پایگاه تحلیلی الوقت - تهران روز یکشنبه، 30 آبان ماه میزبان هیئتی بلندپایه از جمهوری آذربایجان بود. هیأت جمهوری آذربایجان به سرپرستی «شاهین مصطفی‌اف» معاون نخست‌وزیر این کشور که ریاست مشترک کمیسیون دولتی امور اقتصادی، بازرگانی و بشردوستانه جمهوری آذربایجان و ایران را برعهده دارد به تهران سفر کرد و طبق گزارش خبرگزاری «آذرتاج» جمهوری آذربایجان، در این سفر دیدارهایی در وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و نفت ایران برگزار و چشم‌انداز همکاری‌های دوجانبه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
پیش از این، «جیحون بایراموف» وزیر خارجه جمهوری آذربایجان در گفتگویی اعلام کرده بود که علاقه‌مند به توسعه روابط با ایران هستیم و همکاری‌های زیادی پیش روی دو کشور است. وزیر خارجه جمهوری آذربایجان درباره آینده روابط دو کشور هم اظهار داشت: می‌توانم بگویم با توجه به اشتراکات فراوان دو کشور، طرح‌های زیادی برای همکاری‌های دوجانبه وجود دارد. مطمئن هستم که روابط خوب گذشته را می‌توانیم بر اساس حسن همسایگی توسعه دهیم. جیحون بایراموف با اشاره به لزوم توسعه روابط دو کشور، افزود: اولویت سیاست خارجی جمهوری آذربایجان حفظ و توسعه روابط با کشورهای همسایه به ویژه جمهوری اسلامی ایران است و با توجه به زمینه‌ها و ظرفیتهای فراوان همکاری‌های دوجانبه و پیشینه همیشه مثبت این روابط، در آینده نیز شاهد توسعه روابط دو کشور خواهیم بود.
سود همکاری دو طرف
جمهوری آذربایجان در حالی هیئت سیاسی خود را عازم تهران کرده، که روابط دو کشور تا همین چند هفته پیش برخی تنش‌ها را تجربه کرده بود و حال به نظر می‌رسد که باکو بجای تنش با همسایه جنوبی خود ترجیح میدهد از درهمکاری و همسویی وارد شود. طرف ایرانی نیز در جریان میزبانی در تهران به هیئت جمهوری آذربایجان ضرورت همکاری بجای تنش را یاداوری کرده و حسین امیرعبداللهیان، وزیرخارجه ایران که روز یکشنبه میزبان مقامات جمهوری آذربایجان بود، با ابراز خرسندی از روند رو به گسترش مناسبات تجاری فی‌مابین و پیوندهای عمیق دوملت، آزادسازی اراضی جمهوری آذربایجان را زمینه ساز آغاز فصل نوین در مناسبات اقتصادی دو کشور خواند و بر لزوم بهره گیری از ظرفیتهای اقتصادی طرفین در حوزه های تجارت، حمل و نقل، انرژی و گردشگری تاکید کرد. وزیر امور خارجه ایران همچنین با اشاره به توانمندی های جمهوری اسلامی ایران، آمادگی شرکتهای ایرانی برای مشارکت در بازسازی مناطق تازه آزاد شده را اعلام نمود و با استناد به موفقیت‌های دو کشور در زمینه واکسیناسیون، بر لزوم تسهیل مراودات اتباع طرفین و برقراری مجدد پروازها میان دو کشور تاکید کرد. امیر عبداللهیان در بخش دیگری با اشاره به موضع دائمی جمهوری اسلامی ایران درحمایت از تمامیت ارضی کشورها بر تغییر ناپذیری مرزهای بین المللی درمنطقه تاکید کرد.
در این دیدار همچنین معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان با ابراز خرسندی از دیدارهای سازنده خود با وزرای نفت و راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران، از نزدیک بودن دو کشور به توافقات تاریخی در حوزه های نفت، گاز و حمل و نقل خبر داد. وی همچنبن با تاکید بر نقش سازنده وزیران امور خارجه دو کشور در عبور از تنش‌های اخیر، از برگزاری اجلاس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی دو کشور در اوایل سال میلادی آینده خبر داد. شاهین مصطفی یف در بخش دیگری با اشاره به افزایش مبادلات تجاری طرفین از ابتدای سال ۲۰۲۱، افزایش ۲۲ درصدی مبادلات تجاری در دوران پاندمی را نشانگر مناسبات دوستانه و ظرفیتهای اقتصادی طرفین عنوان نمود. دو طرف همچنین در خصوص اجلاس پیش روی سران اکو و اسناد توافقات فی مابین رایزنی کردند.
براین اساس همان گونه که مقامات دو کشور نیز گفته اند، دو طرف در حوزه بازسازی مناطق آسیب دیده در جنگ های قره باغ و همچنین در حوزه مراودات نفتی و انرژی می توانند تعاملات بسیار نزدیکی دنبال کنند و با توجه به استعداد و توان هر دو کشوراین حوزه های اشتراکی فرصت ارزشمندی برای باکو و تهران به شمار می رود.
وجود متغیرهای مداخله گر
با وجود حوزه‌های گسترده همکاری و تعامل میان تهران و باکو، اما وجود برخی عوامل مداخله گر باعث شده تا روابط دو کشور در مقاطعی از جمله همین یک ماه پیش دچار تنش شود.
رژیم صهیونیستی: با وجود آن که رژیم صهیونیستی بازیگری خارج از منطقه به شمار می رود و فلسطین اشغالی فاقد مرز با جمهوری آذربایجان است، اما تل آویو نقش غیرقابل انکاری در دمیدن آتش بر تنش‌های اخیر در منطقه داشته است. تنش قره باغ سال‌هاست که در این منطقه بر سر مناطق مورد اختلاف میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان ادامه دارد و از چند سال پیش به این سو صهیونیست ها وجود این درگیری های مرزی را فرصتی برای فروش و صادرات تسلیحات جنگی ارزیابی کرده و بازار صادرات سلاح به جمهوری آذربایجان گرم بوده است. در مهرماه سال گذشته رسانه ها گزارش دادند در حالی که جنگ خونین میان جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه ناگورنو-قره‌باغ ادامه دارد، منابع از افزایش پرواز هواپیماهای حامل جنگ‌افزار اسرائیلی به سوی جمهوری آذربایجان خبر داده‌اند. روزنامه هاآرتص، سه‌شنبه ۱۵ مهر سال 1399 همزمان با دهمین روز از تجدید این جنگ در قفقاز جنوبی نوشت، در دو هفته اخیر پروازهای باربری حامل اسلحه اسرائیلی به آذربایجان به میزان چشمگیری افزایش یافته است. به گزارش این روزنامه، در دوران همه‌گیری ویروس کرونا فرودگاه اسرائیل «سوت و کور» است و پروازهای تجاری تقریباً وجود ندارد اما خط هوایی باربری در مسیر تل‌آویو- باکو هر روز بیشتر می شود. هاآرتص نوشت در شرایطی که آتشباری توپ‌ها در قفقاز طنین انداخته، افزایش پروازها در مسیر اسرائیل- آذربایجان «نتیجه مستقیم تجدید جنگ» در منطقه قره‌باغ کوهستانی است. رادارهای رصد، پرواز هواپیماهای ترابری آذری سیلک‌وِی را که مورد استفاده وزارت دفاع آذربایجان نیز هست، در مسیر باکو به فرودگاه نظامی «رامون» در نزدیکی پایگاه ارتش اسرائیل در منطقه «عوودا» ثبت کرده‌اند. عمده این پروازها حامل تسلیحات اسرائیلی برای پشت گرمی باکو با تداوم جنگ و تنش در قره باغ بود و تردیدی نیست که آرامش در منطقه چندان با منافع تل آویو همخوانی ندارد. از همین رو صهیونیست ها به عنوان بازیگر مداخله گر در منطقه با اهداف اقتصادی در تلاش برای گرم نگه داشتن آتش تنش در منطقه هستنتد. اسرائیل از آغاز فروش جنگ‌افزار به آذربایجان، که حداقل از سال ۲۰۰۶ در جریان بوده، مبالغ و جزئیات معاملات را محرمانه نگاه داشته است، اما مؤسسه سیپری در استکهلم تسلیحات خریداری شده اسرائیلی از سوی آذربایجان در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۹ را ۸۲۵ میلیون دلار ثبت کرده‌است. از سوی دیگر رژیم صهیونیستی در تلاش است تا با نفوذ بیشتر در باکو بتواند روابط جمهوری آذربایجان و ایران را تحت تاثیر اهداف ضدایرانی خود قرار دهد. همچنین برخوردهایی که با شیعیان آذری در جمهوری آذربایجان می شود به طور عمده تحت تاثیر لابی گری اسرائیل صورت می گیرد و پیش تر، آریه گوت، مستشار صهیونیست دولت جمهوری آذربایجان خواستار برخورد جدی مقامات امنیتی این کشور با اقشار مؤمن مردم جمهوری آذربایجان که این عنصر صهیونیست آنها را عاملان ایران در جمهوری آذربایجان توصیف کرده، شده بود. از طرف دیگر، در همین سه دهه بیشترین محدودیت و محرومیت رسمی و دولتی برای شیعیان جمهوری آذربایجان که اکثریت مردم این کشور را تشکیل می‌دهند، اعمال شد و به طور مستمر روحانیون و فعالان شیعی نظیر حاج علی اکرام ناردارانی و سایر ریش سفیدان این منطقه، حاج محسن صمدوف، رهبر حزب اسلام، حاج آقا نوری، حاج واقف عبدالله اف که در زندان به شهادت رسید و به علت مبارزات ضد ممنوعیت حجاب در مدارس به «شهید حجاب» معروف شد، حاج آبگل سلیمان اف، حاج طالع باقرزاده، روحانی جوان و انقلابی ، حاج ایلقار ابراهیم اوغلو، حاج الشن مصطفی اوغلو، حاج فرامیز عباس اف و دهها و بلکه صدها روحانی دیگر بارها بازداشت و زندانی شدند و بسیاری از آنها هنوز در زندان‌های جمهوری آذربایجان نگهداری می‌شوند.
ترکیه: ترکیه مهمترین بازیگر مداخله گر در حوزه قفقاز به شمار می‌رود که عمده حمایت‌ها و پشتیبانی‌ها نیز از باکو در جریان نبردهای قره باغ و ادامه جنگ در این منطقه داشته است. برای آنکارا ایجاد یک کریدور مستقیم زمینی از جمهوری آذربایجان و به ترکیه بسیار حائز اهمیت است. ترک ها عملی کردن این کریدور زمینی را با اهداف جاه طلبانه پان ترکیسم منطقه‌ای دنبال می کنند. در حال حاضر جمهوری آذربایجان از طریق زمینی به صورت مستقیم به نخجوان و مرزهای ترکیه دسترسی ندارد، چون میان سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان و استان نخجوان این کشور، استان سینویک ارمنستان واقع شده است. اما آنکارا در حال تشویق و تحریک باکو به ایجاد یک مسیر مستقیم زمینی با عبور از خاک ارمنستان است، هرچند ارمنستان ایجاد این مسیر زمینی را بدلیل تقسیم استان سینویک به شدت رد می کند. از سوی دیگر با توجه به آن که ایجاد مسیر زمینی میان جمهوری آذربایجان و نخجوان که با فشار ترکیه دنبال می شود، به تغییراتی در مرزها ایجاد خواهد شد، جمهوری اسلامی ایران نیز با این طرح به شدت مخالف و نسبت به اجرایی شدن آن هشدار داده است و همین هشدار ایران باعث شد تا اجرای کریدور زمینی مسکوت باقی بماند. با این حال رهبران ترکیه با وجود روابط نزدیک با تهران، اما همچنان منتظر فرصت مناسب برای اجرایی کردن خواسته‌های خود در قالب پان ترکیسم و اتصال زمینی با جمهوری آذربایجان هستند و همین موضوع مهمترین علت تنش های اخیر ایران با رهبران باکو بوده است.
