اکنون اردوغان تمام تلاش خود را به کار گرفته که برای مدیریت وضعیت جدید در نظام بین‌الملل، راهبرد نزدیکی به اتحادیه اروپا و تنش‌زدایی با آمریکای تحت رهبری جو بایدن را در پیش بگیرد. و حتی در آخرین اظهارات خود اتحادیه اروپا را به دلیل عدم وفای به عهد در بحث پیوستن ترکیه به این نهاد مورد انتقاد قرار داده است
الوقت – طی ماه‌های اخیر همانند چند دهه گذشته بار دیگر موضع پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا به موضوعی مهم برای رسانه‌ها و ناظران سیاسی تبدیل شده است. روند جدید بدون تردید در پی تلاش‌های اردوغان برای «گشوردن صفحه جدید» در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا شکل گرفته و متاثر از کلیت روند تنش‌زدایی حاکم شده بر رویکرد دستگاه دیپلماسی ترکیه در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.
در این راستا طی ماه‌های فوریه و آوریل سال جاری نیز صندوق مارشال آلمان وبینارهایی را تحت عنوان "در جستجوی یک برنامه مثبت" و "به سوی یک دستور کار مثبت" در روابط بین اتحادیه اروپا و ترکیه برگزار کرده که خود نمایان‌گر، لابی‌گری و تلاش آنکارا برای گشودن مسیر عضویت در اتحادیه اروپا است. اما بر خلاف این هدف‌گذاری، تحولات چند وقت گذشته به ویژه در ماجرای دیدار رئیس کمیسیون اروپا با رئیس جمهور ترکیه به وضوح نشان داد که رویکرد حاکم بر پارلمان اروپا کنار گذاشتن طرح برنامه مثبت به عنوان خط مشی مسیر تنش‌زدایی ترکیه و اروپا می‌باشد.
شکست اردوغان در نگاه به شرق و تمایل مجدد به سوی اروپا
نگاه و برنامه جدید اردوغان برای فراهم کردن زمینه ورود ترکیه به اتحادیه اروپا، به طور حتم منتج از فشارهای غرب علیع سیاست نگاه به شرق آنکارا و نیز شکست سیاست‌های منطقه‌ای اردوغان طی چند سال گذشته است. ترکیه درچند سال گذشته با حرکت در مسیری مخالف با اتحاد سنتی آنکارا به غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا و اروپا، راهبرد نزدیکی به کشورهای شرق شامل روسیه، چین و نیز مداخله فعال در حوزه غرب آسیا و دریای مدیترانه را در پیش گرفت اما آمریکا و اروپا به منظور برگرداندن آنکارا از مواضع خود با توسل به ابزار تحریم، فشار دیپلماتیک و تهدید سیاسی فشارهای شدیدی را بر ترکیه وارد کردند.
در سطح منطقه‌ای نیز پس از گذشت چند سال از این رویکرد، شاهد هستیم که عملا ترکیه تحت رهبری اردوغان در بسیاری از حوزه‌ها دستاورد چندان پایدار و دائمی را کسب نکرده و روی کار آمدن جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا که اساسا مخالف اردوغان است، عرصه را بیش از هر زمان دیگری بر آنکارا تنگ کرده است. اکنون اردوغان تمام تلاش خود را به کار گرفته که برای مدیریت وضعیت جدید در نظام بین‌الملل، راهبرد نزدیکی به اتحادیه اروپا و تنش‌زدایی با آمریکای تحت رهبری جو بایدن را در پیش بگیرد. و حتی در آخرین اظهارات خود اتحادیه اروپا را به دلیل عدم وفای به عهد در بحث پیوستن ترکیه به این نهاد مورد انتقاد قرار داده است.
اردوغان در بیانیه‌ای به مناسبت «روز اروپا» در 9 می 2021 (19 اردیبهشت 1400)، اتحادیه اروپا را به "نابینایی استراتژیک" و عدم پایبندی به وعده‌های خود در مورد پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا متهم و تاکید کرد که آنکارا به مواضع خود در دستیابی به هدف استراتژیک عضویت در اتحادیه اروپا پایبند است. حتی اردوغان در بیانیه خود مدعی است که عضویت ترکیه، زمینه را برای ظهور اروپایی فراهم می‌کند که در سطح منطقه‌ای و جهانی فعال است و در منطقه خود، کل جهان و همچنین به شهروندانش امید القا می‌کند اما بر خلاف بارو اردوغان و دولتمردان ترک، اتحادیه اروپا به نظر می‌رسد رویکردی بشدت متفاوت با آنها دارد.
سوفاگیت و طرح خواسته‌های حداکثری از سوی اتحادیه اروپا
در بحث چرایی رویکرد متفاوت و مخالفت اتحادیه اروپا با عضویت ترکیه در وضعیت کنونی و بسته شدن پرونده «برنامه مثبت» می‌توان به ماجرای «سوفا گیت» (sofagate) در مقام یک محرک اساسی اشاره کرد. اساس ماجرا از این قرار است که در نشست اردوغان در 6 آوریل سال جاری با اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا - در مقام مهمترین نهاد اجرایی اتحادیه اروپا که مسئول تخصیص پول و سایر اوراق بهادار به اعضای اتحادیه، دستور برگزاری انتخابات جدید، اخراج اعضا، تعیین دستور کار کمیسیون و ابلاغ تمامی قوانین اتحادیه اروپا مصوب در پارلمان اروپا را بر عهده دارد – و چارلز میشل رئیس شورای اروپا، فقط دو صندلی با پرچ‌های ترکیه و اتحادیه اروپا، برای اردوغان و رئیس شواری اروپا در نظر گرفته می‌شود و فن در لاین ناچارا بر روی یک کاناپه در مقابل مولود چاوش اغلو قرار می‌گیرد که اساسا از نظر دیپلماتیک هم پایه یکدیگر نیستند.
همین رخداد، جنجال بزرگی را در میان رسانه‌ها و ناظران سیاسی به همراه داشت و در شبکه‌های اجتماعی تحت عنوان «سوفاگیت» مشهور شد. این کنش اردوغان از سوی بسیاری از ناظران سیاسی و البته کمیسیون اروپا بی حرمتی به شان رئیس این کمیسیون و نیز نماد زن ستیزی اردوغان معرفی شد. به ویژه این ماجرا کمتر از یک ماه پس از خروج رسمی ترکیه از «پیمان منع خشونت علیه زنان» مشهور به «کنوانسیون استانبول» روی داد و برخی آن را نشانگر نگاه نابرابر مقامات ترکیه به زنان و حقوق آنها در جامعه دانستند. اکنون گستره توجهات به این موضوع به اندازه‌ای است که پروفسورچنگیز آکتار” استاد روابط بین الملل در دانشگاه سلیمان شاه استانبول، از ان به عنوان عامل اصلی پایان روند مثبت عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا یاد کرده است.
تاکید اتحادیه اروپا بر رعایت مسائل حقوق بشری در داخل ترکیه
متعاقب رخداد سوفا گیت و برخلاف امیدواری‌های اردوغان در عرصه عملی شاهد هستیم که اتحادیه اروپا و در بطن آن کشور آلمان مخالف الحاق ترکیه به این اتحادیه هستند. در این زمینه، اخیرا کمیته امور خارجه پارلمان اروپا از ترکیه در حواست کرده که تعهد خود را دوباره ارزیابی کند و صداقت خود را ثابت کند. کمیته امور خارجه پارلمان اروپا در آخرین گزارش خود به این نتیجه رسیده که عدم پیشرفت ترکیه در همگرایی با معیارها و ارزشهای اروپا به یک عقب نشینی کامل تبدیل شده که قهقرایی شدید را در سه زمینه اصلی حاکمیت قانون و حقوق اساسی، اصلاحات نهادی ارتجاعی و سیاست خارجی مقابله‌ای به همراه داشته است.
در واقع، از دیگاه مسئولان اتحادیه اروپا، در جایی که دموکراسی، آزادی اجتماعات، آزادی بیان، حمایت از اقلیت‌ها در برابر تبعیض و حاکمیت قانون وجود نداشته باشد، عضویت در این اتحادیه نه تنها ممکن نیست بلکه کمک به تضعیق خود است. حتی خبر بدتر برای اردوغان این است که اگر حزب سبزها در آلمان به قدرت برسند، سیاست مماشات به رهبری صدراعظم فعلی (آنگلا مرکل) کنار گذاشته می‌شود و تمرکز بیشتری بر مسائلی از قبیل حقوق بشر، حاکمیت قانون، کنترل صادرات اسلحه و حقوق زنان خواهد شد که برآیند آن پایان رویای ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا خواهد بود.
