بیش از 87 میلیارد دلار در سال حجم تجارت بین دو کشور است و این رقم همچنان در حال افزایش است و نشان می‌دهد که پکن جایگاه ویژهای در سیاست خارجی ریاض دارد.
حتی در اوایل شهریور رئیس جمهور چین نامه محرمانهای را به پادشاه عربستان نوشت که گفته می‌شود اصول راهبردی و چارچوب کلان روابط دو کشور در آینده را ترسیم کرده است که افزایش همکاریهای تجاری و نفتی بخش عمده آنرا تشکیل می‌دهد. بنابراین، چین هم که با آمریکا بر سر موضوع تایوان به شدت دچار تنش شده است، قصد دارد تا متحدان واشنگتن در خلیج فارس را به سمت خود بکشاند و در این زمینه نیز موفق عمل کرده است. در اکتبر 2021 رسانه‌های غربی خبر قرارداد محرمانه چین و عربستان برای تولید موشکهای بالستیک در خاک عربستان را منتشر کردند که به دلیل مخالفت شدید واشنگتن، این قرارداد اجرایی نشد. اما از آنجاکه شرایط پس از جنگ اوکراین تغییر یافته است و سعودیها که دیگر از کاخ سفید حرف شنوی ندارند، بدون تردید این قرارداد نظامی با پکن را از سرخواهند گرفت.
اگرچه تنشها بین ریاض و واشنگتن روز به روز افزایش مییابد اما تا تضعیف کامل این روابط مستحکم که از 80 سال پیش شروع شده، زمان زیادی لازم است و یک شب اتفاق نخواهد افتاد. اما آنچه مسلم است اینکه این تنشها را میتوان مقدمهای برای پایان ماهعسل ریاض- واشنگتن دانست که از سطح روابط استراتژیک به روابط عادی رو به تنزل است.
