دولت عراق با صراحت همانند تمامی دهه‌های قبل از 2003 در پی تجهیز نیروهای هوایی خود با تسلیحات به اصطلاح شرقی با غیرآمریکایی است. بدون تردید، در این زمینه کارشکنی شرکت‌های پشتیبانی جنگنده‌های آمریکایی و سیاست‌مداران کاخ سفید، عامل اصلی روی‌گردانی دولت عراق از وابستگی به تسلیحات آمریکایی به ویژه در زمینه نیروی هوایی می‌باشد
الوقت – در ادامه تلاش‌های دولت عراق برای مدرن‌سازی و تجهیز نیروی هوایی خود که از تابستان سال 2020 آغاز شده است، اخیرا بغداد از خرید ۱۲ فروند جنگنده جی اف- ۱۷ پاکستانی خبر داده است. این رویداد در شرایطی است که آمریکایی‌ها طی تمامی سالهای بعد از 2003 یعنی بعد از اشغال عراق، با خرید هرگونه تسلیحات غیر آمریکایی و اروپایی توسط ارتش عراق مخالفت ورزیده و وعده تجهیز نیروهای هوایی و زمینی این کشور با تسلیحات آمریکایی را داده است.
با ابن اوصاف، به نظر می‌رسد که کاسه صبر عراقی‌ها از شنیدن وعده‌های برزمین مانده واشنگتن لبریز شده و دولت عراق اکنون با صراحت، همانند سالهای قبل از 2003، در پی تجهیز نیروهای هوایی خود با تسلیحات به اصطلاح شرقی با غیرآمریکایی برآمده است.
بدون تردید، در این زمینه کارشکنی شرکت‌های پشتیبانی جنگنده‌های آمریکایی و سیاست‌مداران کاخ سفید، عامل اصلی روی‌گردانی دولت عراق از وابستگی به تسلیحات آمریکایی به ویژه در زمینه نیروی هوایی می‌باشد. برای اثبات این استدلال ضروری به نظر می‌رسد در ابتدا مروری مختصر بر ساختار نیروی هوایی عراق ارائه شود و گذار مجدد این کشور به سوی تسلیحات غیرآمریکایی ترسیم شود.
پیشینه تاریخی نیروی هوایی عراق
نیروی هوایی عراق (القوة الجویة العراقیة) در سال 1931 یعنی یک سال قبل از استقلال کامل این کشور از بریتانیا تاسیس شد. از همان ابتدای تاسیس، نیروی هوایی عراق یکی از سه شاخه اصلی ارتش عراق بود و زیر نظر ستاد کل ارتش عراق فعالیت می‌کرد. با ابن وجود نیروی هوایی ارتش عراق طی دهه‌های متمادی تحرکات چندانی نداشت و فارغ از مواردی معدود همانند سال 1941 که همزمان با جنگ حهانی دوم بود و حمله و بمباران به مواضع نیروهای کرد تحت رهبر ملا مصطفی بارزانی در جنگ داخلی دهه‌های 1960 و 1970 فعالیت چندانی نداشت. اما نیروی هوایی عراق در سالهای بعد از آغاز جنگ ایران و عراق در 1979 اهمیتی فزاینده بافت و در عملیات مختلف طی 8 سال جنگ حضور داشت.
بنابر گزارش‌های موجود، نیروهای هوایی عراق در تمامی این سال‌ها حدود 500 جنگنده قابل استفاده و آماده نبرد را در اختیار داشت که تقریبا تمامی آنها ساخت کشورهای چین و شوروی بودند و از تکنولوژی قدیمی دهه‌های ۱۹۵۰ و۶۰ این دو قدرت جهانی بهره می‌بردند. با این وجود، در سال 1990 عراق تعداد جنگنده فرانسوی را نیز در اختیار داشت. با این اوصاف، بعد از اشغال عراق توسط آمریکا در سال 2003 عملا نیروهای هوایی این کشور منحل شد اما واشنگتن وعده داد که این بخش از ارتش عراق را مجددا احیا و مجهز خواهد کرد. در همین دوران، آموزش خلبانان جوان عراقی از طریق حضور آنها در آمریکا در دستور کار قرار گرفت و در سال 2011 نیز اولین قرارداد خرید جنگنده‌های اف 16 با بغداد به امضا رسید.
ناامید شدن بغداد از وعده‌های واهی آمریکا و گرایش به سوی مسکو و اسلام‌آباد
طی تمامی سالهای بعد از 2003 آمریکایی‌ها مدعی تامین نیازمندی‌های نظامی عراق بوده و مخالف خرید تسلیحاتی بغداد از دیگر کشورها هستند اما دولت عراق خدمات آمریکایی‌ها را ناکافی ارزیابی و خواهان خرید تسلیحات و نیازمندی‌های نظامی از سایر فروشندگان بین المللی شده‌اند. در حقیقت، بدعهدی‌ها و ناکافی بودن خدمات ارائه شده از سوی آمریکا، دولت عراق را به این باور و اقناع رسانده که هیچ چاره‌ایی فارغ از گام برداشتن در مسیر تجهیز ارتش از طریق خرید تسلیحات از دیگر کشورها ندارند.
در این میان، مهم‌ترین استدلال را می‌توان پیرامون داستان خرید جنگنده‌ها اف 16 آمریکایی دانست. نیروی هوایی عراق طی یک قرارداد نظامی در سال 2011، 36 فروند جنگنده اف-16 وایپر ساخت شرکت «لاکهید مارتین» از آمریکا خرید، اما دو فروند از این جنگنده‌ها در دوره اول آموزش از دست رفتند. 34 جنگنده باقیمانده به اسکادران نهم شکاری در پایگاه هوایی «بلد» در 64 كیلومتری شمال بغداد اختصاص داده شدند. از همان ابتدای امر واشنگتن در تحویل جنگنده‌ها در زمان مقرر خودداری کرد و این در سالهای 2014 تا 2017 بود که 34 فروند اف 16 به عراق تحویل داده شد.
بعد از تحویل این جنگنده‌ها، که طولانی شدن روند آن موجی از نارضایتی را در دولت عراق به همراه داشت، مساله پشتیبانی این جنگنده‌ها توسط کارشناسان فنی آمریکایی به دردسر جدید دولت عراق اضافه شد اما شواهد امر حاکی از آن است که از مجموع 34 فروند جنگنده اف-16 مستقر در پایگاه البلد، دستکم 10 فروند به هیچ وجه قادر به پرواز نیستند. از 24 جنگنده دیگر تقریبا بیش از نیمی از آنها فقط قادر به پروازند اما فاقد رادار مناسب و سیستیم اویونیک هستند. ۲۰ فروند هواپیمای دیگری نیز که قادر به پرواز هستند فاقد تسلیحات حیاتی مانند موشک‌های هوا به هوا و هوا به زمین می‌باشند. در واقع، شرکت لاکهید مارتین به عنوان سازنده این جنگنده‌ها، پشتیبانی و خدمات فنی ویژه‌ای به دولت عراق واگذار نکرده و شرکت «سالی پورت» آمریکا متخصص در حفاظت و نگهداری از جنگنده های پایگاه هوایی بلد، که با وزارت دفاع عراق برای نگهداری از جنگنده‌ها قرارداد دارد، اخیرا تصمیم به خروج از پایگاه بلد گرفته است.
بعد زا ناامید شدن فزآینده دولت‌مردان عراقی از آمریکا، از آگوست 2020 دولت عراق با صراحت از تمایل خود برای خرید جنگنده‌های روسی سخن به میان آورد. از همین مقطع بغداد خرید جنگنده سوخو ۵۷ روسیه که قدرتمندترین جنگنده روسی و جنگنده میگ-۲۹ که مجهز به موشک‌های هوا به هوا و دارای رادار خود هدایت شونده بوده را در دستور کار قرار داد. در ادامه نیز شاهد هستیم که اخیرا در 5 فوریه 2022 (16 بهمن 1400) عراق قراردادی را با پاکستان برای خرید شماری جنگنده «جی اف-۱۷ بلاک» امضا کرده است. بنابر اعلام «جمعه عناد» وزیر دفاع عراق، بغداد قراردادی را با یک شرکت پاکستانی برای خرید هواپیما امضا کرده که طی آن خرید ۱۲ فروند جنگنده جی اف- ۱۷ به ارزش ۶۶۴ میلیون دلار خریداری شده است.
یقین بغداد به ضرورت گذار از وابستگی به آمریکا
گرایش عراق به سوی خرید تسلیحات از روسیه و چین، در گذشته با مخالفت صریح ایالات متحده آمریکا همراه شده بود اما به نظر می‌رسد سیاست‌ها و نوع حمایت کج‌دار و مریز، واشنگتن از بغداد در بحران‌های امنیتی مختلف همانند ظهور داعش، این یقین را در میان عراقی‌ها بوجود آورده که دوران گذار از وابستگی به ارتش آمریکا فرا رسیده است.
در سطح ابتدایی، علاوه بر موضوع جنگنده‌های اف 16، دولت عراق در زمینه تامین نیازهای خود در زمینه دفاع موشکی، سامانه‌های استراتژیک تهاجمی و نیز در زمینه تهیه رادارهای نظامی، با کمبود و مشکلاتی عدیده مواجه است. بغداد در دو دهه گذشته بارها خواستار خرید تسلیحات پیشرفته نظامی به ویژه در زمینه سامانه دفاع موشکی و هوایی را شده اما هر بار واشنگتن در قبال این موضوع بی اعتنایی بوده است. این وضعیت در شرایطی است که آمریکایی‌ها در همین دوره زمانی، به طور گسترده ای به فروش سلاح به رژیم صهیونیستی و کشورهای حاشیه خلیج فارس اقدام کرده‌اند.
در سطحی دیگر کنش‌های دولت آمریکا در کشور عراق طی سالهای گذشته به محرکی جدید برای دولت عراق در مسیر گذار از واشنگتن و متنوع‌سازی بازار خرید تسلیحات تبدیل شده است. دولت آمریکا در سالهای بعد از 2009 بر اساس پیمان‌نامه همکاری‌های نظامی و امنیتی با بغداد متعهد به تأمین نیازمندی‌های نظامی عراق بوده است اما هیچگاه در عمل تعهدات‌اش صادق نبوده و این واقعیت در جریان ظهور و قدرت‌گیری گروه تروریستی داعش خود را نمایان کرد.
همچنین، یکی دیگر از مسائل مهم در زمینه تمایل بغداد به بازنگری در همکاری‌های نظامی با آمریکا را می‌توان در ارتباط با مشروعیت یافتن و قدرت‌گیری گروه‌های مخالف آمریکا در ساختار دولت و سیاست عراق ارزیابی کرد. در حقیقت، طی سالهای اخیر گفتمان ضد آمریکایی، به محبوب‌ترین و پرهوادارترین گفتمان سیاسی در سطح کلان جامعه آمریکا تبدیل شده و اکنون اغلب جریان‌های سیاسی حاضر در پارلمان عراق، به طور جدی خواهان پایان حضور سربازان خارجی در کشور هستند. همین امر در گرایش بغداد به گذار از وابستگی به تسلیحات آمریکایی بسیار موثر بوده است.
